Сборник материалов международной научной конференции кипчаки евразии: история, язык и
жүктеу/скачать 4,03 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Түркі жазбалары мен мәдениеті күндері аясында Кимек мемлекетінің 1100 жылдығына арналған ЕУРАЗИЯ ҚЫПШАҚТАРЫ: ТАРИХ, ТІЛ ЖӘНЕ ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕРІ халықаралық ғылыми конференциясы материалдарының ЖИНАҒЫ
СБОРНИК материалов международной научной конференции КИПЧАКИ ЕВРАЗИИ: ИСТОРИЯ, ЯЗЫК И ПИСЬМЕННЫЕ ПАМЯТНИКИ, посвященной 1100 летию Кимекского государства в рамках Дней тюрскской письменности и культуры
The collection of materials International Conference "THE KIPCHAKS OF EURASIA: HISTORY, LANGUAGE, AND WRITTEN RECORDS"
dedicated to the 1100th anniversary of Kimeks State in the Days of Turkish Literature and Culture
АСТАНА, ASTANA 2013 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ АҚПАРАТ МИНИСТРЛІГІ ТІЛ КОМИТЕТІ МИНИСТЕРСТВО КУЛЬТУРЫ И ИНФОРМАЦИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН КОМИТЕТ ПО ЯЗЫКАМ MINISTRY OF CULTURE AND INFORMATION OF RK COMMITTEE FOR LANGUAGES ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН ЕВРАЗИЙСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ Л.Н. ГУМИЛЕВА MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCES OF RK LEV GUMILEV EURASIAN NATIONAL UNIVERSITY
ЕУРАЗИЯ ҚЫПШАҚТАРЫ: ТАРИХ, ТІЛ ЖӘНЕ ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕРІ (2013 жылғы 29-30 мамыр)
ПАМЯТНИКИ "THE KIPCHAKS OF EURASIA: HISTORY, LANGUAGE, AND WRITTEN RECORDS" Астана, 2013 жыл УДК 94 ББК 63,3 (0) Е 89 Баспаға Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Ғылыми кеңесі ұсынған
Редакциялық алқа: Д. Қамзабекұлы, Ж.З. Оразбаев, С.А. Қасқабасов, Ж. Әбділдин, Ә. Дербісәлі, Х.Әбжанов, Б.Аяған, М. Әбусейітова, К.Байпақов, Г.Т. Мусабалина, Тәуел Г, А.Мұсағалиева (жауапты редактор).
халықаралық ғылыми конференция. 29-30 мамыр 2013 жыл. Жалпы редакциясын басқарған академик Көмеков Болат Ешмұхамбетұлы. Астана, 2013. – 430 б.
ISBN -978-9965-31-560-2
Жинаққа 2013 жылы 29-30 мамырда Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті бірлесіп ұйымдастырған Түркі жазбалары мен мәдениеті күндері аясында
Кимек мемлекетінің 1100 жылдығына арналған «Еуразия қыпшақтары: тарих, тіл және жазба ескерткіштері» атты халықаралық ғылыми конференция материалдары еніп отыр. Шетелдік және қазақстандық ғалымдардың мақалалары Еуразия тарихының іргелі мәселесі қыпшақтану тақырыбына, сондай-ақ түркологияның өзекті тұстарына арналған. Жинақта авторлардың көзқарастары өзгертілмеген және редакциялық алқа кейбір авторлар пікірлерімен толық келіспейді.
УДК 94 ББК 63,3 (0) ҚР МАМ Тіл комитеті Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ TABLE OF CONTENTS 1. Шерубай Құрманбайұлы- Кіріспе сөз. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл комитеті төрағасының орынбасары 2. Е.Б.Сыдықов- Кіріспе сөз. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, профессор
ПЛЕНАРНЫЕ ДОКЛАДЫ PLENARY SESSION 1. Кумеков Б.Е. Кипчаковедение - концептуальное научное направление евразийского масштаба. Казахстан, Астана. Академик НАН РК, профессор ЕНУ
Петербург 3. Питер Б. Голден. К вопросу о происхождении племенных названий кипчаков. США, Rutgers University, Newark, New Jersey 4. Стоянов В. Драконы и ельбиры в куманско-кипчакском мире. Вариации по теме структурирования жилого пространства.
София, Болгария. Институт исторических исследований Болгарской академии наук 5. Худяков Ю.С. Сравнительный анализ комплексов вооружения кыргызов и кимаков в IX –X веках. Институт археологии и этнографии СО РАН, Новосибирск, Россия
Europe. Hungary, Szeged University 7. Ahmet Taşağil. Avrasya Dalasında Kıpchaktar Atkargan Tarihi Manızdı Okigalar: (Avrasya Bozkırlarında Kıpçakların Oynadığı Tarihi Roller). Mimar Sinan University.
I БӨЛІМ. ҚЫПШАҚТАНУ РАЗДЕЛ I. КЫПЧАКОВЕДЕНИЕ SECTION I. STUDY OF KIPCHAKS 1. Павлов П. Куманы (половцы) в жизни поздней византийский империи ХІІІ – ХV вв. Республика Болгария, Великотырновский университет им. Св.св. Кирилла и Мефодия
Регионален исторически музей – Видин 3. Кадырбаев А.Ш. Кыпчакская гвардия монгольских императоров Китая и государственный переворот в империи юань в 1307 году (по материалам китайской династийной истории «юань-ши»). Россия, Москва.
4. Konuralp ERCİLASUN. MOĞOLLARIN ÇİNCE TARİHİNDE KIPÇAK KELİMESİ. Gazi Üniversitesi, Doç. Dr. 5. Коробейников Д.А. Кыпчаки в Пафлагонии. Центр истории Византии и восточно-христианской цивилизации, Институт Всеобщей истории РАН, Москва, Российская Федерация; Research Center for Anatolian Civilizations, Koç University, Istanbul, Turkey 6. Князький И.О. Кумании южнорусских степей в свете истории миграции тюркских народов в XI веке. РГТЭУ – РЭУ им. Г.В. Плеханова, Москва, Россия
вопросу о причинах и времени расселения кыпчаков в лесостепной зоне Южного Урала (ИИЯЛ УНЦ РАН, Уфа, Россия)
восточного Дешт-и Кипчака и судьбы кипчакской элиты в составе монгольской империи и за ее пределами. (Павлодарский государственный университет имени С.Торайгырова, Павлодар, Республика Казахстан)
между кумано-кипчакской общностью и внешнего мира. Болгария, София. Софийский университет им. Св. Климента Охридского
мәселелері. Батыс Қазақстан инженерлік-гуманитарлық университеті, Орал қаласы
Кыргызстан, КНУ им. Ж.Баласагына. 12.Mehmet KILDIROĞLU KIPÇAKLARIN ANADOLU’DAKİ İZLERİ Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Misafir Öğretim Üyesi
2 БӨЛІМ. ТҮРКІТАНУ РАЗДЕЛ 2. ТЮРКОЛОГИЯ SECTION 2. TÜRKOLOGISTS 1. Кумеков Б.Е. О специфике степной цивилизации. Казахстан, Астана академик НАН РК, профессор ЕНУ 2. Муминов А.К. Махмуд ибн Сулейман ал-Кафави и его сведения по истории Золотой Орды. Институт востоковедения им. Р. Б. Сулейменова, Алматы, Казахстан; Koç University’s Research Center for Anatolian Civilizations, İstanbul, Turkey 3. Кәрібаев Б.Б. XIII ғ.соңы мен XIV ғ.басындағы Шығыс Дешті Қыпшақтың этносаяси тарихының кейбір мәселелері жөнінде. Қазақстан, Алматы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Джучи. Актюбинского государственного университета им. К.Жубанова, Актюбинск
миафизиты и иудаисты в Дешт-и-кыпчак). Киев, Украина, Институт востоковедения им. А.Ю. Крымского НАН Украины
тюргешей. Алматы, Казахстан, Институт востоковедения им. Р.Б. Сулейменова 4. Кушкумбаев А.К. О некоторых особенностях применения боевых уранов и кличей средневековых номадов Евразии и Дашт-и Кыпчака. Астана,
Казахстан, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева 5. Кушкумбаев А.К. Оригинальные названия предметов вооружения золотоордынских воинов как исторический источник. Астана, Казахстан, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева 6. Оразбаева А.И. Природа миграции в среде евразийских кочевников. Институт дипломатии Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан
деректері арқылы зерделеудің кейбір мәселелері. А. Ясауи аындағы ХҚТУ, Түркология ғылыми-зерттеу институты (Түркістан, Қазақстан) 8. Құдасов С.Ж. XVI-XVII ғғ. Армян әліпбиімен жазылған қыпшақ тілі ескерткіштері: зеттелуі мен өзекті мәселелері. М. Әуезов атынд. ОҚМУ Н. Келімбетов атынд. «Түркітану» ҒЗО (Шымкент, Қазақстан) 9. Анарбаев Қ.С. Ортағасырлық «Кодекс Куманикус» (ХІІІ-XIV ғ. басы) жазба ескерткіші материалдары тарихи-этнографиялық дереккөз ретінде. Қазақстан инженерлік-педагогикалық Халықтар Достығы университеті (Шымкент, Қазақстан) 10. Кумекова Р.Б. Сведения классических арабских географов о тюркских племенах Казахстана. МИК КазНУ им. аль-Фараби. Алматы, Казахстан
Алматы, Казахстан, Институт археологии им. А.Х. Маргулана МОН РК
Халықаралық Түріктану Орталығы, Алматы 3. Сулейманов И.М. Древнейшие истоки кипчакского транскультурного феномена. инновации. Авторская студия Сулейменова, Алматы
рухани фактор. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан
(Источниковедческий анализ). Алматинская академия экономики и статистики, Алматы
деректердің ерекшелігі. «Еуразия» ғылыми зерттеу орталығы, Астана қаласы
Қарағанды, №34 жалпы білім беретін орта мектеп. 8. Гюнейлигиль Э. «Барақ оғыз-қыпшақ түріктері туралы соңғы деректер һәм көшпелі тайпа мәселелері» Зерттеуші жазушы, сәулеткер Газиантеп қаласы.
және құқық жүйесінің тарихы:бастауы мен айтулы кезеңдері» Қарағанды, ҚР ДСМ КАжЕГ ҰО, ҚР ІІМ Қарағанды академисы ,
атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры, т.ғ.д., 11. Конурбаева Р.Э. Отношение письменного памятника «Codex Cumanicus» к кыргызскому языку. Институт языка и литературы им. Ч.Айтматова, Бишкек, Кыргызская Республика. 12. Артыкбаев Ж.О. Аксарай на иртыше- памятник Кимакской эпохид.и.н.(Из опыта изучения топонимических памятников Среднего Прииртышья) проф. ЕНУ им. Л.Н.Гумилева
Артықбаев Ж.О. «Ертіс сүмбе» (Эрчисын сумэ)-Семейдің қимақ дәуіріндегі атауы.т.ғ.д., проф. Л.Гумилев атындағы ЕҰУ
М.Н. Сқақов Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі Тіл комитетінің төрағасы Кіріспе сөз Біздің руханиятымыздың қайнар көзі – сонау көне тарихтардан бастау алатыны сөзсіз. Қазақстан тәуелсіздігін алған жылдардан бері төл тарихын тереңнен тануға, тарихи ақиқатты барынша ашуға, ғасырлар қойнауынан бастау алатын мәдени мұраны жас ұрпаққа жеткізуге бар күш-жігерін жұмсап келеді. Әр жылдары қазақ жазуы мен мәдениетінің түп төркіні болып табылатын жазба ескерткіштер тілін ғалымдар тарапынан зерттеп, сүбелі жиындар ұйымдастырып келсе, 2012 жылы Астана – түркі әлемінің мәдени астанасы аталды. 2007 жылы «Көне түркі ескерткіштері:палеография, мәтінтану, жазу тарихы» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияны осы білім ордасымен бірлесе өткізе отырып, көне түркі мұраларына тағзым ету мақсатында арнайы бір күнді «Түркі халықтарының ғұрыптық ұлықтау мерекесіне» айналдырсақ деген болатынбыз. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, ендігі кезекте Қазақстан Республикасында Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жыл сайын дәстүрлі «Түркі жазбалары мен мәдениеті күндерін» кең көлемде атап өтуді қолға алмақпыз. Ұлттық ғылым тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда түркітану бағытында біршама жетістіктерге жетті. Қазақ және өзге де түркі халықтарының этносы мен мемлекеттігін, тілін, тарихи-мәдени және этносаяси жағдайын ғылыми түрде жан-жақты әрі жүйелі зерттеу – түркі тілдес халықтар үшін, оның келешек ұрпағы үшін өте маңызды. Зерттеушілердің айтуынша «түрік» деген халықтың аты 542 жылдан белгілі болса керек. Ұрпақтан-ұрпаққа мұра болған руникалық жазба ескерткіштер – қазақ және өзге түркі халықтарының көне дәуірде мәдени деңгейінің өте жоғары болғандығын дәлелдейтін баға жетпес асыл қазына. Бүкіл әлемге танылған түркі руникалық жазбалары атақты Египет перғауындарының қорғандарынан табылған шумер жазуларымен дәуірлес. Қазақстан мен Орталық Азия және Оңтүстік Сібір жерлерін мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп бір кездерде өз елі мен жерінің бостандығы, тәуелсіздігі үшін алапат қақтығыстар мен жойқын соғыстарды басынан кешті. Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлтегін, Тоныкөк, Білге, Бумын қағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың кейіпкерлеріне, сомды тұлғаларына айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін сол заманның данагөй білімдарлары өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазумен тас бетіне түсірді. Тамыры тереңге тартқан мәдени баға жетпес байлығымыз бізді, түркі халықтарын жаһанға паш ете отырып, мәңгілік болмысымызды айшықтайды. Осы Түркі жазбалары мен мәдениеті күндері аясында ұйымдастырылған Кимек
мемлекетінің 1100
жылдығына арналған «Еуразия қыпшақтары:тарих,тіл және жазба ескерткіштері» халықаралық ғылыми конференциясы зерттеуші ғалымдар үшін де, өскелең жас буын үшін де табысты боларына сенемін. Қыпшақтар қазақ халқының және қазақ тілінің қалыптасуына маңызды рөл атқарған. Тарих сахнасында «қифшақ», «қыпчак», «коман», «құман», «половцы», «күн» т.б. делінген қыпшақтар біздің арғы тегіміз. ХІ ғасырдың бастарында Қимақ мемлекетінің өкімет билігі қыпшақ тайпасының қолына көшті. Олар батыстан шығысқа жылжып, Сырдария бойындағы оғыздардың мемлекетін құлатып, оғыздар қонысын басып алып, оны дешті қыпшаққа (қыпшақ даласына) айналдырды. Дешті қыпшақ Ертіс өзені мен Дон өзеніне дейін, Орал тауынан Қара теңізге дейін жетті. Осы ұлан байтақ өңірді мекендеген түркі тілдес тайпалар, қазақ тайпалары да қыпшақтар деп аталды. Шығыс Еуропаға, кіші Азияға, Мысырға дейін жайылды. Сөйтіп Мысырда қыпшақ қолбасшылары Айбек пен Бейбарыстай бабаларымыздың ізі қалды. Көне шежірелерде «тоқсан екі баулы қыпшақ» деп бекер айтпаса керек. Қыпшақ тілінің грамматикасы мен қарыштап дамыған сөздіктерін айтпағанда, қазақ тіліне тікелей қатысы бар құнды ескерткіш «Кодекс Куманикустың» бір өзі жүздеген зерттеулерге жүк болары анық. Зерттеуші Машковтың айтуынша сол кездегі қыпшақ тілі Батыс еуропа жиһанкездері мен шығысты зерттеушілер үшін халықаралық тіл болып есептелген, деген мына деректің өзі көп жағдайды аңғартқандай. Түркінің сар даласының ішкі сырын бойына сіңірген таңбалы тастар, ескерткіштер қас батырдың ерлігіндей сан ғасырларды аттап, өз заманының шындығы мен шырғалаң тағдырын, асқақтығы мен тектілік келбетін арқалап, еш өзгерместен күні бүгінге жетіп отыр. Сондықтан да бабалар аманатына берік болып, түркі жұртының төрткүл дүниедегі абырой-беделі, білік-ғибратын танытатын көне жәдігерлердің жоқшысы, сақшысы болайық!
Е.Б. Сыдықов Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, профессор Кіріспе сөз уважаемых участников международной научной
конференции «Кипчаки Евразии: история, язык и письменные памятники», посвященной 1100-летию Кимекского государства. Проведение конференции в стенах Евразийского национального университета, названого в честь выдающегося евразийца, историка и востоковеда Л.Н. Гумилева в самом центре материка Евразии, на территории, входившей в раннем средневековье в восточное Кипчакское ханство, знаменательное событие в научной жизни Казахстана. История и культура кипчакских племен это национальное наследие казахского народа, это связь насельников Дешт-и Кыпчака с народами и государствами Запада и Востока. Отрадно, что среди участников конференции представлены ведущие казахстанские и зарубежные ученые- специалисты в области этнополитической истории, исторической географии, материального, духовного и культурного наследия Дешт-и Кыпчака. Это свидетельство тесной интеграции казахстанской и зарубежной исторической науки, что особенно актуально в эпоху глобализации образовательных и научных процессов во всем мире. В области
общественных и гуманитарных наук Казахстана кипчаковедение является одним из приоритетных научных направлений. Это и понятно, так как кипчакский язык лег в основу казахского языка, литературные кипчакские памятники стали предтечей казахской литературы, кипчакский племенной массив составил основное ядро в образовании казахской народности, само слово «қазақ» возникло в кипчакской среде. Кипчакское ханство, распространившее политическую гегемонию на обширную территорию Великой степи от Иртыша и Алтая вплоть до Причерноморских степей находилось в тесных взаимосвязях и взаимопроникновениях с сопредельными и отдаленными странами и народами Тюркского мира, Арабского Востока и Восточной Европы. В результате двухвекового изучения истории кипчакских племен отечественными и зарубежными исследователями разработаны их научные основы источниковедческого, исторического, лингвистического, литературоведческого и археологического характера. Однако многое еще предстоит сделать в будущем. Кипчаковедение, безусловно, научная проблема евразийского масштаба. В целях развития кипчаковедения в Казахстане необходимо развивать научную инфраструктуру, создавать условия для
проведения научных
исследований и укрепления международных научных связей. Для достижения поставленных целей мной принято решение о создании научного центра кипчаковедения в Евразийском национальном университете имени Л.Н.Гумилева. Это придаст новые организационные возможности для дальнейших разработок кипчакской проблематики с целью формирования нового мышления, обретения новых знаний и создания прочных основ стабильности и взаимодействия народов Евразии.
жүктеу/скачать 4,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|