­ Жо­ға­ры­мек­теп­оқы­ту­шы­сы­ның­

2.3. Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы ның ком му ни ка тив тік бі лік ті лі гі
59
ком му ни ка ция сан алуан бай ла ныс жүйе сін пай да ла на тын әлеу-
мет тік қа рым-қа ты нас, оның ең ма ңыз ды сы тіл жә не сөз дей ді.
2-амал – «ком му ни ка ция» жә не «қа рым-қа ты нас» ұғым да рын 
бө ліп қа рас ты ру. Бел гі лі фи ло соф С. Ка ган ком му ни ка ция мен 
қа рым-қа ты нас тың бас ты екі қа ты на сы на қа рай айыр ма шы лық-
та ры бар дей ді. 
Бі рін ші ден,
қа рым-қа ты нас прак ти ка лық та, ма те-
ри ал дық, ру ха ни, ақ па рат тық жә не прак ти ка лық-ру ха ни си пат қа 
ие, ком му ни ка ция – тек ақ па рат тық про цесс, бел гі лі бір ақ па рат-
ты та сы мал дайт ын дей ді. 
Екін ші ден,
өза ра әре кет жүйесі не тү-
се тін бай ла ныс тар дың си па ты мен ерек ше ле не ді. Ком му ни ка ция 
суб ъек ті-объек ті лік бай ла ныс, суб ъект қан дай да бір ақ па рат ты 
бе ре ді (бі лім, идея, іс кер лік ха бар ла ма, мә лі мет, нұс қау жә не 
т.б.), ал объект ақ па рат ты пас сив ті алу шы (қа был дау шы) ре тін-
де бо ла ды.
Қа зір гі таң да оқы ту шы ның ком му ни ка тив тік икем ді лі гін, бір-
бі рі мен қа рым-қа ты нас та тез әрі шап шаң тіл та бы су қа бі ле тін 
қа лып тас ты ру үшін пе да го ги ка лық теория мен тә жі ри бе де жо ға-
ры оқу орын да ры на ба ғыт тал ған диа лог тік жә не пі кір та лас тық 
әдіс те ме лер дің топ та ма сы қол да ны лып ке ле ді. Мұн дай әдіс те ме-
лер жас тар дың қа рым-қа ты нас ба ры сын да ғы икем ді лі гін көр се-
те бі луін жә не өз көз қа ра сын дә лел деп сұ рақ тар ды нақ ты лық пен 
жет кі зе бі лу қа бі лет те рін қа лып тас ты ра ды, сон дық тан ком му ни-
ка тив тік икем ді лік ті да мы ту пе да го ги ка лық тә жі ри бе ба ры сын да 
да, өза ра бай ла ныс жүйе сін де де теория лық оқы ту дың өза ра бай-
ла ны сы ның мол бо луы қа жет. 
Кә сі би-пе да го ги ка лық қа рым-қа ты нас ты қа лып тас ты ру мә-
се ле сі не тал дау жа са ған да ке рі қа ты нас ба ры сын да реф лек сив тік 
жағ дай тө мен деп жә не диаг нос ти ка нақ ты бол май қа луы мүм кін, 
бі рақ бұл кө бі не се ес ке рі ле бер мейді. Сол се беп ті пе да го ги ка лық 
қа рым-қа ты нас тың тех но ло гиясын то лық ше шу үшін ком му ни ка-
тив тік мін дет тер дің орын да лу са ты сы тө мен де гі дей жү зе ге асы-
ры луы шарт:
– қа рым-қа ты нас жағ дайына бейім де лу;
– адам дар ды өзі не қа ра ту;
– ны сан ның жан дү ниесін жау лап алу;

2-бөлім. Педагогика ғылымы
60
– сөз дік қа рым-қа ты нас ты іс ке асы ру;
– эмо ционал ды жә не маз мұн ды бай ла ныс ты іс ке асы ру.
Пе да го ги ка лық қа рым-қа ты нас ке ле сі бө лік тер ді қам ти ды жә-
не пе да го ги ка лық про цес ке сәй кес бір қар қын ды лық қа ие бо ла ды:
– ме ре ке лік ша ра ға не ме се са бақ ты дай ын дау про це сі ке зін -
де қа рым-қа ты нас ты қа лып қа кел ті ру;
– қа рым-қа ты нас тың үз дік сіз ұйым дас ты ры лу ын қам та ма сыз
ету;
– пе да го ги ка лық про цес те қа рым-қа ты нас ты бас қа ру.
Ком му ни ка тив тік мін дет тер пе да го ги ка лық мін дет тер бо лып 
та бы ла ды, яғ ни ком му ни ка тив тік мін дет пе да го ги ка лық орын дау 
ба ры сын да пе да го ги ка лық көз қа рас тар ға әсер ете оты рып, оның 
ком му ни ка тив тік қа бі ле тін жү зе ге асуына мүм кін дік жа сай ды.
Кей бір пе да гог тар ком му ни ка тив тік мін дет ті пе да го ги ка-
лық про цес тің бө лі гі ре тін де есеп ке ал май ды. Жал пы айт қан да, 
ком му ни ка тив тік мін дет тер ақ па рат алу ға жә не оны жал ғас ты ру 
үшін қол да ны ла ды. Со ны мен бір ге ком му ни ка тив тік мін дет тер ді 
ше шу ба ры сын да екі не гіз гі мақ сат қа жү гі не ді: сту де нт тер ге ақ-
па рат ты жет кі зу жә не бел гі лі бір әре кет ке ұм ты лу.
Ком му ни ка тив тік дай ын дық – жас ма ман ға са бақ ты бас тау-
да ғы пе да го ги ка лық қа рым-қа ты нас тың аса ма ңыз ды эле мен ті. 
Оның іс ке асу тех но ло гиясы ның не гіз гі эле мен ті нің бі рі не тө мен-
де гі лер жа та ды:
– бел гі лі бір топ қа не ме се ұжым ға нақ ты бі лім бе ру ба ры сын 
елес те ту;
– нақ ты ұжым мен қа рым-қа ты нас жа сау ба ры сын да нақ ты 
топ қа сәй кес тен ді ру жә не жа ғым ды эмо ционал ды жағ-
дайды қа лып тас ты ра ке ле жа ғым сыз әсер ете тін фак тор лар-
дың туын дауына жол бер меу;
– бұл топ қа қа рым-қа ты нас тың қай тү рі сәй кес ке ле ті нін 
анық тау;
– қа рым-қа ты нас сти лін күн та ла бы на сәй кес тен ді ру.
Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы сту де нт тер дің оқу әре ке тін 
ұйым дас ты рып қа на қой май, оның оқу әре ке тін ай қын дау дың 
жо лын та ба тын пе да го ги ка лық ком му ни ка тив тік мін дет тер ді ше-

2.3. Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы ның ком му ни ка тив тік бі лік ті лі гі
61
шу ге тал пы нуы тиіс. Қа зір гі таң да оқы ту шы ком пью тер, ин тер-
нет, элект рон ды пош та ны иге руі жә не т.б. тех ни ка лық құ рал дар-
ды мең ге руі қа жет ті шарт бо лып отыр. Оқы ту тех но ло гияла ры ның 
бі рі не дис тан циялық, яғ ни қа шық тан оқы ту ды жат қы за мыз. Бұл 
про цес те оқы ту шы ның тех ни ка лық құ рыл ғы лар ды бі луі мін дет ті. 
Жо ға ры оқу ор нын да ғы пе да го ги ка лық қыз мет әр түр лі дең-
гейде гі оқы ту шы лар дың кә сі би ше бер лі гі ар қы лы жү зе ге асы ры-
ла ды жә не олар әр түр лі нә ти же лер бе ре ді. Кез кел ген оқы ту шы 
кә сі би өсу ге, пе да го ги ка лық ше бер лік ті үйре ну ге ты ры са ды. Әр-
түр лі пе да го ги ка лық ше бер лік ті мең ге ру сту де нт тік жылдар дан 
бас та ла ды де сек бо ла ды. 
Пе да го ги ка лық ше бер лік кә сі би пе да го ги ка лық жұ мыс ты 
ұйым дас ты ру дың жо ға ры дең гейін біл ді ре ді, яғ ни ол қыс қа уа-
қыт ар лы ғын да дұ рыс қо ры тын ды бе ре ді. 
Кә сі би бі лік ті лік тің не гіз гі бас пал дақ та ры:
1. Пе да го ги ка лық кә сі би лік. 
2. Пе да го ги ка лық ше бер лік. 
3. Пе да го ги ка лық жа ңа шыл ды лы ғы.
XX ға сыр да пе да го ги ка лық ше бер лік тің мә нін көп те ген ға-
лым дар зерт те ген. Мы са лы: А.С. Ма ка рен ко, А.И. Щер ба ков, 
В.А. Слас те нин, В.Н. Кузь ми на, И.Ф. Хар ла мов жә не т.б. Олар-
дың көз қа рас та ры на сүйене оты рып пе да го ги ка лық ше бер лік ке 
то лық ты ру лар ен гіз сек, он да оның құ ры лы сы на ке ле сі қа жет ті 
ком по не нт тер ді кір гі зу ге бо ла ды. 
1. Кә сі би бі лім. Пе да го ги ка лық ше бер лік тің не гі зін қа лай ды 
жә не үш жақ ты оқы ту пән де рі кі ре ді: ар найы, пси хо ло гия лық-пе-
да го ги ка лық, әлеу мет тік-мә де ни.
2. Пе да го ги ка лық бі лік ті лі гі үш түр лі қа бі лет ті лік ті қа жет 
ете ді: оқы ту-тәр бие леу, тәр бие леу про це сін жү зе ге асы ра ды; сту-
де нт тер мен қа рым-қа ты нас жа сау, әр түр лі жұ мыс үл гі сін де олар-
ды бас қа ра алу; өзін-өзі бас қа ра алу – өзі нің кө ңіл күйін, де не сін 
ұс тауы, сөй леу мә не рін қа да ға лау. 
Пе да го ги ка лық қа бі лет ті лік оқы ту шы ның кә сі би тұр ғы дан 
қа лып та су ына кө мек те се ді, ал пе да го ги ка лық тех ни ка лар жос-
пар лан ған ойла ры на, көз де ген мақ са ты на же ту ге жағ дай жа сай-

2-бөлім. Педагогика ғылымы
62
ды. Пе да го ги ка лық қыз мет ке ке ле сі не гіз гі қа бі лет ті лік тер ене ді: 
тіл та бы са алу шы лық, пер цев тив ті (ин туиция, көр гіш тік), ой өрі­
сі нің кең ді гі, ұйым дас ты ру шы лық. Пе да го ги ка лық қа бі лет ті лік 
пе да го ги ка лық про цес ті жыл дам да тып, оның же міс ті бо лу ына 
ық пал ете ді жә не пе да го ги ка лық өне ге лі лік пен ас та са ды. Пе да­
го ги ка лық өне ге лі лік – оқы ту шы ба ғыт ты лы ғы ның құн ды лы ғы, 
яғ ни қы зы ғу шы лы ғы, ар ман­мұ ра ты. Оқы ту шы ның пе да го ги ка­
лық тұр ғы да тәр биеле нуі бі лім бе ру про це сін де гі нақ ты мә се ле­
лер ді таң дау ды анық тайды жә не сту де нт тер мен қа рым­қа ты нас 
жа сауына әсер ете ді. Бұл өз ке зе гін де кә сі би жә не же ке мо раль­
дық қа сиет тер мен ай қын да ла ды. Же ке тұл ға ның кә сі би жә не мо­
раль дық қа сиет те рі пе да го ги ка лық қыз мет тің же міс ті бо лу ына 
әкел се, кей бір жағ дайда ке рі сін ше оның да му ына ке дер гі кел ті руі 
де мүм кін. Кә сі би ма ңыз ды қа сиет тер: адам гер ші лік, та лап ету­
ші лік, өзін­өзі бас қа ру шы лық. Қа бі лет ті лік тің жо ға ры са ты сы на 
өзін­өзі ұс тай бі луі, жи на қы лық, оп ти мис тік қа сиет тер жа та ды. 
Осы ған бай ла ныс ты әр оқы ту шы өзі нің жақ сы жә не жа ман қа­
сиет те рін бі ле ала ды, яғ ни бі рін ші сі не сүйене оты рып оны да мы­
ту, ал екін ші қа сиет тер ді өз бойы нан алас та туы тиіс. Де мек, оқы­
ту шы ның сырт қы кел бе ті де ма ңыз ды бо лып та бы ла ды. Се бе бі 
оқы ту шы әр қа шан сту де нт тер дің на за рын да бо ла ды. Сырт қы мә­
де ниет ке сырт қы кел бе ті, мә не рі, ұжым жә не сту де нт тер мен вер­
бальды емес қа рым­қа ты нас жа та ды. Сырт қы кел бет мә де ниеті: 
киімі, шаш үл гі сі, өзін­өзі ұс тай алуы (жү ру, оты ру, тұ ру). Сөй леу 
мә де ниеті лек си ка лық қо ры ның бай лы ғы на, ма қам ды қоя бі лу­
ден, сөй лем дер ді грам ма ти ка лық тұр ғы дан дұ рыс құ ра бі лу ден, 
дұ рыс ыр ғақ жа сай алуына бай ла ныс ты. Ал вер бальды емес қа­
рым­қа ты нас қа са быр лы лық, се нім ді лік, де не қи мы лы жа та ды. 
Атал ған ком по не нт тер оқы ту шы ның кә сі би ше бер лі гін құ­
рай ды жә не осы лар пе да го ги ка лық қыз мет тің өнер ге айна­
лу ына сеп ті гін ти гі зе ді. Бұл ком по не нт тер ді пе да го ги ка лық 
ше бер лік тің үш ба ғы тын да да (оқы ту шы лық, да мы ту шы лық, тәр­
бие лік) кез дес ті ру ге бо ла ды. А.А. Мик ро лю бов, А.В Пет ровс кий,
П.Ф. Пром чен ко ның айт уы бой ын ша пе да го ги ка лық қыз мет ке 
тө мен де гі лер жа та ды: 

2.3. Жо ға ры мек теп оқы ту шы сы ның ком му ни ка тив тік бі лік ті лі гі
63
1. Пси хо ло гия лық дай ын дық – пе да го ги ка лық қыз мет ке сту-
де нт тер мен жұ мыс жа сауға ба ғыт ты лық ты қа лып тас ты ру.
2. Ғы лы ми-пе да го ги ка лық дай ын дық – жұ мыс ты жақ сы қар-
қын мен жа сауда пси хо ло гия лық-пе да го ги ка лық, ар найы, әлеу-
мет тік-мә де ни бі лім дер ді мең ге ру.
3. Тә жір бие лік дай ын дық – та лап етіл ген дең гейде гі кә сі би-
пе да го ги ка лық іс кер лік.
4. Пси хо фи зи ка лық дай ын дық – ЖОО тү лек те рі пе да го ги ка-
лық қыз мет ті үйре ну де оған сәй кес ал ғы шарт та ры бар қа бі лет те рі. 
5. Фи зи ка лық дай ын дық – ден сау лық жағ дайы жә не фи зи ка-
лық да муы пе да го ги ка лық қыз мет тің жә не кә сі би жұ мыс қа қа бі-
лет ті лік тің та лап та ры на сай бо лу. 
Бү гін гі таң да бі лім бе ру ді мо дер ни за циялау дың бас ты идеяла-
ры ның бі рі ма ман ның құ зы рет ті лі гін қа лып тас ты ру бо лып отыр. 
Сон дық тан қа зір гі кез де бі лім алу шы лар ға, бо ла шақ ма ман иеле-
рі не эн цик ло пе диялық бі лім ді ұшан-те ңіз, тұң ғиық те рең мең-
герт кен нен бұ рын, игер ген бі лім де рін нақ ты іс-әре кет тер де туын-
дайт ын жағ даят тар мен проб ле ма лар ды ше шу үшін қол да на алу 
сау ат ты лы ғын үйре ту дің ма ңы зы зор. Де мек, бү гін гі кү ні жа ңа 
за ман тұл ға сы ның қа лып та су ына жә не оған бі лім бе ру де құ зы-
рет ті лік тұр ғы дан қа рауға елеу лі кө ңіл бө лі не бас та ды.
Пси хо ло гия лық жә не пе да го ги ка лық әде биет тер де гі ға лым-
дар дың зерт теу ле рі не қа ра ған да кә сі би ше бер лік тің қа лып та сып, 
да му про це сін де: құ зы рет ті лік жә не құ зы рет екі ұғым пай да ла-
ны лып ке ле ді. 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: