Алматы мектегь 1989
жүктеу/скачать 4,18 Mb. Pdf көрінісі
|
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik
| д у р е ж а з а с ы
— с о қ қ ы ; а р ы л а с ө й л е у — үзі л е с ө й л е у , а қ ы р ғ ы с е з і н а йт у; ж а м а ғ а й ы н — а л ы с а ғ а й ы н ; б а сқ ( б і р с ы ң а й ғ а м і н у — б а с қ а бір іске б ел б а й л а у ; дертті б о л у — а у р у л ы б о лу ; қ и л ж а — а у р у а д а м г а і шк і з е т і н ж а с е т т і ң сор пас ы. Л е к с и к а — т с к с т і ц м а з м ү н ы н д ү р ы с т ү с і н д і р у г с к ы з м с т ете ді. М а з м ү н д ы б е й п е л е й т і н с ө з д с р к е з д с й с о қ а л ы н б а й д ы . Сөздіг к а б а т т е к с т і ң т у р а м а г ы н а с ы н , т і к е л с й монін б і л д і р у г е г а н а к ы з м с т с т пе йд і , ол т с к с т с н т у а т ы н т ү р лі ж а н а м а м а ғ ы н а л а р д ы дг ( по д т е к с т ) б і лд і р е д і . К ә р к е м туынді>іда с әз м а з м ұ п д ы дол б ейпе леуі к с р е к , ол үші н б а р л ы к ж а ғ ы м е н ( м ә н - м а ғ ы н а с ы м е н , түрі мен, т ү с і ме н , а й т ы л у мәнері мен. .. т. т.) к ы з м е т с т уг е тиіс. Сө з діц қ о л д а н ы л у кезс ці , қ о л д а н ы л а т ы н орны, ж ә н - ж о с ы ғ ы б о л а ды. Ж о ғ а р ы д а г ы с ө з д е р д і ц б а р л ы г ы д а с о н д а й өз о р н ы н д а к о л д а н ы л ы п т ү р г а н сө з д ер . Б ү л б о л і м д е т і л д і ц а р н а й ы к ә р і к т е у қ ү р а л д а р ы н а н к о л д а и ы л г а н д а р ы — б і р п е ш е к ө р к е м э п и т ет пеп т еңеу. Т с к т і ғ ұ л д ы ц а я пыіпты, а у ы р х а л і н б с й п е л е у ү ш і н к е й і п к е р с ө з і нд е қ а р а м а - ң а р сы мә нд е г і т с ц е у л е р д і ш е н д е с т і р с қ о л д а н а д ы : « А л п а м с а д а й а р ы с ым едіц... Қ а ң б а қ т а й ж е п - ж е ц і л боп к а у с а п қ а л ғ а н ы ң - а ) ». О й д ь дол б е й н е л е п к ә р к е м о б р а з ж а с а у ғ а м ы н а д а й э п и т е т т е р де к ы з м ст етеді: а я м а с д ү ш п а н , қ а с к ө й д ү і и па н, ж у а н а у ы л , қ а л ы ң әлен түш, қ а с к ө й д а у ы л , қ о л ш ы л қсітал С ә л м е н , с ар ы суық. . . Т с к с т і ң н н т о н а ц п я с ы н с ә й л е м н і ц с и н т а к с п с т і к к ү р ы л ы с ы ай к ы п д а й д ы . Ж а з у ш ы с т и л ін е тән әуен м ы н а д а й с ө йл е м к ү р ы л ы с т а р ы н а н а й к ы н б і лі н еді : 1. К ө те р г ен д е қатты д е мі г і п, ө ң і қуа- р ы п , ә л с і р е п қ а л ғ а н а у р у жігіт, е р ні қ ы б ы р л а п , с ы б ы р л а й сәй- і ейді . 2. Б і р і а у р у , б і р і с а у екі е р к е к — а ғ а й ы н д ы Б а қ т ы ғ ү л , Тек- тіғүл б о л ғ а н д а , Қатша ж а ң а арман, айтқан қ а р а мүрт Б а қ тығ у л - д ы ң ә йе лі . 3. Әрі ө к п е д е н өткен тепкі — с о қ қ ы ж а р а с ы бі р ысып. ж а л а ң а і и етке с а р ы с у ы қ —- о л қ а д а л ы п , с ол түннен к е й і н Текті- ғ ү л дертті б о л д ы . А л ғ а ш қ ы — ж а й с ә й л е м , е к і н ш і — скі сөй- л е м н е н , ү ш і н ш і - - ү ш с ө й л е м ң е н қ ұ р а л ғ а н к ұ р м а л а с е ә й л е м де р , 70 Б і р а к ү ш е у і и е де о р т а қ ж а й — ү ш е у і н д с дс с ө п л е м н і ң о р т а шен і нд е г і д а у ы с кідірісі о л а р д ы екіге б өлі п, қ а қ ж а р ы п т ү р а д ы : ж а й с ө й л е м д е б а с т а у ы ш т ы қ топ пен б а я н д а у ы ш т ы қ т о п т ы ( бас- т а у ы ш т а н кейін, г р а м м а т и к а л ы қ ж а г ы н а н д ү р ы с б о л м а с а да, үті р к о й ы л ғ а н ) , е к і н ш і с ө й л е м д е екі ж а й с ө й л е м д і , үші н и і і с і н д с а л ғ а ш қ ы екі с ө й л е м мен с о ң ғ ы с ө й л е м д і . Т е г і н д е с ө й л е м н і ң бас- т а у ы ш ы н ж а л а ң а л м а й , а л д ы н а н а ньиқт ауыш, а й қ ы н д а у ы ш т а р а р қ ы л ы к ү р д е л е н д і р і п б е р у — М. Ә у е з о в т і ң ж а з у м ә н е р і н е т у н ө з і н д і к е р е к ш е л і к б о л с а керек. О л ж а й с ө й л е м н і ң а й т ы л у инто- н а ц и я с ы н а д а әс е рі н т игізеді. Т ек с т і ң ж а з у ш ы қ а л а м ы н а тән ө з і н д і к и н т о н а ц и я с ы , әуені м ын а ү зі н д і де н а н ы қ б а й қ а л а д ы : « Т е к т і ғ ұ л д ы ң д а есіпе бір күй і к т ү с к е н д е й . — К е с ке н т е р е к т е й қ ү л а т т ы ғой мені. Қ у ж о қ ш ы л ы к бір қ ұ л а т т ы . А я м а с д ү ш п а н с о қ қ ы ж а з а с ы ә ке г ті мі не — б а р д ә р м е н ш д і . . . . Н е м қ а л д ы ? . . . Т е к т і ғ ү л іні ңні ң о р н ы н а к і мі н к а л - д ы сеній,?— деп, ә л с і з ж ү з і н Б а қ т ы ғ у л ғ а з о р ғ а д е г е п д е б ұр ып , ,аға, ж е ң г е еке уі не б і р д е й к е з е к көз т а с т а п , с о ң ғ ы ғ а н а бір, к а р а :өзекті қ а қ ж а р ғ а н д а й ш ы н ы н айт т ы. С ы р ы д а сол. Ш е р л і ш ы н ы : — «Ксгім. . . кегім кегті.» д е д і де, екі т а н а у ы қ у с ы р ы л ы п , к е мс е ц - >деп т ү н ш ы ғ а ж ы л а д ы . Қ а т т ы қ и н а л а ж ө т е л і п , іргеге қ а р а й к у да й а у н а д ы » . Т е к с т і ң а л ғ а ш қ ы с өй л е м і ғ а н а б ө л е к и н т о н а ц и я м е н о қ ы л а д ы , юл — т е к с т і н кі ріспесі. Ал, қ а л ғ а н с ө й л е м д е р д і ң б ә р і — кейіп- ікер сөзі де, а вт ор сөзі д е б і р т ұ т а с и н т о н а ц и я м е н о қ ы л ы п шы- іғады. Б ү ғ а н с ө й л е м де г і с о з д е р д і ң о р н а л а с у реті, қ о л д а н ы л у е рек- шіелігі э с е р етеді. Е к і н ш і б е л і м д е п а й д а л а н г а н с ө з д е р д і н де к е й бі рі : жүктеу/скачать 4,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|