Алматы мектегь 1989

ж а у ы з з о р л ы қ , қайратты 
а шу , з а л ы м жа у ыз , е л д і к с ә у л е , сү
е н і ш а қ ы л , ж і г е р л і ой, қатты б е р і к қайрат, ж і г е р л і сөз, қайсі
ш ы д а м , б і л в к ш ы м ы р а н т қ а н қажыр, намысты қайрат, с л у л е л і с
і/бігер, б ү л і к к у н, қатты қ и м ы л , с сесі з көп, намысты а шу , жсіуы
г е р ажар, а й ы п с ы з ж ы л а у л а р . . . .
Б у л а р А б а й д ы ң а қ ы л - о й ы н а , і с - қ и м ы л ы н а тон қ а ж ы р - қ а й р а
т ы л ы қ т ы , і с - қ и м ы л д ы ц д ә л б ей пе с і н береді . О л а р д а н А б а й р 
х ы ы ы ц ж і г е р і еседі.
Ж а з у ш ы с и н о н и м с өз д ер д і , о л а р д ы ң ә р б і р м а ғ ы м а л ы қ бояуі
ш е б е р п а й д а л а н а д ы . М ы с а л д а р :
« Әк е с і н і ц бүгі н ө з г е ш е қ а п а л а н ғ а н күй і н е стіген Әб і ш, кеі 
ке ж а қ ы н А б а н о т ы р ғ а н
о ң а и і а
үйг е әдейі
ж а л ғ ы з
к е лд і ».
« П ч а ш а » , « ж а л г ы з » с н н о н и м д і к қ а т а р л а р д ы ң ж ұ м с а л у ы , б 
жағ ьі г і ан, бір сөзд і о р ы н с ы з қ а й т а л а у ш ы л ь і қ т а н а р ы л т с а , екі 
ші де н, ө з д е р і т і р к е с к е н с ө з д е р г е м а ғ ы н а с ы ж а ғ ы н а н с ә й к ес т е н 
келі п, ә д е м і с у ре т ж а с а й д ы ( о н а и і а үй, ж а л г ы з к е л у ) .
« Б ұ л а р д ы ң к ө б і м е н Д ә р м е п
таныс
қ а н а емес, ж и і а р а л а с а т ь
дос
та». Б ұ л ж е р д е с и н о н и м д е р д і ң ( т а н ыс , д о с) е дә уі р алшг 
м а ғ ы н а л а р ы п а й д а л а н ы л ы п түр.
Ж а з у ш ы с и н о н и м с ө з д е р д і к ө б і н е қ а т а р т і р к е с т і р і п, б і ры 
ғ а й қ а т ы н а с т а ж ұ м с а й д ы : « ә б і ге р , б ү л і к күн», « с о т қ а р , содь 
м ы р з а л а р » , « ы з ғ а р л ы д а б а т ы л ж ү з » , « к а т т ы б е р і к қ а й р а т » т.
А б а й р у х ы н ы ң т е р е ң д і г і , сезгм т ү й с іг і н і ң өтікірлігі, б ү к і л бо 
м ы с ы н ы ң ж а л п ы
а д а м з а т т ы қ - н н т е р н а ц и о н а л д ы қ т а б и ғ а т ы ә( 
ресе, о р ы с достарьіімен и і к і р л е с к ө н д е , а й р ы қ ш а ж а р қ ы р а й аші 
л а д ы . Б ү л т ү с т а
қ а с ы н д а ғ ы л а р д а н А б а й м е н
д е ң г е й л е с Әбі 
қ а н а .
К ө п т е г е н х а т - қ а ғ а з д а р д ы ң а р а с ы н а н П а в л о в т ы ң х а т ы бі 
д ег е н д і , ест і г ен де, А б а й д ы ң б ет - б е йн е с і н д е г і өзгерістін, е з і - а қ к« 
нә р с е н і а ң ғ а р т а д ы : « П а в л о в х а т ы н е с ті г енде , А б а й д ы ң қ а б а ғ
а ш ы л ы п , сүйсі нг өн ж ү з і н е б і р а з ж ы м и ғ а н а ж а р бі лі нді ».
О я з х а т ы н ы ң қ а т ы ң қ ы с у ы қ т ы ғ ы н а
қа ра і ма й, оны е л е м е
П а в л о в х а т ы н о қ ы п о т ы р ғ а н д а А б а й ө з г е ш е күйг е түседі.
« А б а й осы х а т т ы Ә б і ш к е о қ ы п о т ы р ғ а н д а , қ ұ л ш ы н ы п о я н ғ а
д а й б о л д ы . И ы қ т а н б а с қ а н з і л с а л м а қ ы қ т ы р ы и , т і р лг кт і ң өзіі 
де с а л қ ы н д а п б а р а ж а т қ а н д а й еді.
П а в л о в д о с т ы ғ ы м е н , о н ы ң с о н д а й эр к е з д е м о й ы м а с б олғ г
б а т ы л ойы, т а ғ ы д а бір келіп, қол т ығ ыі на н д ем е г е н д е й . Б а р ж, 
м а н ш ы л ы қ т ы т е р е ң ой, ф и л о о о ф и я л ы қ
д а н а л ы қ а с т а і м д ы қ ш
ж е ң е а л а д ы . С о ғ а н ғ а и а қ о л а р т с а ң , әр л а т т а н , қ ұ н с ы з ж а у ы :
д ы қ қ а с т ы қ т а р д а н биі к б о й л а п , асьгп оз ып, а р т ы л а қ а р а у ғ а бс 
л а д ы . С о н д а б үкс і п, б ы қ с ы ғ а н ■қызғаныш, а й л а л ы ж а м а н ш ы л ь п
к ү н д е с т і к — бәрі д е т о б ы ғ ы ң н а н к е л ме й , т о з а ң д а й е л е у сі з болы 
қ а л а д ы . А б а й о й ы н а о с ы н д а й ө ж е т с е р и і л у бергем Павло-в ны
98

аяінбас дос еді. С о н д а й д о с т ы қ т ы ң
өзі, бір ғ а н а а қ ы н кө ң і л і н
ү м і т т і с ә у л е г е б өле г е нд е й».
П а в л о в х а т ы м а з м ү н ы н ы ң А б а й ғ а ет ке н ә с е рі н б г й н е л е у д е
с ө й л е м д е р д і ц б а я н д а у ь і ш т ы қ - ш а қ т ы қ қ ұ р ы л ы м ы н а з а р а у д а р а -
ды. О л а р д ы ң б і р ы ң ғ а і і - д ай, -деіі қ о с ы м ш а с ы меп а у ы с п а л ы осы 
ш а қ т ы қ т ү л ғ а с ы П а в л о в о й ы н ы ң А б а й о й ы м е н ү н д е с ш ы ғ у ы н
қ а м т а м а с ы з
е т к е н д е й . Тек с т е г і « ж а у ы з д ы қ » с ә з і м е н с и н о н и м
р е т і н д е қ о л д а н ы л ғ а н « л а т » с ө з і ні ц с ы р т қ ы ф о р м а с ы « л а с » сөзі- 
мен ү йл е с келіп, ж и і р к е н і ш т і с е з і м - к ү й т у ғ ы з а д ы .
Қе л с с і с ә тт е А б а й д ы ң сом т ұ л ғ а с ы н а қ ы п н ы ц өз с ө з д е р і (тіл- 
д і к м і н е з д е м е с і ) ж а с а й д ы :
«— П а в л о в у з а қ өмі р ж а с а с а , ү з а п өсеті н а д а м 5 с ч к өрі неді .
Р о с с и я н ы б і з д і ц қ а з а қ бі ле ме? Өз г е н і қо й ып , ме пі ц үстіімнен 
а р ы з ж а з д ы р ы п ж ү р г е н О р а з б а й л а р пс б і л е д і ?
« А қ п а т ш а » ,
« ж а н д а р а л » , «ко р п у с » , «оя'з» — о с ы л а р ғой білғені. « О р ы с де- 
се» — у р я д н и к , с т р а ж н и к т е р д і есіне а л а д ы . Ал П а в л о в т ы кім 
д е п бі лтені н о й л а ң д а р ш ы ! Ұ р ы - қ а р , қ а з ы н а т а л а ғ а н д а р д е п бі- 
леді . Т ә к е ж а н мен езі а т т а н д ы р ы п ж ү р е т і н т ы п ы м с ы з у р ы, ба- 
р ы м т а ш ы : « С а п т а я қ , Кусе н, М ы ң ж а с а р , С е р і к б а й » деи бі леді . . . —
д е г ен д е , ж а с т а р е рі к с і з кул і п ж і б е р д і . — С о н д а кісіімсінген өзде- 
рі н і ң б а р қа'С.иеті, ж а ц а ғ ы « ү р ы - қ а р » д ег е н П а в л о в т ы ң бір т а л
т ү гі не т а т и ма екен?
Қ а з і р м ы с қ ы л щ ы л , а л ғ ы р ойы о я н т а н Аба.й ш а б ы т т ы к ү й де
і п е ш е н д е көреген. Өз і к ү л м е й д і . Б е т і н і ң қ а н ы т а р т ы л а түсіп, 
іішздері ке ң а ш ы л ы п , ж а й н а и қ а р а й д ы . О н д а д а ме-рзімді, сәу- 
лел.і от о я нғ а н .
— І І І үк і рл і к , м ың ш ү кі р л і ^ ! А н ы қ қалын, қ а з ы н а л ы , өне р мен 
юй қ а з ы н а л ы ел — о р ы с еді. С о н ы ң ығціна, а р ы п - ш а р ш а п , а зы п -
т о з ы п , « а қ т а б а н ш ұ б ы р ы н д ы м е н » к ел г е н м е н і ң е л і м б о л а т ы н .
. Қ а р а ц ғ ы ж ү р т ы м е н , м ең і р е у с а х а р а с ы м е н келіпті. Со л с а х а р а -
•Ныц а л ғ а ш қ ы е лші сі , б а р ш ы с ы боп А л т ы н с а р и ң өмі р кеші пті .
Қ ү д а - т а м ы р ы емесиі н, п а р а л а п д о с т ы қ т а п қ а (м ж о қ . Б і р а қ шын 
. ж а қ с ы о р ы с т ы ң ш ы н а й ы ж а қ с ы л ы ғ ы н а қ о л а р т т ы м . Ө з і м ғ а н а
. а р т қ а м ж о қ . Мі не , қ ұ д а й ғ а ш ү к і р, а з д ы - к о п т і а л ғ а н д а р ь щ м е н
-сендер д е қ о л а р т ы п о т ы рс ы ң . Б і з д і ң б ор і м і з т е к а л ғ а ш оянғаін- 
:дар б о л а р м ы з , Б і р а қ бі зден, с і зд ен кейінгі н э сі л д і ң ы р ь г с ы н (айт- 
с.аңшы. О л а р б а р ғ а н д а м о л ы н а н б а р ы п , х а л ы қ пен х а л ы қ б о лы п
қ а б ы с ы п т а б ы с а д ы . Т а р и х к ә ш і с о л а й б еттейді . О с ы и ь ш р а с е м с с
пе, Әб і ш! — дедй..
Ә б і ш ү нсі з м а қ ұ л д а п , б а р ы н ш а д ен қо й ып , б ас ы н қайта-қі ай-
т а ш ұ л ғ ы д ы .
Ж а с т а р А б а й д ы ң б ұ р ы н көгі а й т ы л м а ғ а н ү л к е н т үйі нд і сөзін 
аңғарЕлп, тегіс қ ы б ы р с ы з , қ а т т ы о й л а н ы п қ а л ғ а н екен:
— Оол ж а қ с ы ө рі с ке беттеп к ө ш к е н ел керуенінін, кош бас-
99

ш ы с ы б о л а а л с а м , м е н і ң ең' бегІмде а р м а н ж о қ . ТІпті, б ей н е т і м
д е — т а б ы с ы м . Б і р е у б о л м а с а , б і р еу г е « ж а қ с ы л ы к тегін т а б ы л -
м а й д ы » , « і з д е н у м е н , қиналу. меп т а б ы л а д ы е кен » д ег е н д і а н г а р -
т ар. Б у н ы д а сол ж а қ с ы о р ы с т ы ц ү лг і с і нен м ы ң м о рт еб е көріп 
о т ы р ғ а н ы ң ж о қ па? М е н і ң а л ғ а ш до'С т ү т қ а н ы м П у ш к и н , Л е р ­
м он т о в не к ө р м е д і ? Г е р ц е н , Ч е р н ы ш е в е кнй қ а н д а й ж а һ а н н а м -
д а р д а н , қ а н д а й з ә р л е р г а р т ы п өтгі! 
М ы н а у П а в л ю в т а р өз д ері
кө р і п ж ү р г е н қ у ғ ы н - с ү р г і н д і а н ы қ ә к е л е р і м и р а с к ь ш қ а л д ы р ғ а н
с ыі б а ғ а с ы н д а й бі леді . Қ ы н ж ы л ы п , қ ы ң қ ет ері б а р м а ? П і л сау- 
ы р л ы е р л і к , қ а й с а р л ы қ , т ұ р а қ т ы л ы қ т ы да о р ы с е р л е р і т а н ы т а -
ды. Қ а з а қ т ы н д а с е н д е р д е й ж а с б у ы н ы н а н , к е й і н і і нәсі лі нен,
ү л - і қыз ын ан о с ы н д а й
т ә р б и е - т ә л г м
соньгнда, 
а д а м д ы ғ ы ә с к е н
қ а у ы м ш ы ғ а р - а у ? — деп б і р а з о й л а н ы п о т ы р ы п қ а л д ы д а , а р т ы-
нан т а ғ ы бір с оң ғ ы с ы р ы н қо с т ы:
—
М е н өз е м і р і м д е
о ғ а н же т п е с п і н . . .
к ө р ме с п і н ол күнді. 
Б і р а қ а л д а з а м а н қ а т т ы ә з г е р і п , қауьгм м ү л д е б а с қ а ш а д ә у р е н
ж а с а р . Б а с қ а з а ң д а р т у ғ ы з ы п , ү л к е н ы р ы с қ а т ү ге л х а л ы қ бо- 
л ы п е рі с к е н к ү н д е р б о л а р . « С о л б о л а ш а қ ү ш і н бір ші емшектей,
бір ғаіна к і р п і шт е й б о л с а д а к е с е к қ а л а п көтсем, а р м а н с ы з б ы н »
д е г е н д е й м і н . Сөйт і п 61'здің 
м ұ с ы л м а н ғ ү л а і м а л а р ы
т а л а й ж ү з
ж ы л д а р « а қ ы р з а м а н » , «аіқырет күн» д е г е н ді қ ү л а қ қ а көп қ ұ й ы п
келсе, мен өзі ме , ең « а қ ы л з а м а н » , « ж а қ ы н з а м а н » а л д ы м д а қ о л
созьип т ү р ғ а н д а й көремі н. . . Х а л қ ы ң д ы , қ а у ь ш ы ң д ы с о ғ а н әзір- 
л е й б ер у д і ғ а н а біл д ег і м к е л е д і ! — деді ».
Қ ы с қ а д а т ұ ж ы р ы м д ы а в т о р б а я н д а у л а р ы н д а м ы н а д а й тір- 
к е с т е р н а з а р а у д а р а д ы : « м ы с қ ы л ш ы л , а л ғ ы р ойы о я н ғ а н А б а й » ,
« м е р з і м д і , с ә у л е л і от о я н ғ а н » , « ә н е р мен ой қ а з ы н а л ы ел», « ж а қ -
сы е р і с к е бет т е п к е ш к е н ел ке р у е н і » , «піл с а у ы р л ы е рл і к, қа й -
с а р л ы қ » , « а ж а р л ы к ө з қ а р а с » , « е р ш і л - ү м і т ш і л ой» . . . Б ү л а р әрі 
ж а з у ш ы қ а л а м ы н ы ң е р е к ш е л і г і н т аньитатын соны тірікестер, әрі 
к ө р к е м о б р а з ж а с а п , ү л к е н и д е я л ы қ ж ү к к ө т е р і п т ү р ғ а н д а с о ­
л а р .
Те к с т е , с о н ы м е н қ а т а р , к о н т е к с т і к
с и і н о ш і м
, 
а н т он и м қ ұ р а п
т ұ р ғ а н с е з д е р д е ү л к е н м ә нг е ие. Ө з а р а с и н о н н м д і к қ а т а р ретін- 
дегі м ы н а ү ғ ы м д а р :

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: