Abai Kazakh national pedagogical university хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы, Серия «Специальная педагогика»

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Арнайы педагогика» сериясы №1(64),2021 ж. 
36 
2. Нашар еститін балалар. Бұл ішінара есту қабілеті зақымдалуы, оның салдары сөйлеу тілінің 
тұрақты зақымдалуына және қарым – қатынас дағдыларының дұрыс дамымауына әкеліп соғады. 
3. Кеш естімей қалғандар. Бұл топтағы тұлғалардың мінез-құлқы көбінесе естімей қалған, соны-
мен қатар нашар еститін тұлғаларға ұқсас және жақын болып келеді. Кеш естімей қалған тұлғалар 
көптеген дыбыстарды естімейді немесе бұрмаланған түрде естиді, не айтылған сөздерді түсінбейді, 
осының салдарынан бала қатты психикалық реакция береді. Бұл кейде баланың қоршаған ортадағы 
кез келген қарым-қатынас түрлерін дамытудан толық бас тартуына әкеліп соқтырады, психикалық 
аурулардың дамуына себепкер болуы мүмкін (ерте балалық аутизм, ретардация). 
Есту қабілеті зақымдалған балаларда сөйлеу формалары өте баяу қалыптасады және бекітіледі, 
сөйлеу шығармашылығында тәуелсіздік болмайды; оларда тұрақты фонетикалық дамымауы, сөйлеу-
дегі зат есімдердің үстемдігі орын алады, сонымен қатар іс-әрекеттерді, белгілер мен қатынастарды 
білдіретін сөздерді жеткіліксіз түрде қолдану, сөйлеу белсенділігінің төмендеуі, сөйлеу қарым- 
қатынасының кедейлігі байқалады. 
Есту қабілеті зақымдалған балалардың басқалармен қарым-қатынас орнатуға, сөздерді байла-
ныстырға үлкен кедергі келтіретін мәселелердің бірі сөздік қордың жеткіліксіздігі болып табылады. 
Есту қабілеті зақымдалған балалар іс жүзінде ауызша қарым-қатынас жасау мүмкіндігінен айыры-
лады, өйткені үйренген сөйлеу құралдары қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандыруға арналмаған. 
Осылайша, тұлғааралық қатынастарды қалыптастыру үшін қосымша қиындықтар туындайды. 
Көбінесе есту қабілеті зақымдалған балалар ауызша қарым-қатынастан аулақ болуға тырысады. 
Бала мен оның құрдасының немесе ересек адамның арасындағы сөйлеу байланысы пайда болған 
жағдайда, ол өте қысқа және толық емес болып қалады. 
Есту қабілеті зақымдалған балалардың қарым-қатынас дағдыларының ең айқын және жаппай 
белгілерінің бірі – сөйлеуді түсінудің шектеулі болуы. Экспрессивті сөйлеу келесі ерекшеліктермен 
сипатталады: сөздік қоры шектеулі, шашыраңқы және мағынасы жағынан дәл емес. Грамматикалық 
құрылымда азды-көпті өрескел қателіктер байқалады. Сөздердің айтылуында, сөз құрылымында 
көптеген бұрмалаушылықтар бар: әдетте сөздердің контуры немесе, ең болмағанда, екпінді буын 
сақталатыны қызық, өйткені бұл дыбыстар сөз құрамында айрықша естілетін болғандықтан фонети-
калық жағынан ұқсас сөздер осы негізде араласуы мүмкін. 
Есту қабілеті зақымдалған баланың дауысы әдетте ақырын(дауыссыз), интонация дамымаған 
және түсініксіз болып келеді. Ол сөйлеудегі қарым-қатынас жеткіліксіздігінен – ишарамен толық-
тырады. Есту қабілеті зақымдалған балалар мен оның жақындары арасындағы байланыс нысаны – 
ымдау, есту қалдықтарын пайдалану, яғни сөйлеу барысында дауысты жоғарылату, құлаққа сөйлеу, 
еріннен оқу және т.б. 
Есту қабілеті зақымдалған балалардың ауызша және жазбаша сөйлеуі барысында әріптер мен 
сөздерді тастап кетеді, оларды мағынасы бойынша емес, сыртқы ұқсастығы бойынша ауыстырады. 
Олармен бірге әр сөздің мағынасын талдау қажет. Мұндай балалар мәтіндерді сөзбе-сөз жаттайды, 
сөйлеу барысында грамматикалық конструкциялардың, монотонды сөздер мен сөз тіркестерінің бір 
түрін қолданады, олардың сөйлеу тілі нашар. Есту қабілеті зақымдалған балалар ауызша сөйлеуді 
көзбен жақсы қабылдайды – бұл еріннен оқу деп аталады. 
Естімейтін балалар қашықтықта ақпаратты қабылдаудың маңызды арналарының бірі – есту 
арнасынан айырылғандықтан, бұл санаттағы балалар үшін заттың терімен тікелей жанасуы кезінде 
пайда болатын тактильді сезімдер өте маңызды. Зерттеулер көрсеткендей, есту анализаторы толығы-
мен болмаған кезде дірілге сезімталдық жоғарылайды, ал есту қабілеті жақсарған сайын ол азаяды. 
Діріл сезімталдығының дамуы ауызша сөйлеуді, оны қабылдау мен қолдануды игеруде үлкен 
маңызға ие. 
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, баланың өсу процесінде қарым-қатынас 
дағдыларының өзгеруінің кейбір ерекшеліктері көрініс табады
. 
Мектеп жасына дейінгі балаларды 
белсенді тасымалдаушылар және қарым-қатынас іс-әрекеттің субъектілері деп атауға болады. 
Қарым-қатынаста өзіндік мінез-құлықты басқарудың озбырлығының пайда болуы, олардың қарым-
қатынас дағдыларын қалыптастыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. 
Есту қабілеті зақымдалған балаларда сөйлеу тілінің дамуының және жалпы танымдық белсенді-
ліктің зақымдалуы байқалады, бұл логикалық тұжырымдаманы, абстракция түрде шындықты бейне-
леу және жалпылау, қабылдау, ойлау, есте сақтау қабілетінің дамымауымен көрінеді. Жоғарыда 

ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», №1(64), 2021 г. 
37 
айтылған барлық сипаттамалардың әсерінен есту қабілеті зақымдалған балалар қарым-қатынасқа 
түсу қиындықтарына тап болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Воронич Е.А. Особенности коммуникативных умений старших дошкольников в процессе 
диалога со сверстниками / Е.А. Воронич // Теория и практика общественного развития.
 
2.
 
Бабаева Т.И. Дошкольники на пороге XXI века / Т.И. Бабаева // Педагогика и психология 
дошкольного и начального образования: анализ прошлого и взгляд в будущее. – СПб.: Изд-во РГПУ 
им. А.И. Герцена, 2010. 
3.
 
Гаврилушина О. Развитие коммуникативного поведения в условиях детского сада /
О. Гаврилушина // Ребенок в детском саду. – 2003. 
4.
 
Дубинина Л. Развитие у детей коммуникативных способностей / Л. Дубинина // Дошкольное 
воспитание. – 2005.
5.
 
Аксенова Л. И. и другие. Специальная педагогика. – М.: Академия, 2002. 

жүктеу/скачать 3,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: