Южно - Казахстанская область, Сайрамский район

они малы. 3.Южнее, где среди хвойных лесов появляются диственные породы деревьев, луговые поляны, более густой 
травяной покров, подзолотистые почвы уступают место дерново-подзолотистым. 4.Пустыня начинается там, где уже 
больше половины поверхности земли остается не покрытой растительностью   (А.В.Соловьёв) 
        Карточка № 2
        Представьте себе, что вы летите на самолете из города Мурманска в одну из республик Средней Азии. Чудесная 
панорама открывается вашему взору. Сначала, куда не кинешь взгляд, всюду расстилается безлесная тундра с седыми 
пятнами лишайников, зарослями мелких кустарников и болотами. Затем тундру сменяет полоса лесотундры с корявыми 
низкорослыми деревьями по далинам рек. Потом появляются хвойные леса.
                                                         (В.А.Корчагина) 
III.Сообщение темы и цели урока   Слово учителя
    - В стилистическом отношении сложноподчинённые предложения с придаточными образа действия и степени 
отличаются большей экспрессивностью, чем предложение с другими видами придаточных. Их широко используют в 
разговорном, художественном, публицистическом стилях, где очень важна качественная характеристика действия. Сложные
предложения с этими придаточными-одно из ярких средств образной конкретизации и эмоциональной оценки явлений 
действительности.
       Объединение придаточных степени и образа действия с придаточными сравнения не случайны, поскольку конструкции 
с придаточными сравнительными-это своеобразная разновидность сложноподчинённых предложений с придаточными 
степени и образа действия. В них придаточная часть также указывает на образ действия, но только при помощи сравнения 
или сопоставления. Сегодня на уроке вы убедитесь в этом.
   IV. Работа над темой урока
  1.Объяснение учителя   (Учащиеся составляют тезисы.)
        Придаточное образа действия отвечает на вопросы как? каким образом?, относится к одному слову в главной части - 
указательному местоименному наречию так или сочетание таким образом(иногда они бывают опущены) и присоединяется
к главной части- указательному местоименному наречию так или таким образом (иногда они бывают опущены) и 
присоединяется к главной части союзным словом как: Гастон только стиснул челюсти, но вел себя так, как было нужно 
(А.Н.Толстой). Придаточные образа действия располагаются за главной частью. 
        Придаточные меры и степени обозначают меру или степень того, что можно измерить с точки зрения количества, 
качества, интенсивности. Они отвечают на вопрос до какой степени?и присоединяются к главной части союзами что, 
чтобы, как, словно, будто и др. или союзными словами сколько, насколько.
        Придаточные с союзами что, чтобы, имеют отношение к словам так, такой, настолько, столь и оборотам до такой 
степени, в такой мере и имеют дополнительное значение следствия:
        Он стоял на такой высоте, что люди снизу должны были смотреть на него, закинув головы (Д.С.Мережковский).
        Отдельную группу среди СПП с придаточными меры и степени составляют такие, в которых придаточная часть 
присоединена к словам столько, настолько с помощью союзных слов сколько, насколько. Эти предложения выражают 
только значение меры и степени, в них отсутствует дополнительный оттенок следствия: Я огорчился настолько, насколько 
это только было возможно.
        Придаточные меры и степени могут иметь дополнительный оттенок сравнения; в этом случае они присоединяются 
сравнительными союзами: такой звон и пенье стояли на главной улице, будто возчик в рыбачьей брезентовой прозодежде 
вёз на рельсу, а оглушительную музыкальную ноту (И.Ильф и Е.Петров).
         Придаточное сравнения распространяет всю главную часть. Содержание главной части сравнивают с содержанием 
придаточной. От главной части к придаточной можно поставить вопросы как? как что? подобно чему?придаточное 
присоединяют сравнительными союзами как, будто, словно, точно, подобно тому как, так же как, как будто, как бы, 
будто бы, словно бы, как будто бы: Но вот с океана долетел широкий и глухой звук, будто в небе лопнул пузырь 
(А.Н.Толстой).
         Особую группу внутри СПП со сравнительными придаточными образуют такие, которые относятся не ко всей главной
части, а к одному слову в ней - к форме сравнительной степени прилагательного или наречия или к словам иной, другой, по-
иному, по-другому, иначе. Придаточную часть присоединяют к главной с помощью союзов чем, нежели. Отношения между 
частями - сравнительные или сопоставительные: Время шло медленнее, чем ползли тучи по небу (М.Горький).
      2.Ознакомление с теоретическим материалом учебника по теме урока
      3.Коллективная работа над составлением схемы
     Сложноподчинённое предложение с придаточными степени и образа действия, сравнительными ( запись на доске и в 
тетрадях)
       Придаточное образа действия
1.[ Наступление шло так], (как было предусмотрено в штабе).
2.[ Полярное лето промелькнуло], (как его и не было) (А.А.Первенцев).
3.[ Старик и говорил так], (как будто было очень холодно с расстановками и не раскрывая как следует рта) (А.П.Чехов).
       Придаточное сравнительное 
1. Князь Василий говорил всегда лениво, как актер говорит роль старой пьесы(Л.Н.Толстой).
2. Но вот с океана долетел широкий и глухой звук, будто в небелопнул пузырь(А.Н.Толстой)
  V.Обобщение, систематизация знаний и умений учащихся
    1.Наблюдение над языковым материалом
      Задание. Найдите в текстах конструкции с придаточными степени и образа действия; выразительно прочитайте и 
укажите в конструкциях слова, на которые падает логическое ударение. В каком стиле написаны эти тексты?
         1. Притяжение между молекулами жидкости не настолько велико, чтобы жидкости сохраняли свою форму и были 
прочными, как твёрдые тела. Даже руками можно сжать воздух в мече так, что объем его заметно уменьшится. К рычагу по 
обе стороны от точки опоры подвешивают различные грузы так, чтобы рычаг каждый раз оставался в 
равновесии.  (А.В.Пёрышкин, Н.В.Родина)
         2.Все вещи, которые мы считаем железными, -вилки, гвозди, подковы, кочерги- на самом деле сделаны не из железа. 
Вернее, не из одного железа, а из сплава железа с углем или другими веществами.
128

         Чистое железо ценится так дорого, что простая кочерга, сделанная из него, стоила бы больших денег. И эта кочерга 
была бы не только дороже, но и хуже той, которая сделана из обыкновенного железа.
         Чистое железо слишком мягкое. Сделанная из него кочерга согнулась бы при первой же попытке пустить ее в ход. 
Чистое железо настолько мягкое и так легко растягивается, что из него можно бы было делать "железную бумагу"- легче и 
тоньше папиросной.
  ( По М.Ильину)   2.Практическая работа с языковым материалом
         Задание №1. Из каждой пары простых предложений составьте сложноподчинённое предложение с придаточным 
образа действия или степени. Сравните полученные конструкции с предложенными и скажите, какие из них более 
эмоциональны
1. Во дворе бушевал сильный огонь. Всякая попытка перебежать в соседнее помещение привела бы только к ненужным 
потерям. 2.Густой едкий дым плотно наполнял кабинет. Нельзя было даже различить окно на противоположной стороне 
комнаты. 3. Появление катера было неожиданным. Никто даже не попытался стрелять. 4.Первый удар орудий был 
оглушителен. Казалось, берега пошатнулись от этого грома. 5.Воздух становился редок. Было больно дышать.
              VI.Рефлексия.Подведение итогов урока
        Фронтальная беседа с использованием интерактивного приема"Микрофон"
В каких стилях речи чаще всего используют сложноподчинённые предложения с придаточными образа действия, степени, 
сравнения?
Какими способами эти типы предложений прикрепляют к главному предложению?
На какие вопросы отвечают придаточные образадействия и степени, сравнения?
В чем особенность придаточных сравнительных?
    VII.Домашнее задание
  1.Выучить теоретический материал учебника по теме урока.
   2.Выполнить(письменно) упражнение(по выбору учителя).
*****
Омарова Сабира 
 Сабақ тақырыбы:  Саяси қуғын сүргін  және  халықтар депортациясы
Мақсаттары:     
-
1. Білімділік: Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру, саяси қуғын-сүргін, халықтар депортациясы,кеңес 
үкіметінің ұлттық саясаты туралы түсіндіре отырып, тереңдете оқыту.  ҰБТ-ға дайындық. 
2. Дамытушылық: Танымдық қабілеттерін  қалыптастырып, өзін- өзі басқаруға дағдыландыру. 
3. Тәрбиелік:  Ұлтжанды, елін, жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке 
тұлға тәрбиелеу. 
I.
Сабақ түрі:  аралас сабақ
II.
Әдісі:   
интербелсенді.
III.
Көрнекілігі:   интерактивті тақта, тарқатпа материалдар.  
IV.
Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті,география,құқық. 
Сабақтың   барысы: 
 І.Ұйымдастыру  кезеңі 
•
Оқу құралын  тексеріп  түгелдеу 
Үй тапсырмасы
a.i. Таңдамалы    тест.              
1. 1937 жыл   Қазақстанға көшірілгендер: 
    А) Орыстар       В)Немістер               С)Кәрістер 
2.1961-1965 жылдары республикаға жоба арқылы көшірілгендер саны  
     А)100 мың адам      В)200 мың адам         С)160 мың адам  
3.1943жыл  бұйрық бойынша Қалмақ  АКСРдан 2.2 мың адам көшірілген облыс.
    А)Қызылорда       В)Семей               С) Павлодар 
 4. 1960 жылдың  ортасынан 1980 жылдың ортасына дейінгі мерзімнің шартты атауы; 
      А) Ұжымдастыру жылдары   В) Тоқырау жылдары   С) Социализм жылдары 
     5. Тоқырау жылдарында қатты зардап шеккен ғылым саласы: 
А) Техникалық ғылым  В)  Қоғамдық ғылым        С)Педагогика 
6.1954-1962 жылдары тың игеруге   Қазақстанға  келгендер саны.
     А.1млн.адам               В.2.5млн.адам            С.2млн.адам
7.1944 жыл Чечен-Ингуш   АКСР орнына құрылған облыс 
     А) Грозный облысы     В)Нальчик облысы       С) Армавир облысы 
8. 1953-1963жылдары  Қазақстандағы  ауыл тұрғындарының саны қаншаға көбейді?
      А. 1млн                  В. 2млн                  С.2.5млн   
9. Қазақстан  Халықтары Ассамблеясы  құрылған жыл.
   А) 1995жыл  1 тамыз      В) 1995жыл 1 ақпан       С)1995жыл  1 наурыз 
10.Қазақстан Халықтар Ассамблеясы 1997 жылды қандай жыл деп жариялады?
А) Жалпыұлттық татулық және саясый қуғын – сүргін құрбандарын еске алу жылы 
В)Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы 
С) Денсаулық жылы 
Тест жауаптары 
1.   С ;  2.   С;  3.   А;  4.   В;5.   В
6.   С;7.   А; 8.   В; 9.   С; 10.  А 
Жаңа сабақ бойынша тірек сөздер
129

Депортацияның басталуы.
  Ұлы Отан соғысы кезіндегі көшіру саясаты.
 Тың және тыңайған жерлерді игерудің демографияға әсері. 
Хронологиялық    тест
     Степлаг жабылған жыл.                                                  1957-жыл 
Қарағанды еңбек түзету лагері құрылған жыл.                1930    жылдар 
15 жастан 50 жасқа дейінгі жалпыға 
бірдей міндетті сауат ашу енгізілді                                    1931  жыл 
КСРО Ғылым академиясының Қазақстандағы
 базасы құрылды                                                                    1932  жыл 
Сталин қайтыс болған жылы.                                              1953  жыл 
1922 жыл  19 май                                                                                
                                                                     В.И.Ленинатындағы пионер                                     
                                                                      ұжымы  құрылды.
1954  жыл                                                   Тың игеру басталды 
1934 жыл                                                   Қазақстан мемлекеттік      
                                                                             Университеті ашылды. 
1960 жыл                                                                 Д.Қонаев Қазақстан КП Орталық Комитетінің    
                                                                                     бірінші хатшысы болып сайланған жыл. 
1924 жыл                                                              Сауатсыздықты жою қоғамы ұйымдастырылды. 
1
Карлактың үлкен бөлімшесі Жезқазған жерінде орналасқан. 
Амангелді 
2
Қазақ ҒА тұңғыш президенті кім?   
Батыс Қазақстан 
3
Аяқтың балтырға киілетін қорғасын қарудың аты? 
Спартак 
4
1938 жыл “Ленфильм” киностудиясы суретке түсірген фильм. 
 Пионер журналы 
5
Пионер ұжымының алғашқы атауы. 
Кеңгір
6
Капустин Яр атом полигоны орналасқан облыс. 
 Қ.Сәтбаев
7
Оренборда 1925 жылы шыққан пионер ұйымының органы
Семей, Павладар,Қарағанды 
8
Семей ядролық  полигоны  орналасқан жер 
Балтырлық 
     Психологиялық үзіліс
-Мен ақылдымын. 
-Менің жаным тыныш. 
-Мен қиындықтан қорықпаймын. 
-Мен жаспын , қандай әдемімін. 
 -Менің қолымнан көптеген жақсылық келеді, бәрі келеді. 
-Маған сенімділік күш береді . 
-Мен дайынмын. 
Толықтыру тесті
КСРО
КАРЛАГ 
СТЕПЛАГ
ГУЛАГ
АЛЖИР
Миға шабуыл
-1946 жыл БК(б) Орталық Комитетінің қай журналдары туралы қаулысы шықты 
-« Звезда »,     «Ленинград» 
-1943ж Алматыда жарық көрген «Қазақ КСР тарихы» атты  көлемді еңбектің авторы
-Бекмаханов.Е 
ХХ ғасырдың 40-50 жылдар басында  биология, геология,медицина саласында кейбір ғалымдарға тағылған айып 
Космополит
Қазақстандағы полигондар мен әскери  объектілер аумағы                          
18млн. 
1960 жылдың ортасы 1980 жылдардың ортасының шартты атауы                                 
тоқырау жылдары 
«Адамға табын,жер енді»  поэмасының авторы  О.Сүлейменов 
Әйелдер қозғалысының көрнекті қайраткерлерінің бірі   А.Оразбаева 
Байқоңыр ғарыш алаңынан тұнғыш жасанды жер спутнигі ұшырылған жыл  1957 ж
Жер-су реформасы жүргізілген жыл  1921 жыл 
Қазақ АКСРның тұңғыш астанасы   Орынбор 
Қазақ КСР жоғары кеңесінің 1-ші сессиясын ашқан ақын Ж.Жабаев 
Семей ядролық полигонында ең алғашқы сынақ өткізілген жыл  1949 жыл 
Батыс Қазақстандағы атом полигоны Капустин  Яр 
Қазақ жерінде ядролық қалдықтарды көметін орындар саны 300
Қазақ жерлерін біріктіруде Қазақстан мүддесін жақтаған тұлға   В.И.Ленин
130

Сөздік
1.
Қўриқ ва бўз ерларни ўзлаштириш
2.
Таъқиб қилиш
3.
Жамоалаштириш
4.
Таркибий қисми
5.
Қатоғонлик йиллари
6.
Ер-сув ислохоти
7.
Сургун қилинди
8.
Мажбурий кўчириш 
     ( депортация)

Шахсга сиғиниш

Фавқулотда ҳолат
1.
Тың және тыңайған жерлерді игеру
2.
Қудалау
3.
Ұжымдастыру
4.
Құрамдас бөлігі
5.
 Тоқырау  жылдары
6.
Дер-су реформасы
7.
Қуғын қылынды
8.
Зорлықпен жер аударту
9.
Жеке адамға табыну
10. Төтенше жағдай 
                              Қорытындылау тест
1.«Қазақстан  тарихы мәселелерін маркстік – лениндік тұрғыдан баяндайық» мақаласы қай газетте жарияланды? 
А) «Правда»     В) «Звезда»     С) «Известия» 
2. «Өзгеше  ойлайтын» деп  жаза  тартқан  кеңес  азаматтары саны: 
А)30 мың    В) 90 мыңнан астам  С) 40 мыңнан астам
3. 1950  жылдар  басында  ұжымшар  мүшелері  айына  ортаесеппен  қанша  алды? 
А) 52.4 сом     В) 62.4 сом    С) 16.4 сом 
4. 1960 жылы  Қазақстан КП ОК бірінші  хатшысы кім? 
А) Д. Қонаев   В) Л.Брежнев   С) П. Пономаренко 
5. БҰҰ  Арал проблемасын шешуді  жолын үйрене  бастаған жыл.
А) 1980 жыл    В) 1993  жыл   С) 1990  жыл
6. Пионер ұйымын кім  бақылау  жасаған. 
А) Коммунистік  партия    В) Комсомол ұйымы
   С) Социалистік партия 
7. 1937 жылдан комсомол  атауы. 
А) ҚЛКЖО     В) КПСС    С) КСРО 
8. Тіл тұралы  Заң  қабылданған  жыл. 
А) 1990 жыл    В) 1995 жыл    С)1989 жыл 
9. «Қан мен тер»  романының  авторы. 
А) М. Әуезов    В)Ә. Нұрпейісов     С) М.Жұмабаев 
10. Ақша  реформасы  жүргізілді. 
А) 1947 жыл    В) 1950  жыл   С) 1949  жыл 
                                 Тест жауаптары
1. А;2. В;3. С;4. А;5. В;6. В;7. А;8. С;9. В;10. А
1.Бағалау.    
1.
Үйге тапсырма:
Саяси  қуғын -сүргін және халықтар депортациясы.
* * * * * * 
ОҚО, Шымкент қаласы,
№47 Т. Тәжібаев атындағы мектеп- гимназиясының  дене шынықтыру пәнінің мұғалімі  
ТОРЕГЕЛДИЕВ ЖАКСЫБАЙ  КУРАЛБЕКОВИЧ
Сабақ жоспары № 1             10 сынып
Сабақтың тақырыбы:     Қысқа және орта қашықтықтаға жүгіру техникасын жетілдіру.
Сабақтың мақсаты:        1. Арнайы жеңіл атлетика жаттығуларының техникасын меңгеру.
                                         2. Қимыл қозғалыс сапасын арттыру.
                                         3. Жеіл атлетика сабағындағы техника қауіпсізідік ережесімен таныстыру.
Керекті-құрал жабдықтар:    Секундомер, ысқырық.
№
Сабақтың мазмұны
Уақыты
Әдістемелік нұсқаулар
131

Кіріспе
дайындық
бөлімі 10 мин
Сапқа тұру, рапорт тапсыру,сәлемдесу, сабақ мақсатын 
түсіндіру, жеңіл атлетика сабағындағы техника қауіпсіздік 
ережесімен таныстыру.
      Бұрылу тасілдері. (оңға, солға , кері бұрылу) бұйрықтарын 
орындау.
     Жайлап бір қалыпты жылдамдықпен спорт алаңды бір рет 
айнала жүгіріп өтү.
     Тыныс алу жаттығуларын орындау
ЖДЖ-ры

Б.қ – н.т
1-қолдарды алға созу
2-жоғары көтеру
3-жанына созу
4.-б.қ келу
       2.     Б.қ – н.т. қолдарды желкеге қою.
    1-2 денені солға қарай бұру
o
денені оңға қарай бұру
       3.    Б.қ – н.
             1-4 қоладрды алға қарай айналдыру
             5-8 артқа қарай айналдыру
 4. Б.қ. – аяқты алшақ қою, қолдарды кеуде        
 тұсына қою.
            1-2 бүгілу қолдарды артқа қарай сермеу
            3-4 қолдарды жазып денені солға қарай 
бұрып қолдарды артақа ақарай сермеу
       5.    Б.қ – аяқтың арасын ашып           
           қою,қолдарды жоғары көтеру.
             1-2 денені солға қарай иіліп еңкейту
3-4 оңға қарай иіліп еңкейту
       6.    Б.қ –н.т.
            1- денені артқа қарай еңкейту
            2- денені алға қарай еңкейту
            3- отырып, қолды алға қарай созу
            4- б.қ. келу
       7.    Б.Қ.- н.т.
           1-2-3-оң аяқты алға шығарыптізеден 
           бүгіп серпіле отыру.  4-б.қ келу
       8.    Б.қ. – н.т.
             Толық отырған қалыптан биіктікке қарай    
             секіру.
1м
30сек
3 мин
10-15м
5мин
6-8 рет
6-8 рет
6-8 рет
6-8 рет
6-8 рет
6-8 рет
6-8 орет
6-8рет
Оқушылардың спорт 
киімдеріне зер салу
Бұрылыстарды бірдей 
жасауын тексеру
1-4 тыныс алу
5-8 тыныс шығару
Денені түзу үстау, 
қолдардың үшін созу
Басты көтеріп үстау, 
йықтарды жазып тұру, 
қолдардың 
шынтақтарын жоғары 
көтеріп тұру.
  Санақты 
жылдамдырақ санау.
Қолдарды күшпен 
артқа қарай сермеу, 
шынтақтарын иық 
деңгейінде үстап тұру
Денені неғұрлым төмен
иіліп еңкеуін 
қадағалау.
Аяқтың тізесі, аяқтың 
үшынан аспау керек.
Биіктікке секірген 
кезде, қолдармен 
шапалақтау. Әр 
санаққа қарай секіру.
Негізгі бөлім
30 мин
Арнайы жеңіл атлетика жаттығуларын орындау
Аяқты артқа қарай сермеп жүгіру
Аяқты алға ақалрай сермеп жүгіру
Аяқты жанына сермеп жүгіру
Тізені жоғары көтеріп жүгіру
Биіктікке қарай секіре жүгіру
Оң иықпен алға қарай жылжу
Сол иықпен алға қара» жылжу
Оң аяқпен алға қарай секіре жылжу
Сол аяқпен алға қарай секіре жылжу
Толық отырған қалыптан алға ұзындыққа қарай 
секіру 
Арқамен алға қарай жүгіру
Бар жылдамдықпен шапшаңдата алға қ
10мин
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х10м
2х15м
2х30м
Жаттығуларды 
орындау барысында 
әдістемлік нұсқаулар 
беру.
Сол иықтан алға қарап 
жүгіру
Жүріп келе 
жатып,бірдестен 
жүгіру
Жоғарғы және төменгі сөре тәсілі
Мәреге келу тәсілі
Қайталап жүгіру тәсілі 3х10м
30м жүгіру
Орта қашықтықтарға жүгіру техникасын үйрету
4 мин
3мин
3мин
7 мин
 3мин
Уақытқа жүгіру   
Ұлдар:   «5»-4,5 – 4,3   
«4»-5,2-4,6
«3»-5,5 – 5,3
Қыздар:   «5»-4,9 – 4,6  
«4»-5,8-4,6
«3»-6,2– 5,9
132

Қорытынды
бөлім  5 мин
Жайлап жүру тыныс алу жаттығуларын орындау.
      Сапқа тұру, қорытынды жасау.
Үиге тапсырма беру.
Денсаулығына 
байланысты 
анықтамалар туралы 
түсінік беру
ЖДЖ-ры
Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Ақбай ауылы
№28 «Ақбай» жалпы орта мектебінің  қазақ тілі мен 
әдебиет пәнінің мұғалімі  Мурадова Умида 
Сабақтың тақырыбы:  Сөз таптары Зат есім.
Мақсаты:  сөз таптарының түрлерін, оларға сұрақ қоюға, сөйлемдегі сөз таптарына талдау жасауға үйрету; таным қабілетін
дамыту, сөздік қорларын, дүниетанымын дамыту; ақыл-ой, адамгершілік  тәрбиесіне баулу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. 
Сабақтың әдіс-тәсілдері: көрнекілік, ішін-ара іздену, сұрақ-жауап.  Сабақтың көрнекіліктері: тірек сызбалар, мазмұнды
суреттер.
Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру кезеңі: сабаққа даярлық.
       Адамның күлкісі – әлемдегі ең ғажайып құбылыстардың бірі. Адам күлкінің көмегімен  таныса да, қоштаса да алады.
Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады.     Күлкі арқылы көңіл күйлеріңді білдіріліп көріңдер. Бір -
біріңе жымиыңдар, күлкілеріңді сыйлаңдар. Рахмет! Ендеше сабағымызды бастайық.
ІІ  Үй тапсырмасын тексеру:  38-жаттығудағы   Ребустың шешуін таптық па?Дәптерлерінен тексеріп шығамын.
ІІІ  Мақсат қою кезеңі: сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
ІҮ Жан-жақты білімдерін тексеру
Сызбаға сүйене отырып  40-жаттығудағы сөздерді  талдау.Сөздерді мағыналарына қарай топтап айтып, оларға сұрақ қой?Әр
топтағы   сөздерге   қойылатын   сұрақтың   әр   басқа   болуы   неліктен   деп   ойлайсың?Сызба   бойынша   сөз   таптары   туралы
білетініңді айт. Анықтаманы еске түсіру.  Зат есім  -   заттың, құбылыстың, іс-әрекеттің атын білдіреді. Сұрақтары :  Кім?
Не? Кімдер? Нелер?
Сын есім дегеніміз – заттың сынын білдіреді. Сұрақтары: Қандай? Қай?
Сан есім – заттың ретін, санын, мөлшерін, қатарын білдіреді. Сұрақтары:  Неше? Қанша?
Етістік – заттың қимылын білдіреді. Сұрақтары: Не істеді? Қайтті? Жалқы есім дегеніміз -  біркелкі заттарды жекелеп
айтатын атау,  жеке заттарды айтамыз. Сонымен қатар, жер-су аттары, адамдардың аттары, жануарлардың аттары барлығы
бас әріптен басталып жазылады. Мысалы, Алатау, Балқаш. 
Жалпы   есім  дегеніміз   біріңғай   заттарды   жаппай   атайтын   атау,   ұқсастығы   бойынша.   Жалпы   есімдер   кіші   әріптерден
басталып жазылады. Мысалы, қыз, қала, құс. 
Ү Жаңа материалмен жұмыс: а) оқулықпен жұмыс  41-жаттығудағы  Кестені толықтыр.
Зат  есім
Жалқы есім
...
Баянауыл
...
Жалпы есім
Адам
...
өзен
Негізгі зат есім
Көл
...
орын
Туынды
Зат есім
...
Достық
...
42-жаттығу     Жақшадағы   сөздерге   тиісті   тәуелдік   жалғауларын   жалғап,   өзінің   алдындағы   сөзбен   байланыстырып   жаз.
Мысалы:   Кітаптың   беті,   жаңбырдың   суы,   қуыршақтың   көйлегі,   бөлменің   ауасы.43-жаттығуды     Өлеңді   мәнрлеп
оқы.Тәуелдеулі зат есмідерді тап.
ҮІ   Қорытындылау    Балалар,   бүгін   біз   не   үйрендік?  ҮІІ     Үйге   тапсырма:  44-жаттығу   Ребусты   дәптерлеріңе   жазып
шешімін тап?Ребустың шешуіндегі сөзді жекеше, көпше түрде үш жақта тәуелдеп жаз. ҮІІІ Оқушыларды бағалау
*****
Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы
№47 Т. Тәжібаев атындағы  мектеп- гимназияның   
дене шынықтыру пәнінің мұғалімі   Мауленкулова Гүлбала  
 Сабақтың тақырыбы:   Денсаулық ел байлығы 
Сабақтың  мақсаты :Салауатты өмір салтының негіздерін, денсаулықты  нығайтудың механизмдері және  дене әдістері 
туралы білім беру, өз  денсаулығына  жауапкершілікпен қарауға  үйрету .Оқушылардың салауатты өмір салтын 
қалыптастыруға шақыру
Көрнекілігі: Денсаулық  елінің  картасы 
Сабақтағы  пән  аралық  байланыс Биология «Дәрумендерді адамға тигізер  әсері тарих спорт тарихына шолу
Сабақтың барысы: Бүгінгі  сабақтың тақырыбы «Денсаулық – ел байлығы» 
Сабақты мына өлең жолдарымен бастасақ 
Денсаулық ол – күлудің, 
Көңіл күйің жадырай 
Денсаулық ол жүруің 
Ешбір жерің ауырмай
Кіріспе 
133

Денсаулықтан асқан бақыт та,  байлық та жоқ. Адамның  дененің сау болуы өзіне  байланысты. «Ауру біртіндеп кіріп, 
мысқылдап шығады» демекші, денсаулықтан айырылу оңай да, сауығу тіпті қиын. 
Денсаулық әлеуметтік байлықтың негізі, сондықтан оны сақтап, нығайтуға барлық жағдайлар жаауымыз керек. Демек, әр  
адамның  өзінің де, өзгелердің  де денсаулығы үшін қоғам алдында моральдық  жағынан жауапты. 
І. Сызба 
Салауатты өмір салты – денсаулық кепілі.  Олар мыналардан  тұрады. 
•
Қозғалыста 
•
Дұрыс тамақтанудан 
•
Оқу гигиенасынан 
•
Еңббектен тынығудан 
•
Демалыстан 
•
Зиянды  әрекеттердің болмауынан 
•
Аурудың алдын алудан 
Қоршаған ортаның  денсаулыққа 
    ІІ. Практикалық сабақ 
1. Валеология ғылымы  нені  зерттейді? 
      а)Қоршаған ортаны 
            б)Жан – жануардан 
в) Өсімдікті 
г) Адам тануды 
2. Темекі  тартқанда  қай  мүшелеріміз алдымен ауырады? 
а) Өкпе 
б)қол 
в) аяқ 
г) бүйрек 
3. Деніміз сау  болсын десең төмендегі  аталғандардың  қайсысын қолдануға болмайды? 
а)арақ 
б) дәрумен 
в) тәтті тағамдар 
г) көкөніс 
д) суда қолдану 
4. Тәулігіне адам 4 мезгіл тамақтанады, сонда қай мезгілде  көбірек тамақтанады 
а) таңертең 
б) сәскеде 
в) түсте 
г)кешке 
д)ұйқыашар алдында 
5. Есірткі тарту ағзаның қай мүшесіне зиян тигізеді? 
а) аяқ 
б) қол 
в)жүйке жүйесі 
г)өкпе 
д) жүрек 
6. Жұқпалы ауруларды зерттейтін ғылым қалай аталады? 
а)кардиология 
б)терапевт 
в) эпидемиология 
г) стомотология 
д) неврология 
7. Қобыр ауруы неден жұғады?
а) тазалық сақтамаудан
б)жан – жануарлардан
      в) өсімдіктен
г)дәруменнен
д) адамнан 
8. Бала неше жастан жаттығу үйрену керек 
а) 10 жас 
б) 7 жас 
      в) 5 жас 
г) Иммунитеті қай шілден алынған а араб 
10. Ауыр атлетика түрлері қандай? 
Штанга көтеру 
11. Футболдағы ойыншылар саны 11х2 
12. Қазақстандағы ұлттық спорт түрлері 
Көкпар, тоғызқұмалақ 
7. Қобыр ауруы неден жұғады?
а) тазалық сақтамаудан
б)жан – жануарлардан
134

в) өсімдіктен
г)дәруменнен
д) адамнан 
8. Бала неше жастан жаттығу үйрену керек 
а) 10 жас 
б) 7 жас 
в) 5 жас 
г) Иммунитеті қай шілден алынған а араб 
10. Ауыр атлетика түрлері қандай? 
Штанга көтеру 
11. Футболдағы ойыншылар саны 11х2 
12. Қазақстандағы ұлттық спорт түрлері 
Көкпар, тоғызқұмалақ 
13. Волейбол ойынында қанша ойыншы қатысады 
6х2 
14. Волейбол ойыны  қанша  уақытқа  созылады 
Уақыт есептелмейді 
15. Боскетболды  ойыншы  неше  мәрте  ойын ережесін бұзғаны үшін ойыннанойын аяқталғанша құтылады 
5 доп
16. Баскетболшы  қолымен  допты  қанша қадам жасай алады? 
2 қадам 
17. Футбол ойынында ойын добы қанша метрден соғады 
11м 
18. Ә.Юсупова  қай спорт  түрімен шұғылданады? 
Көркем гимнастика 
19. Афина  олимпиадасында Ә.Юсупова нешінші  орынды алды? 
4 орны 
20. Қай мемлекеттте  олимпиадалық  ойындар пайда болды? 
21. Жеңіл атлетикадағы  ең  қысқа  қашықтық? 
30м 
Гигиенаны ерте кезден бастаған елді ата?(Үнді)
Тазалық сақтау туралы ғылымды не дейді?(Гигиена)
Денсаулықты сақтау үшін немен шұғылдану керек?(денешынықтыру)
Адамға ең қажетті тағамдардың бірі?(Су)
Адам не жетіспегенде өмір сүре алмайды?(Ауа)
Денсаулықты әлсіретуші жағдайлардың бірі?(Шылым шегу)
Дені сау адамның денсаулықты сақтау туралы қандай ғылым бар?(Валеология)
Адамның денсаулығына ең керекті не нәрсе?(Ұйқы)
Американ ғалымы П.Брегг адамдарда болатын аурулардың 99%-ы неден
болатынын зерттегенде?(Тамақтанбаудан) 
     Міне, бүгінгі  сабақта  айтылғанның бәрі денсаулық үшін  істелінетін жұмыстар. Спортпен шұғылдану, тазалық 
сақтау, денені  күту,  дұрыс тамақтану барлығы да салауатты өмір салтына жатады. Осы  айтылғандарға  күнде 
өмірімізде  мықтап ұсталып, аурудың  алдын алсақ. Саналы салауатты азамат болып өсесіздер. 
Әрқашан дендерің сау болсын! 
*****
Ораз Жандосов атындағы  жалпы орта мектеп
Мұғалім:  Сыздыкова Айшолпан Егемкуловна
Сабақтың тақырыбы:   Қос сөздер.    
Сабақтың мақсаты:
1) Білімділік: Сөйлем ішінен бір сөздің қайталануы арқылы және екі түрлі сөздің қосарлануы арқылы жасалған қос сөздірді
табу. Сұрақ-жауап әдісімен өткен сабақтағы білімдерін қайталау;
2) Дамытушылық:  Оқушылардың топпен жұмыс істеулерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту,  іскерлік дағдыларын
қалыптастыру;
3) Тәрбиелік: Оқушыларды тапқырлыққа, алғырлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу. 
Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың түрі: Жарыс сабақ.
Сабақтың әдісі:Түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап, жинақтау, талдау, әңгімелеу, ойқозғау.
Көрнекілігі: Дидактикалық ойындар, суреттер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, кестелер.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасымен жұмыс.
ІІІ. Бүгінгі сабаққа назарларын толық аударып, оқушыларды екі топқа бөлу.
І топ – «Сұңқар»
ІІ  топ -  «Тұлпар»
Ұрандары:   «Сұңқар»
«Тұлпар»
Топтың аты сұңқар бұл,
Тұлпар атты тобымыз,
Келдік біздер жарысқа.
Көп нәрседен хабармыз.
Қазақ тілі сырларын,
Сұңқар атты топпенен
Баяндаймыз сайыста.
Сайысуға дайынбыз.
135

ІV. Жаңа сабақ. Ой қозғау.
Сұңқар.  Біріккен сөз дегеніміз не? Мысал келтір.
Екі  не одан көп түбірден құралған сөздерді біріккен сөздер деп атайды. Олар бірігіп жазылады. Мысалы:  тасбақа, қосаяқ,
балмұздақ.
Біріккен сөздер екі түбірден құралғанымен бір ғана мағынаны білдіреді, бір ғана сұраққа жауап береді.
Тұлпар.  Қос сөздер дегеніміз не? Мысал келтір.
Екі сөздің қосарлануынан жасалған күрделі сөздерді қос сөздер деп атайды. Жазуда қос сөздің арасына дефис (-)
қойылады. Мысалы: мая-мая, қора-қора, әке-шеше.
1 – жаттығу (Өлеңді оқып жатқа жаз). 
Қос сөздер бір сөздің қайталануы және екі түрлі сөздің қосарлануы арқылы жасалады: айта-айта, кезек-кезек, ар-ұят, киім-
кешек.
2– жаттығу. (Жаңылтпашты оқып, жатқа жаз).
Қос сөздердің арасына дефис қойып теріп жаз.
V. Ойын. «Әрі қарай жалғастыр».
1. Ғылым таппай мақтанба,
2. Кел, балалар,  оқылық,
    Орын таппай баптанба ...
Оқығанды көңілге ...
(Абай)
(Ыбырай)
- Абай кім? – Абай қазақтың ұлы ақыны.
- Ыбырай кім? – Ыбырай  қазақтан шыққан тұңғыш ағартушы ұстаз.
1. 3 – жаттығу. (Қос сөздерді қатыстырып, сөйлем құрап жаз).
2. 4– жаттығу. (Мәтінді оқып, қос сөздерді тап.)
Қос сөздерді теріп жаз.
VI. Ойын. «Төл шақыру».
Төл өріске кетті. Кеш болды. Енді біз оларды шақырамыз.
- Әукім-әукім. Шөре-шөре. Құрау-құрау. Көс-көс – бұл сөздер, бір сөздің қайталануы арқылы жасалған.
5– жаттығу. (Төмендегі сөздерді кестеге орналастыр).
VII.  Жұмбақтар сайысы.
1. Қабат-қабат киінген,
2. Жерге тырс-тырс тамады,
Төбеден шашы түйілген.
Сайға қарай ағады.
Жеп көріп ем өзінен,
Шешуін кім табады?
Жас шығарды көзімнен. (Пияз)
(Жаңбыр).
VIII.  Мақал –мәтелдер сайысы.
1.  Ақылың болса арыңды сақта,
2. Тамшыдан тама-тама 
Ар-ұят керек әр уақытта. 
дария болар.
IX.  Жаңылтпаштар сайысы.
1. Ала –ала алашалар,
2.Көктем жауын-шашынсыз болмас,
Тамаша олар,
Жауын –шашынсыз болмаса,
Оған кім таласа алар.
Жасынсыз болмас.
Алашаларды 
Таба алса, алар.
X.Сабақты қорытындылау.Сөзжұмбақ шешу арқылы сабақты қорытындылаймыз.
ХІ.   Балаларды бағалау.
ХІІ.  Үйге тапсырма.Жауабы қос сөз болатын өз ребус құрастыру.
*****
 Қызылорда облысы Жаңақорған  ауданы,  Сунақата  аулы  
№194 орта  мектебі  Абуов   Мырзабек   Шайхисламович
Дене  тәрбиесі  пәнінің мұғалімі
      Сынып: 5. 
     Сабақтың  тақырыбы: Жарақаттанған және зақымданған кездегі алғашқы медициналық көмек көрсету ережесі.
Сабақтың     іс     жүзіндегі    мақсаты:  Оқушылардың      өздерінің    жеке       басының     және     қоршаған    адамдардың
қауіпсіздігіне   жауапкершілікпен     қарауға,   болуы   мүмкін   апат,   қирау   және   алапат     зардаптарынан     дұрыс
қорғана  білуді   қатерлі  жағдайларда  сауатты  шешім қабылдай  және  болжай  алу, сондай-ақ  адам тіршілігінің
барлық     саласындағы     қауіпті     жағдайлардың       алдын-   алып,   өзіне     және   басқаларға     көмек     көрсете    білуін
қалыптастыру.
Сабақтың мақсаты: .-білімділік- Жарақаттанған және зақымданған кездегі алғашқы медициналық көмек көрсету ережесі.
-тәрбиелік- Балаларға экологиялық мәдениет, салауатты өмірді тәжірибеде бекіту және түсіндіру, қауіпті заттармен абай 
болу, көшеде өзін дұрыс ұстау Төтенше жағдайда ескерту шараларынан кейін өздерінің әрекеттеріне сенімділікті енгізу 
Оқушыларды табиғатты  қорғауға, аялауға өздерінің ондағы      тіршілік иелеріне қамқорлық жасауға тәрбиелеу
-дамытушылық- Жауапкершілікті арттырып, қайратты, тапқыр, сабырлы, жігерлі болуға шыңдау. Оқушыларды табиғатты  
қорғауға, аялауға өздерінің ондағы      тіршілік иелеріне қамқорлық жасауға тәрбиелеу Оқушылардың  бойында  білім, 
көзқарас , сенім жүйесін қалыптастырып , сол арқылы олардың қоршаған ортаға деген жауапкершілік қарым-қатынасын жан
жақты дамыту.
Сабақтың  түрі:үйрету сабағы.
Сабаққтың    әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, деңгейлік тапсырмалар.  
Сабақтың көрнекілігі: кітап, суреттер,плакаттар.     
Пәнаралық  байланыс:биология,география.  
136

Күтілетін нәтиже: бір және бірнеше көзден ақпарат ала алады,алынған ақпаратқа  сыни  қорытынды жасай білуі,ақпаратты 
мазмұнына  қарай    топтастырады,өзіне-өзі сенімділікпен және жауапкершіліктен қарайтын тұлға қалыптасады.
                                                    Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру  бөлімі. Оқушылармен  сәлемдесу, түгелдеу.Оқушыларға  сабақтың мақсаты  мен міндетін 
түсіндіру.Ынтымақтастық  атмосферасын  құру,бағалау  ерекшілігін  түсіндіру.Психологиялық  сәт.
II.Үй  тапсырмасын  сұрау. Табиғи  жағдайда алғашқы  медициналық  көмек  көрсету ережесіне түсінік беру.
ІІІ. Жаңа сабақ. Жарақаттанған   және  зақымданған  кездегі  алғашқы  медициналық  көмек  көрсету  ережесі.
Мұғалім:  ЕГЕР ЖАРАҚАТ ЖЕРІНДЕ БӨТЕН ЗАТ БОЛСА.Егер жарақат жерінде бөтен зат болса, мысалы шынының бір
бөлігі, онда оны алмаңыз. Олай сіз жарақат алған адамға зиянды келтіресіз. Мүмкін бұл зат қан ағымын үстап тұрған шығар.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1.Жараның айналасына он минуттай қатты қысып қанды тоқтатыңыз.
2.Кольцевой (сақиналық) повязкамен жарақат жерінің айналасын ораңыз.
3.Бинт жарақат жеріндегі повязканы жоғары және төмен жағынан қатты үстап тұру керек.
4.Жедел жәрдемді шақырыныз.
АРТЕРИЯНЫ БАСУ ЖӘНЕ ЖГУТТЫ САЛУ.
Егер   қысып   устап   тұрған   повязка   көмектеспесе,онда   жарақатқа   қанды   апаратын   артерияны   басып   қөрініз.Ең   алдымен
артерияны қолмен басып қөріңіз.Егер бұл көмектеспесе,онда адамға жгут салуға тура келеді.Ол үшін шүбірекпен, шлангпен
немесе жүқа арқанмен жарақат жерінен жоғары жағын байланыз. Сосын жгуттің астына жүқа таяқшаны, карандаш немесе
қаламды кіргізіп қатты бұра бастаңыз. Содан кейін қарапайым қысатын повязканы байланыз.Артерияны 10 минуттан артық
қысып үстауға болмайды. Әйтпесе тканьдарда қан бармағаннын себебінен өзгермейтін құбылыстар пайда болады да оны
кесіп тастауға (ампутировать) тура келеді.
Жгут салғаннан кейін адамға су ішкізу керек.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК.
Орайтын заттар бұл:
1.Бинттер (стерильді және стерильді емес).
2.Мақта  тазартылған  (гигроскопическая)  және  қарапайым.  Тазартылған  мақта  ылғалды (влагу)  және   ірікті   (гной)  тарту
қабілетіге ие.
3.Таза орамалмен,кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен   қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір
кірмеуге жағдайын жасауға болады.
ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:
1.Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз:солай
орауға ыңғайлы болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.
2.Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана жарақаттың астында емес).Дұрыс емес
жасалған повязка қатты қысып тастап және қан айналымына кедергіні жасау мүмкін. Сол себептен жарақат алған адам
саусақтармен   қозғаалады   ма,   саусақтын   ұштарының   (подушечки   палец)   түсі   өзгерген   жоқ   па,   және   сезім   қабілеттері
жоғалған жоқ па перевязка жасағаннан кейін тексеру керек.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ .
 
 Дайындалу: 1.Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның (лопатканың)
астына бас төмен ал кеудежоғары тұру үшін оралған киімді кою керек. 
2.Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.
3.Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КЕУДЕНІҢ ЖАРАҚАТТАНУЫ/.
Бұл жарақат көбіне көлік апаттарда, құлағанда, өндірістерде төтенше жағдайларда пайда болады.
ЕГЕР КЕУДЕ ӨТКІР ЗАТПЕН ТЕСІЛГЕН БОЛСА.
Белгілері:
1.Кеуденің ауырғаны.    2.Дем алу қиындағаны.   3.Қаны бар көпіршіктерінің шығуы.
4.Дем алғанда ысқырық  дауысты есту(жараға ауаның кіріп жатқаның белгісі 
5.Еріннің және терінің қөгергені.Сіздің іс-әрекетіңіз:
6.Зардап шеккен адам дем алу үшін, жараны тезірек жабуға ұмтылыңыз. Мұны ең алдымен қолмен, сосын кез келген ауаны
өткізбейтін затпен (полиэтилен, фольга) соның үстінен пластырьмен жабыстыра салу керек.
7.Алғашқы көмекті жасағаннан кейін, жедел жәрдемді шақырыңыз.
СЫНҒАН   ҚАБЫРҒАЛАР.
ҚАБЫРҒАНЫҢ ҚАРАПАЙЫМ СЫНУЫ .
Белгілері:
1.Сынған жері тез іседі (опухает).
2.Жөтелгенде немесе терең дем алғанда күшейетін ауру (острая боль при глубоком вдохе или кашле).
3.Дем алғанда арнайы дыбыстың (хрустящий звук) шығуы. Бұл бірнеше қабырғаның сынғанының белгісі.
4.Жай демалуда ауру онша қатты емес (при обычном дыхании боль небольшая).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
5.Сынған қабырғалар жағынан қолыңды аз қимылдау үшін, бекіту керек.
6.Зардап шеккен адамды травпунктке апару керек.
                                  ҚАБЫРҒАНЫҢ   КҮРДЕЛІ  СЫНУЫ.
Олар ішкі органдардың жарақат алғанының белгісі. Сол себептен ішкі қан ағымы (внутреннее кровотечение) пайда болады.
Белгілері:
3.
Ауызынан қанның ағуы.  Дем алудың қиындай түсуі (затрудненное дыхание).
4.
Шөлдеу (жажда).
Сіздің іс-әрекетіңіз:   Тез жедел жәрдемді шақыру. 
4.
Ол келгенше: зардап шеккен адамның күйін жеңілдету керек, бинттармен немесе басқа шүбіректермен жарақат
алған жағынан адамның колын бекітіп тастау керек. (согнутую в локте руку перебинтовать или притянуть руку к
туловищу повязкой)
137

КЕУДЕ  АУРУЫ.
Олар адам денесінде өзгерістер болғаны туралы айқындайды және мұны зейін аудармай қалдыруға болмайды.Дәрегерлерді
келесі жағдайларда шақыру керек:
қатты және тоқтамайтың кеудесіңдегі аурулар, жоғары температура,  қан түкіру,
терлеу және беттің ағаруы (сильная бледность и испарина на лбу).
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ІШТІҢ ЖАРАҚАТАНУЫ/ .
Іште адамда мочевой пузырь,шектер,және әйелдерде матка бар.Бұл мүшелер де қөп қан тамырлары бар. Олардың жарақат
алуы өте қауіпті болуы мүмкін.
    АШЫҚ  ЖАРАҚАТ.Егер жарақат іргемен (вдоль) өтсе, онда ол ашылмау үшін іштің бұлшық еті қысылып тұру 
(напряжены) қажет. Ол үшін адамды арқаға жатқызып, созылған аяқтарды кішкене қөтеріп астына оралған қөрпені, 
куртканы немесе пальто салу керек. Егер жарақат қөлденең (поперек) болса,онда керісінше бұлшық еттері кысылып 
тұрғанда жара ашылып кету мүмкін. Бұлшық еттерді әлсірету үшін, бүгілген аяқтың астына және бастың астына бір зат қою
керек. 
               
 
 Жарақатқа өңдеу жасау үшін:
1.Инфекцияны кіргізбеу үшін жараға жөтелмей және дем алмай жараны ақырын ашу керек. 
2.Қан ағымын тоқтату үшін, жараға бірнеше қабатқа оралған марляны салу керек. Содан кейін бинтті пайдаланып, жараны
қатты қыспай, кеудені байлап тасту керек. Матаның узелі жараның астында болмау керек. Егер матаны арқадан өткізуге
болмаса, онда оны пластырьмен жабыстыра салуға болады.
    Дем алуға және қанның айналымына қедергі болмау үшін түймелерді ағытыңыз және белбеуді шешіңіз.Қолдарды сыртқа
қалдырып зардап шеккен адамды қөрпемен жабыңыз. Жедел жәрдемді шақырыңыз және де ол келгенше адамды назарсыз
қалдырмаңыз.Зардап шеккен адамға суды ішкізбеңіз, өйткені ауруханада оған жалпы анестезияны жасау мүмкін. Егер адам
шөлдесе, оның ернін ылғалдаңыз.Егер адам санасыз болса онда оны есіне түсіріңіз. Егер адам жөтеліп жатса немесе оның
жүрегі айнып жатса онда оның жарасын ақырын ұстай тұрыңыз (придерживайте рану).
Егер жарадан ішкі органдар қөрініп жатса, оларды қайтадан ішке салмаңыз және оларға мүлде тимеңіз. 
ІШТІҢ  ЖАРАҚАТ  АЛҒАНЫНЫҢ  БЕЛГІЛЕРІ:
1.Ішке тигізгенде оның ауыруы.
2.Іштің қатаю (напряжение) және де спазмалар.
3.Іште қанның белгілері (кровоподтеки) және жырылып кетулер (ссадиналар). 
4.Беттің ағаруы, салқын терленген маңдай.
5.Әлсіздігі.
Жоғарыда айтылған белгілер (симптомдар) ішкі қан ағымының белгілері. Осындай жағдайда тез жедел жәрдем шақыру
керек.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СЫНЫҚТАР ЖӘНЕ ЖАРЫҚТАР/.
Ашық  және жабық түрдегі сынықтар ажыратылады. Ашық сынық кезінде сүйек сынықтары жұмсақ теріні кесіп сыртына
шығады.
Жабық сынық кезінде тері бұзылмайды, сынған жерде ішкі қан кету, ісік және ауру пайда болады.
ҚАЛАЙ   АЛҒАШКЫ  ЖӘРДЕМ  КӨРСЕТУ  КЕРЕК?
Ашық сыңық кезінде: 
1.Сынған   жерден  киімді   шешіп   (керек   болса   кесіп),   терінің   зақымданбағанына   (не   повреждена)  қөз   жеткізу.   Егер  тері
зақымданған болса, онда оны бірден орау керек.
2.Қан кетуді  тоқтатып, саусақпен үлкен тамырларының жараның төменгі және жоғары жағын басып, немесе жгут  салу
қажет.
3.Ластанудан сақтау үшін, жараның айналасың йодпен немесе спиртпен өндеп, залалсыңдандырылған бинт таңу.
Жабық сынық кезінде:1.Салқын компресс қою.
2.Зақымдаған жерін, сүйек қозғалысы болмау үшін, уақытша шинаға байлау.
3.Сынықтың кез келген түрінде жарақаттанушыны толық қимылсыз тыныштықта қалдыру керек.
Шина  салу:1.Егер қол астында арнайы шина болмаса, орнына тақтайшаны, фанера тілімін, таяқты қолдануға болады.
2.Шина   тағу:тақтайшаны   дайындау,   сынықтан   бір   буынға   жоғары   және   төмен   қамтитындай.Жарақаттанған   жерді
тақтайшамен қозғалмайтындай етіп бинтпен немесе оны алмастырушы материалмен байлау керек. 
3.Егер шина үшін материал болмаса, мысалы, қол жарақатталса, пиджактың жеңінің шынтақ жерін бүгіп, қолды денеге
асылатындай етіп байлауға  болады.Иық сынғанда  алғашқы көмекті екі адам көрсету керек: біреу жарақаттанған қолды
ұстап, иықты сәл төмен тартады, екіншісі бір шинаны ұшы қолтыққа жететіндей етіп ішкі жағына қозғайды, ал екінші
шинаны сыртына салады. Шиналар дұрыс қойылған соң, байлайды. Колды байланған орамалға іледі.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СОЗЫЛУЫ/.
Бұлшық   еттің,   связкалардың,   сіңірдің   созылуы   –   олардың   зақымдалуды   атайды.   Созылуы   ауыр   зақым,   буындардың
ауруымен қатар, тері іседі.
Алғашқы көмек: зақымдаған жерді жоғары көтеріп, ісік орынына салқын компресс басу керек. Жарты сағаттан соң буынды
бинтпен байлап, дәрігерге жіберу керек.
СІҢІРДІҢ    СОЗЫЛУЫ.Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады. Бірақ иықты да, қолды да созылып алуға  болады. Бар
жағдайда зақымның ауруы сынғандай аурады, әсіресе, сіңір жыртылғанда. Сондықтан соңғы диагнозды рентгенографиядан
кейін ғана қоюға болады.
Белгілер:
g)
Қатты ауруы.
h)
Ісінуі.
i)
Тері түсі өзгеруі.
Емдеуі:Созылған терге қысымды азайту. Запястья зақымдағанда қолды байлау арқылы оның ауруын жеңілдетуге болады.
Тобық сіңірі созылғанда жатып, аяқ астына жастық қою керек. Алғашқы кезде салқын, кейін жылы таңу керек.Егер ауру
және ісік басылмаса дәрігерге барған жөн.
138

Бұлшық ет созылуы:Оның көрінісі сіңір созылуына ұқсайды: тез ауру (резкая боль), ісік және ішкі қан кету (көгеру).Әдетте
онымен ауыр атлеттер, футболистер, баскетболистер, рэгбистер зақымданады.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ОМЫРТҚАНЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ /.
Белгілер:1.Зақымдаған жерден төмен ештеңе сезбеу, немесе дененің екіге бөліп тастағандай сезіну.
2.Аяқ-қолдың ашуы (бұл мойының зақымданудың белгісі)
3.Аяқ және қолдың саусақтардың, олар сынбаса да, қатты ауруы.
4.Тердің жансыздануы. Шымшығандағы ештенені сезінбеу.
5.Дем алудың қиындауы.
Сіздің іс-әрекетіңіз:1.Ауруды қозғалмауын сұраңыз.
2.Оны қөрпемен жауып, жедел-жәрдем шақырыңыз.
3.Егер адам ессіз, шалқасынан жатса, оны аударманыз. Тек қана ауызынды тексеріп қөріңіз.
4.Оның дем алуын қадағалаңыз.Егер дем алу тоқтаса жасанды түрде ауыздан-ауызға дем алдырыңыз. Бұл кезде аурудың
басын қозғамаңыз, өйткені одан да қатты зардап шугуініз мүмкін.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / БАСТЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ/.
Бастың соғылуы бас сүйегінің жарылып, мидың зақымдануына әкелуі мүмкін.
БАС  СҮЙЕГІНІҢ  ЖАРЫЛУЫ .
Белгілері:1. Жарадан қатты кетуі.
2.Мұрыннан сарғайған сүйық пен қаннын кетуі. (Кровотечение из носа, смешанное с желтоватой жидкостью.)
Сіздің іс-әрекетіңіз:1.Қанды тоқтатуға ұмтылу. Залалсыздандырылған таңытқышпен (марлей), матамен немесе орамалмен
жаралған жерін жабу.
2.Жараны қозғалмай. Байлау. Ауруды травпунтке жеткізу.
МИДЫҢ   ҚОЗҒАЛУЫ .
Белгілері:1.Қысқа мерзімдік ессіздік.
5.
Әлсіздік.
6.
Әлсіз пульс, дыбысты дем, бет қызаруы, жоғары температура.
7.
Қөз қарашығының екі түрлігі. 
8.
Журек айнуы. (Тошнота).
9.
Ориентацияның жоғалуы. 
Сіздің іс-әрекетіңіз: Тез арада жедел-жәрдем шақыру.
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЭЛЕКТРОЗАҚЫМДАНУ /.
Электротогымен зақымдану пайда болады:
7.
Екі ашық электросымды үстау.
8.
Бір сымды үстап суда немесе ылғалда тұрсаңыз.
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1.
Бөлмеде электр қуатын түгел айырып, тоқтан шнурды айырып қою керек.
2.
Егер бұл мүмкін болмаса:

Өзінді токті өткізбейтін материалға (резинадал жасалған коврик, құрғақ ағаш тақтайға, қалың қағаздар) тұрып
сақтау.

Электр тогын өткізбейтін материалды қолданып, жарақаттанған ауруды алып шығу.

Жарақатталған адамды қауіпсіз жерге алып кету.
3.
Егер ток адамға әлі әсер етіп жатса ағаш тақтайға немесе құрғақ киімге тұру керек, қолды құрғақ матаға орап,
қалған матамен жарақаттанған адамды шығару керек.
4.
Содан кейін егер жарақаттанған адам ессіз болса, оның жағасын, түймесін ағытуы керек.
5.
Нашатыр спиртпен иіскету.
6.
Жедел жәрдемді шақыру.
  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ТРАВМАЛЫҚ ШОК /.
Ағзамың қанайналысының жай жүруінен травмалық шок пайда болады.
1.
Ағзаның әлсізденуі.
2.
Бас айналуы. Жүрек айнуы.
3.
Қатты сусау.
4.
Терлеу.
5.
Ақырын және біркелкі емес пульс.
6.
Тез дем алу (учащенное дыхание).
Сіздің іс-әрекетіңіз:
1.
Науқасты басын төмен, аяғын жоғары қаратып жатқызу.
2.
Оны тыныштандыру.
3.
Белдігін, түймелерін босату.
4.
Жедел-жәрдем шақырту.
5.
Науқасты көрпемен орау. Грелканы қолданбаған жөн.
6.
Ерін сулау, бірақ су ішкізбеу. Өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны уақытына жасамауға апарады.
7.
Адамды қозғатпау керек.
8.
Егер демалу қиындыққа түссе, онда адамды кеудеге жатқызып, басынды қисайту керек.
9.
Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды түрде дем алдыру.
IV.Қорытынды.
VI. Үйге  тапсырма.
VІI. Бағалау   бөлімі.
VІІI. Сабақты  қорытындылау.
*****
139

Атырау облысы.  Индер ауданы, Индербор кенті.
 МКҚК "Балдаурен" бөбекжайы.
Психолог:  Жалғасбаева  Анель Құрманқызы.
«Бала құзыреттілігін дамытуда балабақша психологының рөлі»
Мақсаты:
1.Мектеп жасына дейінгі балалардың тілдік құзыреттілігін дамыту.
2.Коммуникативті   құзыреттілікті   қалыптастыру,балалардың   бір-бірімен,психологпен   ,тәрбиешімен   әрекеттесуге
талпынысын жандандыру.
3.«Құм терапиясы» арқылы балалардың  танымдық,психикалық процестерін дамыту.
Міндеті:      
Мектепке   дейінгі   балалардың   ойын   дағдылары   мен   шығармашылығын       тренинг   пен   ойындар   арқылы,балалардың
дамытушы шығармашылық қабілеттері арқылы  шыңдау;
 Өзара әрекеттестікте серіктесін естіп,түсіне алатын,өз денесі мен сөзін игере алатын қарым-қатынасқа тез түсетін баланы
дамытуға және өзіндік шығармашылығын іске асыруға жағдай жасау;      
Әрбір баланың әлемді тануына және тұлғаның өзін-өзі тануына түрткі болатын дамытушы,танымдық ойындарды белсенді
қолдану,бала құзыреттілігін дамыту.   
       Қ. Р.Президенті Н.Назарбаев «Қоғамның  нарықтық  қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси экономикалық  және рухани
дағдарыстарды жеңіп шыға алатын ізгіленген 21-ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген , жан-жақты мәдениетті жеке
тұлғаны  қалыптастыру-  біздің басты мақсатымыз»-деп өзінің жаңа әлемдегі жаңа  Қазақстан атты жолдауында тұжырым
жасады.Қазіргі өскелең   талап бойынша әрбір оқу пәні бойынша білім, білік және дағдыны игеру бала құзіреттілігі үшін
жеткіліксіз,жеке тұлғаның қалыптасуында  ең тиімді жол жаңа тұлғаны қамтитын, қабілет, білім, икем, дағды, тәжірибе
көзқарас  болып табылады.
Құзыреттілік- оқу нәтижесінде меңгерген білім мен дағдыны тәжірибеде қолдана алу,яғни бала дайындығының сапасын
сипаттайтын жаңа сапалық белгісі.Білім берудің негізгі нәтижесі ретінде жеке тұлғада   төмендегі құзыреттіліктер болуы
тиіс.
-Құндылықтарды бағалау құзыреттілігі
-Коммуникативті
-Мәдениеттану
-Оқу-танымдық
-Әлеуметтік еңбек
-Тұлғаның өзін-өзі дамыту
-Ақпараттық технологиялық
1.Құндылықтарды бағалау құзыреттілігі-жаңа қоғам өмірінде өз рөлін таба білу біліктілігі,азаматтық белсенділік Отанының
патриоты болу.
2.Мәдениеттану   құзыреттілігі   –өз   халқының   және   әлем   елдерінің   мәдениетін   білу,бағалау,түсіну   жалпы
адамзаттың,мәдениеттің жетістіктері мен этномәдени құбылыстарды тану.
3.Оқу-танымдық құзыреттілігі-баланың әрекетімен өзіндік оқу-танымдық процесін қамтамасыз ететін кешенді құзырлылық.
Қарапайым эксперименттік іс-әрекетті ұйымдастыруды қарастырады.
4.Коммуникативті   құзыреттілік-адамдармен   өзара   іс-әрекет   және   қарым-қатынас   жасау   тәсілдерін   білу,   қарым-қатынас
ортасының кеңеюіне жағдай жасау.
5.Ақпараттық-технологиялық құзыреттілігі өз бетінше іздей білу,талдау,таңдап алып өзгерте білу,ақпараттық технологияны
игеру.
6.Әлеуметтік еңбек құзыреттілігі-жанұяда, еңбекте саяси, қоғамдық ,азаматтық тәжірибе мен білімге ие болу. Әлеуметтік-
қоғамдық жағдайларға нақты талдау жасап,шешім қабылдай білу.
7.Тұлғаның   өзін-өзі   дамыту   құзыреттілігі-өзіндік   қадір-қасиет   сезімін   ұйымдастыра   білу,   бала   мүмкіндігін   нақты   даму
жоспарларымен салыстыра білу.
Құзыреттілік   бала   төрт   жасында   әлеуметтік   құзыреттіліктің   белгілі   деңгейіне   жетеді,басқа   адамға   қызығушылығын
білдіреді,оған сенеді,ересектермен және құрдастармен өзара қарым-қатынас жасауға тырысады. Басқа адамдармен байланыс
орнату үшін қатынасудың тілдік және тілдік емес (көзқарас,ым,ишара) тәсілдерін қолданады.
Интеллектуалдық   құзыреттілік   баланың   қоршаған   әлемді   танып-білу   мақсатында   әрекеттері   сұрақтар   қойып,белсенді
қызығушылық   танытуынан   көрінеді.   Ол     әртүрлі     тұрмыстық   заттар   мен   ойыншықтарды   ерекшеліктеріне   (түсі,
пішіні,көлемі, құрылымы)қызметіне қарай қолданып байқайды.Ана тілін меңгеру негізгі грамматикалық категориялар және
сөйлеу   тілі   сөздіктерін   қолданумен   сипатталады.Мектепке   дейінгі   кіші   жаста   екінші   тілді   меңгеру   баланың   тікелей
қабылдауымен,өзге тілді адамдармен ашық қарым-қатынас жасаумен байланысты.
Мектеп жасына дейінгі бала оған екінші тілді білу не үшін керек екенін түсінбейді.Балалардың мотивациясы осында және
қазір ұстанымы бойынша әрекет етеді,яғни бала алыс мақсат қоймайды.Сондықтан екінші тілді меңгеру процесі  баланың
тұлғалық,танымдық,ойын іс-әрекеті қажеттіліктерін қанағаттандыру   барысында құрылады.Осы мақсатта   қарым-қатынас
баланың   тілдік   ортаға   тікелей   қатысуымен   жүргізілуі   керек.Бірлескен   іс-әрекет   қуану,   ересектермен,құрдастармен
ынтымақтасу,қарым-қатынасына қанағаттану негізінде қалыптасады.
Балалардың тілдік құзыреттілігін дамытуда көңіл бөлу керек.Атап айтқанда берілген тақырып көлемінде оқу,сөйлеу,жазу
және тыңдап түсінуде мәдениетаралық  қарым-қатынас құруға жаттықтыру.Сабақ барысында тілдік құзыреттілікті дамыту
балалардың   лексико-грамматикалық   білімдерін   тақырып   бойынша   ұсынылған   жағдайларда   қолдану   арқылы   іске
асады.Балалардың   бойында   коммуникативті   құзыреттілікті   қалыптастырып,дамыту   үшін   тақырыпқа   сай   ойындар
ойнау,қойылымдар   әзірлеу,тапсырмаларды   орындатуға   болады.Жалпы   коммуникативті   құзыреттілікті   дамытуда   рөлдік
ойындардың орны ерекше,себебі ойын балалардың бір-бірімен,психологпен,тәрбиешімен әрекеттесуге деген талпынысын
жандандырады   және   әңгімелесу     барысында   теңдік   шартын   тудыру   арқылы   тәрбиеші   мен   бала   арасындағы   дәстүрлі
140

кедергіні жояды.Ойын өз-өзіне сенімсіз,ұялшақ балаларға сөйлеу арқылы сенімсіздік кедергісін жоюға көмектеседі.Ойын
арқылы балалар әңгімені бастау,оған ілесу,қолдау,әңгімелесушінің сөзін бөлу,оның ойымен келісу немесе келіспеу,сұрақтар
қою сияқты қарым-қатынас элементтерін меңгереді.Рөлдік ойын сезімтал болуды үйретеді.
-Ойын арқылы баланың қисынды ойлау қабілеті дамиды.
-Өздігінен жұмыс істеуге үйренеді.
-Сөздік қоры баийды,тілі дамиды.
-Зейіні қалыптасады.
-Байқампаздығы артады.
-Өзара сыйластыққа үйретеді.
-Ойынның ережесін бұзбау, яғни тәртіптілікке баулиды.
-Бір-біріне деген сенімі артады.
-Сабаққа қызығушылығы артады.
Жалпы ойын балалардың танымдық мүддесінің қалыптасуына жағымды әсер етеді және олар бала бойындағы дербестік,
талапшылдық сияқты қасиеттерді дамытып ұжымшылдық сезімін тәрбиелейді.
Мектепке   дейінгі   балалардың   құзыреттілігін     дамыту     барысында   «Құм   терапиясын»   қолданудың   маңызы:Бала   өзі
жайлы,қорғалған   күйде     сезініп,   шығармашылық     белсенділік   танытатын   табиғи   стимулды   орта   қалыптастырады   және
танымдық,психикалық     процестерді   дамытады   ол   түйсік,есті,зейінді,қиялды,кеңістік   түсінікті   қолдарының   ұсақ
моторикасын дамытады.Құм терапиясы арқылы баланың қандай құзыреттіліктері дамиды.
-Шығармашылық  -Танымдық  -Интеллектуалдық  -Қарым-қатынас
Мектепке  дейінгі   ересек  жастағы балалардың   танымдық  құзыреттілігін    дамытуға  ықпал  ететін   ойындардан   мысал
келтірсек,Ханзада  орманда келе жатты,Көгалда  ойын жаттығуларын ойнауға болады.
Құм терапиясын қолданудың әдіс-тәсілдері:
1.Әңгімелесу  2.Түрлі-түсті құммен сурет салу   3.Танымдық ойындар
4.Коммуникативті ойындар  5.Пікірталастар.
Құм терапиясының маңыздылығы:
-Сөзбен айтып жеткізе алмайтын ойлаумен қобалжуларды  сыртқа шығаруға көмектеседі.
-Іште туындаған қиын жағдайларды,шығармашылық потенциалдарын босатады.
               Сонымен,мектеп жасына  дейінгі  балалардың танымдық  құзыреттілігі  қоршаған   орта    туралы  білімі,сенсорлық
мәдениеті,олардың   қолдану   біліктілігі,дағдысы   және   тәжірибесінің     жиынтығы.Дегенмен,мектеп   жасына   дейінгі
балалардың танымдық құзыреттілігінің  қалыптасу  ерекшелігі зерттелуі күрделі мәселе болып  табылады.
*****
Дене шынықтыру маманы
Краубаева Турар Есимбековна
Шынықсаң  шымыр   боласың!
Мақсаты:Салауаттыөмірсүрумендемалысұйымдастырудағдыларынқалыптастыру
Тәрбиелік:ұйымшылдықты, тәртіптілікті, саналықтыжәнебелсенділіктітәрбиелеу
Дамытушылық:Оқушылардыңбойындакүштілік, ептілік, төзімділікқабілеттеріндамыту
Керектіқұрал - жабдықтар:кедергілер 2 шт., тунель 2 шт., корпешелер
 8 шт., құрсаулар 6 шт., доптаркішкенекөлемдегі 20 шт., себет 2 шт., доға 6 шт.
Жүргізуші:Құрметтіқонақтар!   Бүгінгібіздіңспорттықжарысымызғақошкелдіңіздер!     Сіздергезорден   -   саулық   «жарыста»
сәттіліктілейміз. ОртағажарысқатүсетінАқбота II – кішітоптышақырамыз: 
Жүргізуші:Алақайдегенұрандыбізортағатастаймыз.
Жарысымыздыденеқыздырубиіненбастаймыз!
Жүргізуші:  Ал, балаларөздеріңдітанытыңдар,
Ептілік, мықтылық, батылдықкөрсетіптабанда!
Балаларекі топқа  тұрады. 1 топтын аты «Жас қыран», екінші топтың аты «Сұңқар».
Эстафета 4 этаптан тұрады: 
1 – этап:   «Кім мықты?»
Шарты: корпешеден корпешеге секіріп, шеңбердегі допты алып себетке дәлдеп  лақтыру.
2 - этап: «Кім епті?»
Шарты: доғалар астымен еңбектеп өту, қайта өз тобына жүгіріп келу.
3 - этап: «Кім жылдам?»
«Тунель »  Шарты: Ортаға қойылған тунельден жылдам өту.
4этап: «Құрсау»
Шарты: құрсауды басынан айналдыра өткізу.  Содан өткізіп қайта сапқа оралу.
                         (Музыкалық әуенмен - Би)
Жүргізуші: ал енді балалар бізге кәзір Альбина мейірбекеміз қонаққа келіп тұр сендерге балалар дәрумендер алып келіпті.
Шақырайық !
Жүргізуші: Бүгін міне, оң болып әр ісіміз,
Жоғары боп күш жігер намысымыз.
Осылайша қуанышпен думандатып,
Аяқталды халайық жарысымыз!
*****
    
141

Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс ауданы 
С. Сейфуллин атындағы жалпы орта мектебінің физика пәні мұғалімі 
Өмірбекова Сұлухан Кәрімқызы
         
  Қысқа мерзімді сабақ жоспары
Сабақтың  тақырыбы: Жылу
берілу түрлері. Жылу 
өткізгіштік
Мектеп: С.Сейфуллин атындағы жалпы орта мектебі 
Күні: 13.09.2016ж
Мұғалімнің аты-жөні: Өмірбекова Сұлухан Кәрімқызы
Сынып:8
А
Пәні: физика
Қатысқандар саны:
Қатыспағандар саны: 
Сабақ негізделген оқу 
мақсаты: (мақсаттары)
Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік  жайлы мағлұмат беру, күнделікті өмірде  
қолдана білуге үйрету
Сабақ мақсаттары:
Барлық оқушылар:С 
Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік  жайлы мағлұмат беру
Оқушылардың басым бөлігі  В
Өмірден мысал келтіре білу, логикалық ойлау қабілетін арттыру.
Кейбір оқушылар: А
Тәжірибе жүзінде анықтау, күнделікті өмірде  қолдана білуге үйрету
Алдыңғы оқу 
Ішкі энергия және оны өзгерту тәсілдері.
Жоспар 
Уақыт
Жоспардың 
мазмұны
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
Ресурстар 
4 мин
Ұйымдастыру 
кезеңі:
1.Оқушыларды түгендеу.
2.Ынтымақтастық атмосферасын 
қалыптастыру. «Жүректен 
жүрекке».
3.Оқушыларды топтарға бөлу.
 Шеңбер бойымен  тұрған 
жанындағы  оқушыға  жақсы 
тілегін арнайды.
Оқушылар «Молекулалар» 
ойыны арқылы  топ құрап  
 4 топқа бөлініп орындарына 
жайғасады 
Гүл
8 мин
«Қайталау- оқу 
айнасы»
1.«Сұрақтар бұрқасыны» ойыны 
арқылы  әр түрлі деңгейдегі 
сұрақтар беріледі. 
2.«Көршіңді тексер» әдісі: үйге 
берілген тапсырманы тексеру
Әр топ қарсы топтарына 
сұрақ дайындайды және 
сұрақтарға  жауап береді.
Оқушылар дәптерлерін 
көршісіне беріп үй 
тапсырмасын тексереді.
Интербелсенді 
тақта, сұрақтар, 
бірін-бірі 
бағалау
3 мин
«Ой шақыру» 
стратегиясы.
Жаңа сабақтың тақырыбын 
анықтау.
Бейнежазбаны көргеннен соң,
сабақтың тақырыбын табады.
Интербелсенді 
тақта, 
бейнекөрініс
15 мин
«Мағынаны 
ажырату»  стр-сы
Жаңа тақырыпты «Ойлан, бірік, 
бөліс»  әдісі арқылы тақырыпты 
бөліктерге бөліп, оқуға тапсырма 
береді.
І-топ. Жылу берілу түрлері, 
мысалдар келтіру. 
Жылуөткізгіштік құбылысы-ның 
мәні.
ІІ-топ. Әртүрлі қатты денелердің 
жылу өткізгіштігін анықтау.
ІІІ- топ. Газ және сұйық заттардың
жылу өткізгіштігін анықтау.
ІV- топ. Заттың үш күйінің 
жылуөткізгіштік қасиеті.
Топтық талқыға салады, 
ойланады. Идеялар, 
тәжірибелер және ойлармен 
бөліседі.
І- топ.  Постер қорғау.
ІІ-топ. Әртүрлі қатты 
денелердің жылу 
өткізгіштігін  тәжірибе жасау 
арқылы түсіндіреді.
ІІІ- топ. Газ және сұйық 
заттардың  жылу 
өткізгіштігін тәжірибе жасау 
арқылы  анықтайды.
ІV- топ. «Фишбоун» әдісін 
қолданады.
Оқулық, 
тапсырмалар, 
маркер, 
флипчарт.
Физикалық 
құралдар: мыс, 
темір таяқшалар,
шамдар,штатив, 
су құйылған 
ыдыс, пробирка, 
мұз, 
9 мин
«Ой толғаныс» 
Сабақты қорытындылау. 
Талқылау үшін сұрақтар беріледі :
-Жылу берілуді және түрлерін 
қандай өндірісте немесе күнделікті
тұрмыста қолдануға болады? 
Әр топ оқушылары ауызша 
сұрақтарға өз ойларын 
жеткізе жауап береді.
 
Интербелсенді  
тақта, 
В.И.Лукашик 
«Физика 
сұрақтары мен 
есептер жинағы»
4 мин
Бағалау
«2жұлдыз 1тілек» 
Әр топқа берілген бағалау парағы 
бойынша сабақтың соңында 
жиынтық бағамен бағалаймын.
Топтар басқа топтардың 
сабаққа қатысуы туралы баға 
береді. Өзара және өзін- өзі 
бағалайды.
Бағалау 
парақшалары
1 мин
Кері байланыс
Бүгін не үйрендің? Не білгің 
Оқушылар пікірін білдіреді.
Стикерлер, кері 
142

келеді? Сабақ несімен қызықты 
болды?
байланыс парағы
1 мин
Үй жұмысын беру.

жүктеу/скачать 6,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: