Сабақты ұйымдастырудың жаңа технологиялары

– 

модульдің  көп  тарапты  қызметтер  атқаруынан  білім  мазмұнының  тұтастай 

игерілуін қамтамасыз етуге болады.  

Қашықтықтан  оқыту  түрі  қазіргі  заман  телебайланыс  жүйесін 

пайдаланумен көзделген мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.  

Кіріктіріп (пәнаралық) оқыту – сыбайлас білім салаларындағы пәнаралық 

және  пәнішілік  байланыстарды  іске  асыруға  бағытталып,  біріктірілген  оқу 

пәндерін меңгеруді көздейді.  

Оқытудың жаңа технологиялары педагогикалық іс-әрекетті қайта құрудың 

жүйелі  тұтас  құралы  ретінде  тимді  пайдалану  оқу-тәрбие  үрдісінің  сапасын 

жақсарту, жеке тұлғаны дамыту міндеттерін шешуге септігін тигізеді.  

Сондықтан,  мектептегі  әрбір  пәнді  оқыту  технологиясын  таңдап,  іріктеу 

және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін 

арттыруға  болады.  Мұнда  оқушының  әрекеті  технологияны  қабылдауы, 

ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.  

Жаңа технологиялардың пайда болуы және оларды іске асыру әрекеті оған 

тән  құралдар  мен  механизмдерді  өзгертіп  қана  қою  емес,  құндылықтар 

бағытын, білім, білік, дағдыны қалыптастыру сипатталады. Білім берудегі жаңа 

технологиялардың  негізгі  сипаты  -  ізгілендіру.  Білімдік  технологиялар  жеке 

тұлғаны  ұйымдастыруға  бағытталады,  онда  жеке  пәндердің  білімдік  дәрежесі 

өзгеріп,  олар  қоршаған  ортаны  танудың  құралына  айналады,  оқушылардың 

дүниетанымы  кеңейеді,  дамиды.  Мұндағы  басты  мәселе  білім  мазмұнын 

байытуға  бағытталған  белсенді  танымдық  әдістерді  қалыптастыратын  жаңа 

технологияларды жасап, оны тәжірибеге ендіру.  

Сонымен технология дегеніміз:  

-

 

біріншіден, қайта  құру  мен өңдеу  процесі  нәтижесінде  алынатын  дайын 

өнім;  

-

 

екіншіден, осы процестің нормативтік жағы оның іске асуы.  

Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады.  

I 

кезең – оқып үйрену.  

II кезең – меңгеру.  

III кезең – өмірге ендіру.  

IV 

кезең – дамыту.  

Зерттеуші-ғалым  В.П.  Беспалько:  «Педагогикалық  технологияны 

оқушының  жеке  тұлғалық  қалыптасу  процесінің  жалпы  жобасы  оқыту 

мақсаттарына  жетудің  кепілі»,-  десе  [11],  ал,  А.Я.  Савельев  оқыту 

технологиясын  оқу  бағдарламаларында  көрсетілген  білім  мазмұнын  іске 

асыратын құрал ретінде қарастырады [12].  

Оқыту технологиясын жобалау мәселесі, оқыту әдістерін таңдау дидактика 

үшін  өте  маңызды.  Әдістерді  таңдауда  белгілі  дидакт  Ю.К.  Бабанскийдің 

ұсынған өлшемдерін басшылыққа алуға болады.  

-

 

оқыту  әдістерінің  оқыту  қағидалары  мен  заңдылықтарына  сәйкестік 

өлшемі;  

-

 

оқыту  әдістерінің  оқу  материалдарының  мазмұнына,  оның  өзіндік 

ерекшелігіне сәйкестік өлшемі;  

-

 

әдістерді таңдауда оқушылардың мүмкіншіліктерін ескеру өлшемі [13].  

23 

 

Педагогикалық  технология  өзінің  айқын  түсініктілігімен,  мұғалім 

меңгеруіне  жеңілділігімен,  оқыту  процесінде  қолдану  тиімділігімен  және 

әмбебаптылығымен  ерекшеленеді.  Сонымен,  педагогикалық  технология 

оқытудың  тиімді  жолдары  арқылы  оқыту  процесінде  қолданылатын  әдістер, 

тәсілдер мен қағидалар іріктеу болып табылады.  

Педагогикалық  технологияны  іске  асыру  барысында  төмендегідей 

міндеттерді жүзеге асыру қажет деп санаймыз:  

-

 

мұғалімнің  педагогикалық  кәсіби  іс-әрекетіне  деген  сенімділігі, 

шығармашылық шеберлігі;  

-

 

оқушылардың тұлғалық-бағдарлы дамуының ескерілуі;  

-

 

оқу  процесінің  кез-келген  кезеңіндегі  оқушы  дайындығының  іске 

асырылуы мен кепілдігінің міндеттілігі;  

-

 

оқыту  технологиясында  пайдаланылатын  педагогикалық  ақпараттың 

міндеттілігі;  

-

 

оқушылардың  білімді  меңгерудегі  танымдық  қызығушылығы  мен 

қажеттілігінің ескерілуі;  

-

 

оқушыларды  өздіктерінен  қорытынды  жасауға,  белсенді  іс-әрекетке 

ұйымдастыру;  

-

 

оқу  процесін  жобалағанда  іс-әрекеттің,  оқу  материалы  мен  оқыту 

материалының дәлелдігінің бірлігі;  

-

 

оқыту процесінің жобалау технологиясы негізінде іске асырылуы;  

-

 

оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру;  

-

 

шығармашылық іс-әрекетті нәтижеге жеткізу.  

Оқушыларды жекелеп оқыту мәселесін жете зерттеген ғалымдардың бірі- 

И.Э.  Унттың  ойынша,  оқушыларды  жекелеп  оқыту  абсолютті  емес,  шартты 

түрде  ғана  жүзеге  асырылатынын  ескертті.  Оның  пікірінше,  оқушыларды 

жекелеп  оқыту  сынып-сабақ  жүйесінің  ерекшеліктеріне  байланысты  шартты 

болып  табылады:  әдетте  жеке  оқушының  емес,  шамамен  ұқсас  ерекшеліктері 

басым  оқушылар  тобының  дербес  ерекшеліктері  ескеріледі,  тек  таныс 

ерекшеліктер  немесе  оқу  үшін  маңызды  болып  табылатын  таныс 

ерекшеліктердің жиынтығы ескеріледі [12].  

Сондай-ақ,  В.М.  Монахов  жекелеп  оқытудың  үш  аспектісін  бөліп 

көрсеткен:  

1

)  психологиялық  тұрғыда  жекелеп  оқыту  баланың  талабын  анықтауға 

оңтайлы жағдай жасауға негізделеді;  

2

)  әлеуметтік  тұрғыда  ол  интеллектуалды,шығармашылық  әлеуетті 

ұйымдастыруға ықпал етеді;  

3

)  дидактикалық  тұрғыда  мектептегі  жетілген  прлоблеманы  шешуде 

дифференциялап  оқытудың  жаңа  жүйесін  жасаумен  сәйкес  келеді  [14].  М.В. 

Кларин дифференциялау оқушыларды әртүрлі профильде оқыту үшін топтарға 

бөліп, біркелкі емес, типтік мектептерде оқытуды көздейдейтінін айтқан [15].  

Проблемалық  оқыту  Д.  Дьюидің  (1859-1952)  теориялық  қағидаларына 

негізделеді.  

Проблемалық  оқыту  дегеніміз  -мұғалімнің  басшылығымен  проблемалық 

ситуацияларды  туғыза  отырып,  оны  шешу  жолында  оқушылардың  белсенді 

24 

 

дербес  іс-әрекетін  ұйымдастыру,  мұның  нәтижесінде  кәсіби  білім,  білік, 

дағдыларды  шығармашылықпен  игеру,  ақыл-ой  қабілеттерінің  дамуы  іске 

асады. Проблемалық оқытудың қазіргі технологиясына тоқталсақ, білім берудің 

болашағы проблемалық оқытумен тығыз байланыста. Проблемалық оқытудың 

мақсаты  ауқымды:  ғылыми  таным  нәтижелерін  меңгеріп  қана  қоймай,  оны 

алудың жолдарын игеру; оқушының танымдық дербестігін ұйымдастыру және 

шығармашылық  қабілеттерін  дамыту;  білім,  білік,  дағды  жүйелерін  меңгеру 

және дүниетанымды ұйымдастыру.  

Проблемалық  оқыту  дегеніміз  дидактика  мен  алдыңғы  қатарлы 

педагогикалық  практиканың  қазіргі  даму  деңгейі  оқу  үрдісін  ұйымдастыру 

проблемалық  принципке  негізделеді,  сондықтан  оқыту  проблемалық  деп 

аталады,  оқу  проблемалары  жүйелі  түрде  шешіліп  отырады.  Педагогикалық 

әдебиеттерде  бұл  құбылыстың  бірнеше  анықтамалары  бар.  Айталық, 

проблемалық  ситуация  мен  оқу  проблемасы  проблемалық  оқытудың  негізгі 

ұғымдары.  Оқу  проблемасы  ақыл-ой  ізденісінің  бағытын  анықтайтын, 

қызығушылықты оятатын меңгеру үрдісінің логикалық-психологиялық қарама-

қайшылықтарының көрінісі. Оқу проблемасының екі негізгі функциялары бар:  

1.  Ақыл-ой  ізденісінің  бағытын  анықтау,  яғни  оқушының  проблеманы 

шешудің амалдарын іздестіруі.  

2.  Оқушының  жаңа  білімді  меңгерудегі  танымдық  қабілеттерін, 

қызығушылығын, іс-әрекет мотивтерін ұйымдастыруы.  

Мұғалім үшін бұл құрал оқушының танымдық іс-әрекетін басқарып, оның 

ойлау  қабілеттерін  қалыптастырады.  Оқушының  іс-әрекетінде  ақыл-ой 

қабілеттері  жанданады,  білімі  толығады.  Әдістемелік  ерекшеліктеріне  қарай: 

мақсатты; ойланбаған жерден; проблемалық мазмұндама; эвристикалық әңгіме; 

проблемалық  қойылымдар;  проблемалық  ойындық  жағдаяттар;  зертханалық 

зерттеу  жұмысы;  проблемалық  жаппай  эксперимент;  проблемалық  ойлау 

эксперименті;  проблемалық  есеп  шешу;  проблемалық  тапсырмалар  болып 

бөлінеді.  Проблемалық  әдістердің  ерекшелігі  сонда,  олар  проблемалық 

жағдаяттарды  жасауға,  оқушылардың  танымдық  белсенділігін  оятуға,  білімді, 

талдауды, білікті көкейкесті, заңды етуге негізделген. Проблемалық оқытудың 

қазіргі  теориясында  проблемалық  ситуацияның  екі  түрі  бар:  психологиялық 

және  педагогикалық.  Біріншісі  оқушылардың  іс-әрекетіне,  екіншісі  оқу 

процесін ұйымдастыруға байланысты.  

Педагогикалық  проблемалық  жағдаяттар  белсенді  әрекет  барысында, 

танымдық  жаңалығын,  маңыздылығын  баса  көрсететін  мұғалімнің  қоятын 

сұрақтарының  көмегімен  туады.  Психологиялық  проблемалық  жағдаяттардың 

тууы  таза  жеке  тұлғаға  байланысты.  Проблемалық  жағдаяттар  оқу  процесінің 

барлық  кезеңдерінде  түсіндіру,  бекіту,  бақылау  барысында  туады.  Мұғалім 

ерекше  әдістемелік  тәсілдерді  пайдалана  отырып  проблемалық  жағдаяттарды 

тудырады:  

-

 

мұғалім қарама-қайшылықты тудырады да, одан шығудың жолын табуды 

оқушылардың еншісіне қалдырады;  

-

 

практикалық іс-әрекетте қарама-қайшылық тудырады;  

-

 

бір сұраққа әртүрлі көзқарас білдіреді;  

25 

 

-

 

оқушыларды  салыстыруға,  топшылауға,  фактілерді  сәйкестендіруге 

итермелейді;  

-

 

анық сұрақтар қояды (негіздеуге, айғақтауға, логикалық талқылауға);  

-

 

проблемалық теориялық және практикалық тапсырмаларды анықтайды;  

-

 

проблемалық  тапсырмалар  қояды  (әдейі  қате  жіберілген,  уақыты 

шектелген, сұрағы анық емес және т.б.).  

Проблемалық оқытудың жалпы функциялары:  

-

 

оқушылардың  білім  жүйесі  мен  ақыл-ой  және  практикалық  іс-әрекет 

амалдарын меңгеруі;  

-

 

оқушылардың  танымдық  дербестігі  мен  шығармашылық  қабілеттерінің 

дамуы;  

-

 

оқушылардың дүниетанымының негізгі болып табылатын диалектикалық 

– 

материалистік ақыл-ойының қалыптасуы.  

Арнаулы функциялар:  

-

 

білімді  игерудің  шығармашылық  дағдыларын  тәрбиелеу  (логикалық 

тәсілдерді, жеке амалдарды пайдалану);  

-

 

білімді  шығармашылықпен  пайдалану  дағдыларын  тәрбиелеу  (игерілген 

білімді жаңа жағдайда пайдалана алу) және оқу проблемаларын шеше алу;  

-

 

шығармашылық  іс-әрекет  тәжірибесін  ұйымдастыру  және  молайту 

(ғылыми зерттеу әдістерін меңгеру, практикалық проблемаларды шешу).  

Проблемалық  оқыту  барлық  жағдайда  бірдей  тиімді  бола  алмайды. 

Практикада көрсетілгендей проблемалық оқыту үрдісі танымдық белсенділікті 

дамытуда,  жаңа  білімді  меңгеруде  оқушылардың  әртүрлі  білім  деңгейін 

көрсетіп  отыр.  Шығармашылықтың  түріне  сәйкес  проблемалық  оқытудың  үш 

түрін бөліп айтуға болады.  

Біріншісі,  теориялық  шығармашылық  оқушының  өзі  үшін  жаңа  ережені, 

заңды, теореманы ашуы. Мұның негізінде теориялық оқу проблемаларын қою 

және оны шешуден тұрады;  

Екіншісі, практикалық шығармашылық оқушының меңгерген білімін жаңа 

жағдайда  қолдануы,  құрастыруы,  ойлап  табуы  негізінде  практикалық  оқу 

проблемаларын қою және оны шешуі;  

Үшіншісіне,  көркемдік  шығармашылық  қиял  негізінде  болмысты  көркем 

бейнелеу,  оған  әдеби  шығарма,  сурет  салу,  музыкалық  шығарма  жазу,  ойын 

және т.б. енеді.  

Проблемалық 

оқытудың 

барлық 

түрі 

оқушы 

іс-әрекетінің 

шығармашылығымен, проблеманы шешудегі ізденіспен сипатталады. Мұғалім 

мен  оқушының  өзара  әрекетінің  сипатына  қарай  проблемалық  оқытудың  төрт 

деңгейін анықтауға болады:  

-

 

өзіндік  емес  белсенділік  деңгейі  –  оқушылардың  мұғалімнің  түсіндіруін 

қабылдауы,  проблемалық  ситуация  жағдайында  ақыл-ой  әрекетінің  үлгісін 

меңгеру, оқушының өзіндік жұмысты орындауы, ауызша жауап;  

-

 

жартылай  өзіндік  белсенділік  деңгейі  –  меңгерген  білімді  жаңа 

ситуацияда қолдана алу, мұғалімнің қойған проблемасын шешу;  

-

 

өзіндік  белсенділік  деңгейі  –  оқушы  тапсырманы  өзі  орындайды,  жаңа 

ситуацияда  қолданады,  құрастырады,  күрделілігі  орта  деңгейдегі  есептерді 

26 

 

шығарады, жорамалдарды дәлелдейді;  

-

 

шығармашылық  белсенділік  деңгейі  –  шығармашылық  қиялды, 

логикалық  талдауды  қажет  ететін  өзіндік  жұмыстарды  орындайды,  жаңа 

амалдарды  ашады,  дербес  шешім  шығарып  топшылайды,  көркем  шығармалар 

жазады.  

Бұл көрсеткіштер оқушылардың ой-өрісі дамуының деңгейін сипаттайды. 

Баланың шығармашылық қабілетін дамытудың негізгі жағдайларының бірі–бұл 

проблеманы шешуге кеңінен қарау шығармашылық өмір талабы.  

Технологияны  меңгеру  іс  жүзінде  мұғалімнің  жеке  басын  ғана  дамытып 

қоймай,  бүкіл  жоғары  мектеп  ұжымын  да  дамытады.  Белгілі  ғалым  И.Я. 

Лернер:  «Дамыта  оқыту  дидактика  тұрғысынан  жеке  тұлға  қалыптасуының 

бірте-бірте кеңейген аспектілерін қамтиды», - деді [16]. Дамыта оқыту мысалы, 

жоғары  кәсіптік  білім  деңгейінде  шығармашылық  жұмыс  әдістерін  меңгеруді 

талап  етеді,  өздігінен  жаңа  шешімдерді  тиімді  амалдармен  табуды  көздейді. 

Шығармашылық-бәсекелестікті  ұйымдастыруда  болашақ  маманның  тиімді  де 

жетілген құралы болады» - деген тұжырым жасаған.  

Жалпы  орта  мектептің  білім  беру  технологияларының  бірнеше  түрлері 

қолданылады. Атап айтсақ: құрылымдық логикалық технологиялар білім беру 

жүйесін  кезеңмен  ұйымдастыру,  әр  кезеңнің  нәтижесін  диагностикаларды 

ескере,  дидактикалық  міндеттерді  тиісті  мазмұны,  форма,  әдістер  мен 

құралдарды таңдау негізінде шешу.  

Кіріктіру технологиялары-әртүрлі пәндердегі білім мен біліктерді, әртүрлі 

әрекеттерді  оқу  тақырыптары,  оқу  проблемалары  деңгейінде  кіріктіруге 

мүмкіндік беретін дидактикалық жүйе. Оқыту процесінде кіріктіру ұғымын екі 

мағынада қарастыруға болады. Бірінші оқушыда қоршаған дүние жөнінде тұтас 

түсінік  ұйымдастыру.  Мұндай  кіріктірудің  нәтижесінде  бала  ерте  жастан 

қоршаған  дүниенің  барлық  элементтері  бірімен  бірі  өзара  байланыста, 

тұтастықта  деп  түсінеді.  Екінші  пәндік  білімдерді  жақындастырудың  жалпы 

негізін  табу.  Дәстүрлі  пәндерді  кіріктіруде  бала  қоршаған  дүние  туралы  жаңа 

мағлұматтар алады, оны толықтырып, кеңейтеді.  

Тренингтік  технологиялар  –  типтік  есептерді  (тапсырмаларды)  шешу 

алгоритмдерін оқу барысындағы білім алушылардың әрекеттерінің жүйесі.  

Дамыта оқытудың бір жолы – деңгейлеп оқыту технологиясы. Деңгейлеп 

оқыту  –  оқылатын  ақпараттың  азаюы  емес,  оқушыларға  қойылатын 

талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асырылады.  

Деңгейлеп оқыту технологиясының басты идеялары:  

-

 

деңгейлеп  оқыту  әр  оқушыға  өз  мүмкіндіктерін  барынша  пайдаланып, 

білім алуына жағдай жасау;  

-

 

деңгейлеп оқыту әртүрлі категориядағы балаларға бірдей көңіл аударып, 

олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді;  

-

 

деңгейлеп оқыту оқытушының жеке тәжірибесіне негізделеді. Сондықтан 

да  деңгейлеп  оқытуда  оқушының  жеке  тұлға  ерекшелігіне,  психикалық  даму 

ерекшелігіне,  пән  бойынша  білімді  игеру  деңгейіне,  оқушының  білімімен  іс-

әрекет тәсіліне назар аудару керек;  

-

 

деңгейлеп-саралап  оқытуда  білімді  игерудің  негізгі  төрт  деңгейі 

27 

 

(міндетті, алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық) қарастырылады.  

Осындай  іс-әрекет деңгейлері  арқылы оқушылар оқу  материалын әртүрлі 

деңгейде қабылдайды. Зерттеуші, ғалым В.П. Беспалько ұсынған бұл деңгейлер 

бүгінгі тәжірибеде қолданыс табуда. Оған дәлел бүгінде сабақта берілген білім 

мазмұнын  оқушылардың  танымдық  қызығушылығын  ояту,  мағынаны  тану, 

шығармашылық  іс-әрекетін  ұйымдастыруды  көздей  отырып,  тапсырмаларды 

төрт деңгейге бөлініп берілуі.  

Міндетті  деңгейдегі  тапсырманы  әрбір  оқушы  меңгеруі  тиіс.  Бұл  деңгей 

оқушыға  өзінің  қызығушылығы  мен  қабілетін  ескере  отырып,  уақыты  мен 

күшін дұрыс пайдалануына мүмкіндік береді.  

Мүмкін  деңгейдегі  тапсырманы  пәнге  деген  қызығушылығы  жоғары, 

белсенді, өздігінен ізденуге қабілетті, шығармашылық тапсырмаларды ерекше 

ынтамен  орындайтын, оның нәтижесіне қуанатын,  оны жолдастарымен  бөлісе 

алатын, уақыты мен күшін тиімді пайдалана білетін оқушы меңгереді.  

Дамыта  оқытудың  негізгі  бағыттарының  бірі  –  жобалап  оқыту 

технологиясы.  Жобалап  оқыту  технологиясының  негізін  салған  американдық 

ғалымдар  Дьюи,  Лай,  Трондайк.  Олар  жобалап  оқыту  технологиясының 

төмендегідей негізгі идеяларын ұсынған:  

-

 

бала өзі таңдаған іс-әрекетті жоғары қызығушылықпен орындайды;  

-

 

балада  қызығушылықтың  пайда  болған  сәтін  қалт  жібермеу,  соған 

сүйену;  

-

 

іс-әрекет тек оқу пәнінің саласында ғана құрылмайды;  

-

 

шынайы  оқыту  ешқашанда  біржақты  болмайды,  қосымша  берілетін 

мәліметтердің де маңыздылығына байланысты болады.  

Ғалым  Н.Г.  Чернилованың  жоғарыда  берген  анықтамасынан  жобалап 

оқытуды  дамыта  оқыту  технологиясының  бір  түрі  деп  қарастырғанын  көруге 

болады.  

Сабақта  қолданылатын  педагогикалық  технологияның  бір  түрі  оқу  мен 

жазуды  сын  тұрғысынан  ойлау  арқылы  оқытуда  баланың  ізденушілік, 

зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру алға қойылады. Ол үшін бала өзінің бұған 

дейінгі білетін амалдары мен тәсілдің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін 

түсінетіндей жағдайға түсу керек. Содан барып оның білім алуға ынта-ықыласы 

артып,  әрекеттенеді.  Оқушының  іс-әрекеті  сабақ  үстінде  көрінеді.  Сабақты 

дұрыс  ұйымдастыру  үшін  оның  негізгі  бөліктеріне  баса  назар  аудару  қажет. 

Дамыта оқыту тұрғысынан алғанда сабақ 3 құрамдас бөліктен тұрады:  

1.

 

 

Оқу мақсаттарының қойылуы;  

2.

 

 

Оны шешудің жолын бірлесе қарастыру;  

3.

 

 

Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.  

Бұл  үшеуі  дамыта  оқытудың  Д.Б.  Эльконин,  В.В.  Давыдов  жасаған 

жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушыларға ешқандай дайын үлгі берілмейді. 

Мақсатты шешу, талқылау мен жинақтау арқылы жүзеге асады. Ал мұғалім тек 

ұйымдастырушы, бағыттаушы. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын 

өзінше  дәлелдей  білуге  үйретіледі.  Әр  оқушыға  өз  ойын,  пікірін  айтуға 

мүмкіндік  беріледі,  жауаптары  тыңдалады.  Әрине,  жауап  үнемі  дұрыс  бола 

бермейді.  

28 

 

Л.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың бірлесе жасаған «Дамыта оқыту жүйесі» 

бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:  

1.

 

Жоғарғы деңгейдегі қиындыққа оқыту.  

2.

 

Теориялық білімнің жетекші ролі.  

3.

 

Оқу материалын жеделдете оқыту.  

4.

 

Оқу үрдісін оқушының сезінуі.  

5.

 

Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.  

Д.Б.  Эльконин  мен  В.В.  Давыдовтың  зерттеулері  оқу  әрекеті  және  оның 

субъектісін қалыптастыруға бағытталады.  

Оның  құрылымы  мынадай:  оқу-танымдық  мотивтер,  оқу  тапсырмалары, 

оқу амалдары, оқу операциялары.  

Л.В.  Занковтың  оқыту  жүйесінде  оқушы  өзін  емін-еркін  сезінеді,  оның 

әлеуметтік  мүмкіндігі  мен  дербестігінің  дамуына  жағдай  жасалады.  Осы 

жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынастың іргетасы 

қаланады.  Мұгалім  түсіндіруші,  оқытушы  тұрғысында  емес,  оқушының  оқу 

әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді [17].  

Дамыта  оқытудың  бір  түрі  -  модульдік  оқыту  технологиясы.  Модульдік 

оқытудың  негізгі  ұғымы  –  модуль.  Модуль  адамның  өзін-өзі  дамытуының 

тәсілі, мөлшері. Модульдік оқытуда білім мазмұнын, білімді игеру қарқынын, 

өздігінен жұмыс істей алу мүмкіндігін, оқытудың әдістері мен тәсілдері арқылы 

оқу  әрекетінің  дербестігін  қамтамасыз  етеді.  Ғалым  З.Б.  Бейсембаеваның 

пайымдауынша,  модуль  -  әрекеттің  мақсатты  жоспары,  ақпараттар  банкі  мен 

дидактикалық  мақсатқа  жету  үшін  материал  мазмұнын  жекелеудің  жолы,  өз 

бетімен  жұмыс  жасаудың  деңгейі  [18].  Ал,  ғалым  М.М.  Жампейсова  оқыту 

технологиясының 

бірнеше 

ерекшеліктеріне 

тоқталды: 

оқыту 

технологияларының білімді меңгертуге емес, тұлғаның танымдық қабілеттерін 

және  танымдық  процестерді,  (есту,  көру,  қимыл,  т.б.)  ойлауды,  ынтаны, 

қабылдау  қабілетін  арнайы  жасалған  оқу  және  танымдық  жағдайлар  арқылы 

дамытуға,  шығармашылық  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға,  белсенді  сөздік 

қорын  (ауызша  және  жазбаша)  дамытуға  бағытталуы,  сонымен  қатар 

оқушылармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндіктеріне байланысты. 

Сонымен қатар, автор модульдік оқытудың құрылымына тоқталып, модульдік 

оқыту  технологияларын  меңгеру  әдістемесінің  негізгі  шарттарын,  негізгі 

қағидаларын  ұстанды.  Дидактиканың  негізгі  талдаптарына  байланысты 

бірқатар  өзгерістер  енгізді.  Олар  оқушыларды  оқытуға  емес,  тұлғалық 

бағыттылығын  ұйымдастыру,  танымдық  қызметін  ұйымдастыру,  оқу  процесін 

өзара сөйлесу негізінде құру деп көрсеткен [19].  

Модульдік оқу технологиясының негізгі идеялары:  

- 

модульдік  оқыту  іс-әрекет  принципіне  негізделген,  оқушының  белсенді 

іс-әрекеті  жүйелі  болғанда  ғана  білім  мазмұны  саналы  меңгеріледі.  Мұғалім 

дайындаған  тапсырмалар  оқушыларды  оқу  мақсатына  бағыттап,  оның  жаңа 

білімді  қабылдауына  жағдай  жасайды.  Модульдік  технологияның 

психологиялық  негізіне  Л.С.  Выготскийдің  «Оқыту  процесінде  оқушының 

ақыл-ойынның  дамуы»,  «жақын  арадағы  даму»  аймағынан  «актуальды  даму» 

аймағына  ауысуы  туралы  теориясы  алынды.  Оқушы  мұғалімнің  немесе 

29 

 

сыныптас  жолдастарының  көмегімен  тапсырманы  орындайтын  болса,  (көмек 

беру,  бағыт  көрсету),  онда  ол  өзінің  «жақын  даму»  аймағында  деп  саналады. 

Бұл  баланың  психикалық  функциясының  жетілуіне  септігін  тигізеді.  Себебі: 

бүгін  қасындағылардың  (мұғалім,  сыныптас  жолдастары)  көмегі.  Модульдік 

оқыту  технологиясында  оқу  материалдарын  мөлшерлеп  беру  арқылы  білім 

мазмұнын жетелеуге, оны игерудің қарқынын, жолын, әдіс, тәсілін жекелеуге, 

оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасын жекелеуге мүмкіндік туады.  

Жалпы  қорыта  келгенде,  оқытудың  жаңа  технологияларын  пайдалану 

арқылы  оқушылардың  білім  мазмұнын  өздігінен  игеруде  белсенділік, 

қызығушылық  танытып,  өзіндік  ой  қорытындысын  жасауға  ынталандырып, 

оларды  ізденушілікке  талпынуға,  өз  пікірін  дәлелдеуге,  қорғай  білуге,  яғни 

шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыруға үйретеді.  

Білім саласындағы озық мамандардың көпшілігі оқуды жаңа практикалық 

тәжірибені игерудің нәтижесі ретінде қарастырып отыр. Тәжірибені, білік пен 

дағдыны қалыптастыру үшін тиісті ойындық, ұжымдық іс-әрекет ұйымдастыру 

қажет, 

оның 

теориялық-әдіснамалық, 

әдістемелік 

негізгі 

топпен 

психологиялық-коммуникативті жұмыстардың принциптер жүйесін көрсетеді.  

Ойын  арқылы  оқыту  технологиясы  -  балама  нұсқаларды  таңдап  алу 

негізінде  қойылған  міндеттерді  шешу  біліктерін  қалыптастыратын  әртүрлі 

ойындарды қолданудың жүйесі: жобалау ойындары, жеке тренинг, практикалық 

тапсырмаларды (есептерді) шешу т.б.  

Оқу  үрдісінде  қолданылатын  ойындардың  көпшілігі  интерактивті,  себебі 

барлық  шешімдерді  қатысушылар  ортақтаса  отырып  қабылдайды:  басында 

жеке,  содан  кейін  шағын  топтармен,  соңында  топаралық  пікірталаста 

талқыланады.  Мақсатты,  топтық  және  топаралық  іс-әрекетке  негізделіп 

құрылған,  жеке  тұлғаға  білім  бере  отырып,  оны  дамытатын  ойын 

технологияларын  интерактивтіге  жатқызамыз.  Интерактивті  оқыту  сабаққа 

қатысушылардың  өз  тәжірибелеріне  негізделеді,  меңгерілетін  кәсіби  тәжірибе 

саласымен тікелей өзара әрекетте болып табылады.  

Интерактивті  оқытуда,  дәстүрлі  технологиялармен  салыстырғанда, 

оқытушының  рөлі  өзгереді.  Білім  алушылардың  белсенділігі  басым  болады, 

оқытушының міндеті: ойынды ұйымдастыру, сырттай басқару, шығармашылық 

ізденіске жағдай жасау.  

Соңғы 

кездері 

педагогикалық 

процесте 

дебат 

технологиясы 

пайдаланылуда.  Бұл  технология  тұлға  ақыл-ойының,  тілінің  дамуына, 

оқушының  шығармашылық  белсенділігін  арттырады,  сонымен  бірге 

зерттеушілік,  ізденушілік  қасиеттері  қалыптасады.  Дебат  технологиясына 

құрылған зерделік ойынға екі топ қатысады (бекітуші топ және даттаушы топ). 

Әр  топтың  құрамы  да  шектеулі  болады  (3-5  оқушы).  Дебат  технологиясы 

белгілі бір уақытты мөлшерлейді. Дебат-сөз сараптау шеберлігін, сөзді орынды 

пайдалану,ойды нақты логикалық жүйемен дәл, қысқа айту. Дебатта сөз өнері, 

яғни  жазбаша  және  ауызша  сөз  жарыстыруға,  сөйлеу  тілінде  іскерлікпен 

бұқаралық  ақпарат  құралдарын  пайдалануға,  құжаттармен  жұмыс  істеуге, 

іскерлік диалогтар жүргізуге үйретуге болады.  

Педагогикалық  технология  тәжірибеде  жүзеге  асатын  педагогикалық 

30 

 

жүйенің  жобасы.  Ал,  педагогикалық  жүйе  –  тұлғаны  ұйымдастыруға 

бағытталған  белгілі  бір  мақсатқа  жету  жолындағы  арнайы  педагогикалық 

ықпалды ұйымдастыруға қажетті өлшем, байланысқан әдістердің, құралдардың 

жиынтығы.  

Ұстаздың  шығармашылық  жұмысы  ең  алдымен  сабаққа  даярлықтан 

басталады.  Сабақтың  өз  мәнінде  өтуі  ұстаздың  біліміне,  ұйымдастыру 

қабілеттілігіне,  яғни  шеберлігіне  байланысты.  Оқушылардың  шығармашылық 

даралығын қалыптастыру үшін, оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және 

материалдарды  тиімді  оқытуды  ұйымдастыру  және  оқыту  үрдісіне  жаңа 

ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдаланған дұрыс.  

«Ақпараттық  технология»  терминін  академик  В.М.  Глушков  енгізген. 

Білім  беру  процесін  ақпараттандыру  оқушыға  білім  берумен  байланысты 

болғандықтан,  В.  Глушковтың  анықтауынша,  «Ақпараттық  технологиялалар» 

ақпаратты өңдеумен байланысты процестер болып табылады. Ал білім беруде 

компьютерді  және  оның  құралдарын  пайдалана  бастаған  кезде  оқытудың 

ақпараттық  технологиялары  ұғымы  пайда  болды.  А.  Горячевтің 

тұжырымдауынша, «Ақпараттық технология» - мәтіндік редактор, электрондық 

кесте,  мәліметтер  базасы,  графиктік  редактор,  мультимедия  және 

коммуникациялық  технологиямен  сипатталады.  Р.Әбдірәсілова  болса, 

«Ақпараттық  технологияны»  оқыту  құралдары  жүйесінің  элементі  деп 

қарастырады [18].  

Жаңа  технологиялық  үрдістің  кең  таралуының  еркіндігін  әр  пән 

мұғалімдерінің өздерінің дәстүрлі сабақтарынан бастап әр тараптанылған сабақ 

түрлерін,  ашық  сабақ  үлгілерін  компьютерді,  интербелсенді  тақтаны, 

электронды  оқулықты,  мультимедия  кабинетін  еркін  меңгере  отырып  өткізуі 

үлкен жетістік [12].  

Жаңа  ақпараттық  технологияларды  пайдалануда  интербелсенді  тақта  мен 

activstudio-

ның орны ерекше.  

Оқу  үрдісінде,  оның  ішінде  практикалық  сабақтарда  интербелсенді 

тақтаны  қолдану  мұғалімнің  жеке  тәжірибесіне,  шығармашылық  ізденісіне 

байланысты.  Интербелсенді  құралдар  оқыту  формасын  ұйымдастырудың 

түрлендіруге,  дәстүрлі  оқыту  әдістеріне  жаңа  элементтер  енгізуге 

мүмкіншіліктер жасайды.  

Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Бұл құрал балалар 

мен  мұғалімдердің  жаңа  әдіс,  жаңашылдық,  жаңа  әдістемелік  құрал  ретінде 

танылып,  олардың  білім  алуға  деген  құлшыныстарын  арттыруға  көмегі  тиіп 

отыр [14].  

Оқушыларға  білім  беруде  жаңа  технологиялады  қолдану  инновациялық 

бағытта жұмыс жасау заман ағымына сай талап етілуде. Бүгінде қоғамның жеке 

тұлғалы  дамыған  адамын  тәрбиелейтін  ұстаз  өзінің  шығармашылық  ізденуі, 

оқытуда жаңа педагогикалық технологиялар мен инновациялық әдіс-тәсілдерді 

меңгеруі, кәсіби құзырлығының жоғары деңгейде болуы қажет. Оқушыны білім 

алуға, оқуға, үйретуге көп мән берілуі тиіс. Оқушыларды білім алуымен қатар 

шешендік  шеберлігі  мен  баяндау  жүйелілігі  қалыптасады,  өз  пікірін  ашық 

білдіретін саналы ұрпақ тәрбиеленеді.  

31 

 

Жаңа  технология  жүйесінде  проблемалық  және  іскерлік  ойын  арқылы 

оқытудың да маңызы зор. Оқушылар әр түрлі проблемаларды талдайды, оның 

шешу жолдарын іздестіреді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау 

қабілетін дамытады, пәнге қызығушылығын арттырады, өмірде кездесетін түрлі 

қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді [11].  

Оқушылардың  білім,  білік,  дағдыларын  жетілдіру  үшін  оқытудың  жаңа 

технологиясы  негізінде  дифференциалдық  және  дербес  деңгейлік  оқыту  үшін 

тұрақты оқулықтар мен оқу құралдары керек деп есептеймін. Сонымен қатар, 

жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі ақпарат құралдарымен жұмыстана 

білуіне  назар  аудару  керек.  Оқушы  қызметін  активтендіру  негізінде 

педагогикалық  технологиялардың  бірі  –  деңгейлік  саралау  технологиясының 

элементін қолдану.  Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы 

өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді.  

Ал,  соңғы  жылдары  оқытудың  модульдік  технологиясымен  Дьяченконың 

оқытудың  ұжымдық  тәсілі,  сондай-ақ  профессор  Ж.А.  Қараевтің  оқытуды 

дифференциялау  және  білім  беру  демократияландыру  мен  ізгілендіру 

ұстанымдарына  негізделген  жаңа  педагогикалық  компьютерлік  технологиясы 

еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр.  

Білім  беруді  ізгілендіру  технологиясының  негізін  қалаған  Ш.А. 

Амонашвили.  Білім  беруді  ізгілендіру  технологиясының  мақсаты  –  баланы 

азамат  етіп  тәрбиелеу,  баланың  танымдық  күшін  қалыптастыру  және  дамыту, 

баланың жаны мен жүрегіне жылылық ұялату [20].  

Себебі,  оқушы  материалдарды  сезім  мүшелері  арқылы  қабылдап  қана 

қоймайды,  білімге  деген  қажеттілігін  қанағаттандыру  мақсатында  меңгереді. 

Тірек  белгілері  арқылы  оқыту  технологиясының  негізін  қалаған  В.Ф.Шаталов 

тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының мынадай мақсаттарын – білім, 

білік, дағдыны қалыптастыру; барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету [21].  

Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері – үнемі 

қайталау,  міндетті  кезеңдік  бақылау,  жоғары  деңгейдегі  қиыншылық,  ірі 

блокпен  оқыту,  тіректі  қолдану;  жеке бағдарлы  қарым-қатынас  ықпал;  ізгілік, 

еркімен оқыту.  

Жалпы білім беретін мектептерде

 

деңгейлеп оқыту технологиясы (Қараев 

Ж.Д.),  жүйелік  негізде  оқыту  технологиясы  (Ғалиев  Г.Г.),  шоғырландырып-

қарқынды оқыту  технологиясы  (Әбдіғәлиев  Қ.А.,  Нурахметов  Н.Н.),  блоктық-

модульдық  технологиясы  (Жанпейісова  М.Н.)  қолдау  табуда.  Ғалымдардың 

пікірінше  шағын  комплектілі  мектептер  жағдайында  оқу-тәрбие  үрдісін 

ұйымдастыруда  жүйелік  негізде  оқыту  мен  шоғырландырып  оқыту 

технологияларының  оқыту  сапасын  арттыруда  дидактикалық  мүмкіндіктері 

мол.  

Оқыту технологияларының қайсысын болмасын пайдалану жеңіл іс емес, 

ол  оқытушыдан  білімділікті,  іскерлікті,  еңбекқорлықты,  шығармашылықты, 

құнттылықты, жаңашылдықты және мол дайындықты қажет етеді.  

 

жүктеу/скачать 0,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: