33
Түркі мемлекеттігінің генезисі: тарихи және саяси қарым-қатынастардың құбылысы
мәдениеті мен тілдері арасындағы айырмашылықтарды бірте-бірте тани келе
бүкіл Еуразия бойынша әртүрлі және жан-жақты этномәдени жүйенің пайда
болғандығын атап өтеді. Жалпы айтқанда, ғұндар мен түркілердің тілдерінің
бірыңғай пайда болу жөнінде бүгінгі ғылыми ортада түрлі пікірталастар
мен талқылаулардың қызу жүріп жатқандығына қарамастан, аталған мәселе
бойынша көзқарастар қайшылығы мүлдем жоқ десе де болады; бұған қарсы дау
айту орынсыз саналады, «өйткені лингвистикалық жақындықты айғақтайтын
бұлтартпас дәлелдер бар, яғни бұған түркі тілдері тобына жататын ұйғыр тілін
келтіруге болады» (154, 52-53 беттер). Ал ұйғырлар болса кейінгі кезеңдерде
этникалық тұрғыдағы ғұндар мен түркілер және моңғолдар әлеміне жақындасу
қызметін атқарып келді. Дәл осындай үдеріс – Азияның батысында түркі-
татарларда және шығыс Еуропа бағыттарында да орын алып отырды.
Американың танымал антропологы Карлтон Стивенс Кун өзінің ұзақ
жылдарғы зерттеулерінің нәтижесінде, «темір дәуіріндегі ғұндар мен түркілердің
Еуропаға қарай таралуынан кейін» мұндағы нәсілдік құрамның түбегейлі
өзгеріп, еуропалық нәсілдің нышанын қабылдаған олар, бойларына сіңген бұл
белгілерді Азияға алып келді деген пікір айтады(165, 202-205, 248, 428, 572,
610, 625 беттер). Өздерінің ерекше антропологиялық өзгешеліктерін «көздің
қарашығындай» етіп сақтай білумен қатар, түркі халықтары сол кезеңдердегі
Еуразияның тарихи антропологиялық айырмашылықтарын өз бойларына
қабылдады. Түркілер эстетикалық тұрғыдан келгенде де дененің бірегей
физиономиялық бітімін де бойларына жинады. Міне, соның нәтижесінде ауа
райының түрлі табиғи құбылмалы жағдайында өмір сүруге бейім, төзімділігі
жоғары, денсаулығы мықты халық болып қалыптасты.
Біздің дәуіріміздің V ғасырына дейінгі аралықта Орталық Азиядағы ғұндардан
бастап, түркілердің барлық этно-бірлестіктері шежіресінің эволюциялық
үдерісі толық аяқталып, олардың қалыптасу кезеңі өз мәресіне жеткен болатын
(154, 301 бет). Одан кейінгі уақыттарда (әсіресе V-VII ғғ.) ғұндар-түркілер
суперэтносының ішкі эволюциясында түркілердің басымдығы алдыңғы қатарға
шықты, осылайша олар келесі VII-VIII ғасырларда Орта Азияның үстемдік етуші
халқы атанды. Сонымен қатар, аймақтың әскери-саяси күшіне де айналды. Яғни
тарихи көзқарас тұрғысынан келгенде
Достарыңызбен бөлісу: