У (w)
дауыссыз дыбысы қос ерін арқылы жасалады. Жасалу
орнына қарай
ерін-ерінді
дауыссыз дыбыс болып табылады.
У
дауыссыз
дыбысы қос (астыңғы және үстіңгі) еріннің жуысуы арқылы жасалады.
Жасалу тәсіліне қарай
жуысыңқы
дауыссыз дыбыс болып табылады.
У
дауыссыз дыбысын айтқанда дауыс желбезегі мол тербеледі, яғни мол
қатысады. Дауыс қатысына қарай
үнді
(тербелімді) дауыссыз дыбыс
болып табылады.
236
Жасалым белгілері:
ерін-ерінді, жуысыңқы, үнді
дауыссыз дыбыс».
Дауыссыздың ақиқат анықтамасы осы болып табылады. Оның қазақ
тілі дауыссыздарының пішіндемесінде (моделінде) өзінің орны бар.
й
[y]
а
[
а
]
ә
[
ä
]
ы
[
ɪ
]
і
[
і
]
й
[y]
й
[y]
ұ
[u]
ү
[
ü
]
у
[w]
ұ
[u]
ү
[
ü
]
у
[w]
Пішіндемеден көрініп тұрғандай,
у(w)
дауыссыз дыбысы
құрылымның (модельдің) бір бұрышын ұстап тұр. Егер
у(w)
дауыссыз
дыбысы жоғалатын болса, онда пішіндеме (модель) түгел қаусап
түседі. Бұл – тіл дыбыстарының құрамынан бір дыбыс жоғалса, бүкіл
жүйесі (системасы) бұзылады немесе бір бөгде дыбыс енетін болса,
тілдің дыбыс жүйесі (системасы) түгелдей бүлінеді деген сөз.
Алайда академиялық еңбектердің нәтижесі әзірге оқулықтар
мен оқу-құралдарына жетпей жатыр. Сондықтан да, көпшілікті
шатастырмас үшін
у
таңбасының іргесіне
w
таңбасын қосақтап
у(w)
деп көрсетіп отыруға мәжбүрміз.
Сонымен бұл өзі неғылған дыбыс болып шықты? Оның
академиялық мазмұны:
237
Достарыңызбен бөлісу: |
