Метрология, стандарттау, сертификаттау және сапаны басқару
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТТАУ
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.1 Дәлдік класы мен рұқсат етілетін қателіктер
| №7
дәріс. Өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық сипаттамалары Дәрістің мазмұны: дәлдік класы, өлшеу аспаптары мен өлшеу түрлендіргіштер қателіктерінің классификациясы. Дәрістің мақсаты: өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық сипаттамаларын оқу: дәлдік класы, ӨҚ қателіктері, оларды есептеу және көрсету. 7.1 Дәлдік класы мен рұқсат етілетін қателіктер Метрологиялық сипаттамалар – өлшеу нәтижелері мен қателіктеріне әсер ететін өлшеу құралдар қасиеттерінің сипаттамасы. Дәлдік класы – негізгі және қосымша рұқсат етілетін қателіктер шегімен, басқа да дәлдікке әсер ететін өлшеу құралдарының қасиеттерімен анықталатын жалпыланған метрологиялық сипаттама. Дәлдік класы – мөлшерсіз шама. Негізгі және қосымша рұқсат етілетін қателіктердің шегі жеке өлшеу құралдарының стандартына сәйкес белгіленеді. Өлшеу құралдарына (1; 1.5; 2.0; 2.5; 3.0; 4.0; 5.0; 6.0) ; n = 1; 0; -1; - 2;… қатарынан алынатын дәлдік класы меншіктеледі (МЕСТ 136-68). Дәлдіктің нақты кластары өлшеу құралдарының жеке түрлеріне қатысты стандартында орнатылған. Дәлдік класын көрсететін сан аз болған сайын рұқсат етілетін негізгі қателік шегі азаяды. Келтірілген қателіктер бойынша нормаланатын дәлдік кластары қателік шегінің нақты мәнімен байланысады, яғни дәлдік класы келтірілген қателіктер мәнінің пайызбен көрсетілген санына тең. Екі немесе одан да көп диапазоны (немесе шкаласы) бар өлшеу құралдарында екі немесе одан да көп дәлдік класы болуы мүмкін. 7.2 Өлшеу құрылғыларының қателіктері Өлшеу құрылғылар қателіктерінің классификациясы Д.1 суретінде (Д қосымшасы) берілген: а) көріну сипатына қарай : өлшеу түрлендіргіштердің жүйелік және кездейсоқ қателіктерінің құрастырушылары өлшеулердің жүйелік және кездейсоқ қателері сияқты мағынаға ие болады (№3 дәріс); б) колдану жағдайына қарай : 1) ӨҚ негізгі қателігі – қалыпты жағдайларда қолданылатын ӨҚ қателігі. ӨҚ қалыпты жағдайда қолданған кезде әсер ететін шамалардың (қоршаған ортаның температурасы, барометрлік қысым, ылғалдылық, 29 қөректендіру кернеуі, ток жиілігі және т.б.) қалыпты мәндері болады немесе мәндер қалыпты аймағында болады, сонымен бірге олар белгілі бір кеңістікте орналасады, жердің магниттік өрісінен басқа сыртқы электромагниттік өрістер, дірілдер болмайды. Қалыпты жағдай әдетте ӨҚ қолданудың жұмыс жағдайлары болмайды; 2) өлшеу құралдары жарамды және қолдануға болады деген жағдайдағы әсер ететін шаманың кеңейтілген мәндерінің шегінде туатын ең үлкен қосымша қателікті рұқсат етілетін қосымша қателік шегі деп түсінеміз. ӨҚ әр түрі үшін стандарттарда немесе техникалық шарттарда қосымша қателіктің мәні орнатылған шектерден аспайтын әсер ететін шамалардың мәндерінің кеңейтілген аймағын белгілейді. Берілген жағдайларда пайда болатын ӨҚ нақты қателігі негізгі және қосымша қателіктер атауларына сәйкес келеді; в) қолдану режіміне қарай : 1) статикалық қателік – тұрақты шаманы өлшеу үшін өлшеу құралды пайдалануда туындайтын қателігі; 2)
–уақыт бойынша айнымалы шаманы өлшеу үшін өлшеу құралды пайдалануда туатын қателігі; г) ұсыну формасына қарай . Өлшеу аспабы және өлшеу түрлендіргіші үшін абсолютты, салыстырмалы және келтірілген қателіктерді анықтау ерекше болады. Өлшеу аспабында кіріс шамасы бірлігінде бөліктенген шкала немесе белгілі көбейткіші бар шартты бірліктерінде бөліктенген шкала болады, сондықтан өлшеу нәтижесі кіріс шаманың бірліктерінде ұсынылады. Бұл өлшеу аспабының қателігін анықтаудың қарапайымдылығын шарттайды. Өлшеу түрлендіргішінде өлшеу нәтижелері шығыс шама бірліктерінде көрсетіледі. Сондықтан, өлшеу түрлендіргіштің кірісі және шығысы бойынша қателіктерін ажыратады. Өлшеу аспабының абсолютты қателігі – аспаптың көрсетуі мен өлшенетін шаманың нақты мәнінің арасындағы айырым: í a Õ Õ − = , (7.1) мұндағы í Õ - үлгілі аспап көмегімен анықталады немесе өлшеуішпен өндіріледі. Өлшеу аспабының салыстырмалы қателігі – өлшеу аспабының абсолютты қателігінің өлшенетін шаманың нақты мәніне қатынасы %. 100 í Õ = (7.2) Өлшеу аспабының келтірілген қателігі - өлшеу аспабының абсолютты қателігінің өлшенетін шаманың нормаланған мәніне қатынасы: % 100 N Х = . (7.3) 30 Нормалайтын мән ретінде өлшеудің жоғарғы шегі немесе өлшеу аспабының өлшеу диапазоны пайдаланылады. Өлшеу түрлендіргіштің (ӨТ) қателіктерін анықтауда келесі шамалар белгілі: í Õ - ӨТ кірісіндегі шаманың нақты мәні, ол кірісінде өлшеуішпен шығарылады немесе үлгілі ӨҚ көмегімен анықталады. Ó - ӨТ шығысындағы шаманың мәні, ол шығуында үлгілі құрал көмегімен анықталады; ) ( Х f У = - өлшеу түрлендіргіштің түрлендіру функциясы; ) ( Ó Õ = - өлшеу түрлендіргіштің кері түрлендіру функциясы. Шығысы бойынша өлшеу түрлендіргіштің абсолютты қателігі - өлшенетін шаманы көрсететін өлшеуі түрлендіргіштің шығысындағы шаманың нақты мәні мен өлшеу түрлендіргіштің бөліктендіру сипаттамасы көмегімен кірістегі шаманың нақты мәні бойынша анықталатын шығудағы шама мәнінің арасындағы айырым ) ( í í øûã ÎÒ Õ f Ó Ó Ó − = − = , (7.4) Ó , í Ó кіріс шаманың бір мәнінде анықталады. Кірісі бойынша өлшеу түрлендіргіштің абсолютты қателігі: өлшеу түрлендіргіштің бөліктендіру сипаттамасы көмегімен шығыстағы шаманың нақты мәні бойынша анықталатын кірістегі шама мәні мен түрлендіргіш кірісіндегі шаманың арасындағы айырым êið ÎÒ = = − í à Õ Õ í í Õ Y − ) ( . (7.5) Өлшеуі түрлендіргіштің кірісі бойынша салыстырмалы қателігі %. 100 ) ( % 100 д д п д х х Х Х У Х − = = (7.6) Өлшеуіш түрлендіргіштің шығысы бойынша салыстырмалы қателігі %. 100 ) ( ) ( % 100 ä ä ï ä ó ó Õ f Õ f Ó ó − = = (7.7) Өлшеуіш түрлендіргіштің кірісі бойынша келтірілген қателігі % 100 N х х Х = . (7.8) Өлшеуіш түрлендіргіштің шығысы бойынша келтірілген қателігі % 100 N у у У = . (7.9) N X , N У нормаланған мәндері ретінде түрлендіргіштің өлшеу диапазоны ) ( ò æ Õ X − немесе оған сәйкес шығыс сигналдың өлшеу диапазоны ( ò æ Ó Ó − ) пайдаланылады; д) өлшенетін шаманың мәнінен тәуелді қателік . 31 Осы тәуелділікті қарастыру үшін түрлендірудің номиналды және нақты түрлендіру функциялары түсініктемелерін пайдалану ыңғайлы. Түрлендірудің номиналды функциясы өлшеу құрылғының паспортында көрсетілген. Түрлендірудің нақты функциясы –осы типті өлшеу құрылғысының нақты бір данасына меншіктелген функция. Түрлендірудің нақты функциясының номиналдыдан ауытқуы әртүрлі болады және өлшенетін шаманың мәніне тәуелді. Осы ауытқулар өлшеу құрылғының қателігін анықтайды. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|