Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri


УП- жұп элементті дыбысының (инварианттың) тілдік



Pdf көрінісі
бет74/80
Дата08.10.2023
өлшемі1,03 Mb.
#113451
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   80
Байланысты:
99 Mz0Oqmn

УП- жұп элементті дыбысының (инварианттың) тілдік 
қолданыста мүмкін болатын ГС / СГ жүйесіндегі жұп элементті 
варианттары қазақ тілінің дыбыстық материалы бойынша
(УҚ,УС т.б. өзге тілдік негіздер де осы үлгіде түрленеді)
1
2
3
4
5
6
7
п
ф
б
в
м
у
й
1
а
ап/па
аф
аб/ба
ав
ам/ма
ау/уа
ай/йа
2
ә
әп/пә
әф
әб/бә
әв
әм/мә
әу/уә
әй/
йә*
3
е
еп/пе
еф
еб/бе
ев
ем/ме
еу/
уе*
ей/йе
4
о
оп/по
оф
об/бо
ов
ом/мо
оу*/
уо*
ой/
йо*
5
ө
өп/пө
өф
өб/бө
өв
өм/мө
өу*/
уө*
өй*/
йө
6
ы
ып/
пы
ыф
ыб/
бы
ыв
ым/
мы
ыу/
уы
ый/
йы
7
і
іп/пі
іф
іб/бі
ів
ім/мі
іу/уі
ій/иі
8
ұ
ұп/пұ
ұф
ұб/бұ
ұв
ұм/мұ ұу/уұ
ұй/йұ
9
ү
үп/пү
үф
үб/бү
үв
үм/мү үу*уү үй/йү
10
у
уп*/
пу*
уф
уб*/
бу
ув
ум*/
му*
уу*/
уу*
уй*/
йу
11
и
ип*/
пи
иф
иб/би
ив
им/ми
иу/
уй*
ий*/
йи
Мысалы, осындағы ап/па нұсқасы тіліміздегі: апта, апан, қап, тап, 
сапа, тапа тәрізді сөздерде қолданылса, ып/іп варианты: қалып, әріп, 
пысық, пікір т.б. сөздерде қолданылатынын көреміз. Соңғы қатардағы 
дауыссыз дыбыс деп аталып жүрген у және й элементтері өздерінің 
п-негізді қолданыстарында көрінеді. Мысалы, тап, жап сөздерінің тауып, 
жауып тұлғаларындағы «ау» (тау/жау) жұп элементті дыбысы – ап/УП 
негізінде жасалған дыбыстар, яки жауып, тауып сөздерінің құрамындағы 
ау дыбысының пайда болу негізінде ап<УП инварианты тұр. Ал сау, 


ҚАЗІРГІ ДЫБЫСТАНЫМНЫҢ ПРОБЛЕМАЛЫ 
МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ГЕНЕТИКАЛЫҚ ДЫБЫСТАНЫМ
176
тау сөздерінің құрамындағы «у» элементі – қ-негізді «у», яки тарихи 
тұрғыдан, сақ, тағ сөздерінің құрамындағы «қ, ғ» дыбыстары: сақ > cау. 
Сондықтан бұлар п-негізді «у» элементімен сәйкеспейді. 
Көріп отырғанымыздай, тіліміздегі сөздерде дараланған дауысты 
не дауыссыз дыбыстар емес, жұп элементті дыбыстар қолданылады 
екен. Мысалы, БІР сөзінің құрамында, қазіргі тіл білімінде айтылып 
жүргендей, б-і-р түріндегі үш дыбыс емес, бі+ір түріндегі екі ғана жұп 
элементті дыбыс бар. Мұның алғашқысы (бі) – УП инвариантының 
қолданыстағы вариант-нұсқасы да, екіншісі (ір) – УР инвариантының 
қолданыстағы нұсқасы. Орыс тіліндегі МИР (бейбітшілік) сөзінің 
құрамын да осылайша ажыратамыз: ми/УП + ир/УР. Бұл жұп элементті 
дыбыстардың әрқайсының аса зор қуатты мағыналық-семантикалық 
потенциялы туралы мәселелер – бөлек әңгіменің тақырыбы.
Міне, көріп отыранымыздай, тіл дыбыстарының жаратылыс-
табиғаты дараланған дыбыстар түрінде емес, жұп элементті дыбыстық 
тұтастықтар түрінде көрінеді екен. Яғни біздің қазіргі қалыптасқан 
тіл ғылымындағы түсінігіміз тіл дыбыстарының шынайы табиғатын 
түсіндіріп бере алмайды. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   80




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет