Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri
УП- жұп элементті дыбысының (инварианттың) тілдік
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
99 Mz0Oqmn
- Бұл бет үшін навигация:
- (УҚ,УС т.б. өзге тілдік негіздер де осы үлгіде түрленеді) 1 2 3 4 5 6 7 п ф б в м
| УП- жұп элементті дыбысының (инварианттың) тілдік
қолданыста мүмкін болатын ГС / СГ жүйесіндегі жұп элементті варианттары қазақ тілінің дыбыстық материалы бойынша (УҚ,УС т.б. өзге тілдік негіздер де осы үлгіде түрленеді) 1 2 3 4 5 6 7 п ф б в м у й 1 а ап/па аф аб/ба ав ам/ма ау/уа ай/йа 2 ә әп/пә әф әб/бә әв әм/мә әу/уә әй/ йә* 3 е еп/пе еф еб/бе ев ем/ме еу/ уе* ей/йе 4 о оп/по оф об/бо ов ом/мо оу*/ уо* ой/ йо* 5 ө өп/пө өф өб/бө өв өм/мө өу*/ уө* өй*/ йө 6 ы ып/ пы ыф ыб/ бы ыв ым/ мы ыу/ уы ый/ йы 7 і іп/пі іф іб/бі ів ім/мі іу/уі ій/иі 8 ұ ұп/пұ ұф ұб/бұ ұв ұм/мұ ұу/уұ ұй/йұ 9 ү үп/пү үф үб/бү үв үм/мү үу*уү үй/йү 10 у уп*/ пу* уф уб*/ бу ув ум*/ му* уу*/ уу* уй*/ йу 11 и ип*/ пи иф иб/би ив им/ми иу/ уй* ий*/ йи Мысалы, осындағы ап/па нұсқасы тіліміздегі: апта, апан, қап, тап, сапа, тапа тәрізді сөздерде қолданылса, ып/іп варианты: қалып, әріп, пысық, пікір т.б. сөздерде қолданылатынын көреміз. Соңғы қатардағы дауыссыз дыбыс деп аталып жүрген у және й элементтері өздерінің п-негізді қолданыстарында көрінеді. Мысалы, тап, жап сөздерінің тауып, жауып тұлғаларындағы «ау» (тау/жау) жұп элементті дыбысы – ап/УП негізінде жасалған дыбыстар, яки жауып, тауып сөздерінің құрамындағы ау дыбысының пайда болу негізінде ап<УП инварианты тұр. Ал сау, ҚАЗІРГІ ДЫБЫСТАНЫМНЫҢ ПРОБЛЕМАЛЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ГЕНЕТИКАЛЫҚ ДЫБЫСТАНЫМ 176 тау сөздерінің құрамындағы «у» элементі – қ-негізді «у», яки тарихи тұрғыдан, сақ, тағ сөздерінің құрамындағы «қ, ғ» дыбыстары: сақ > cау. Сондықтан бұлар п-негізді «у» элементімен сәйкеспейді. Көріп отырғанымыздай, тіліміздегі сөздерде дараланған дауысты не дауыссыз дыбыстар емес, жұп элементті дыбыстар қолданылады екен. Мысалы, БІР сөзінің құрамында, қазіргі тіл білімінде айтылып жүргендей, б-і-р түріндегі үш дыбыс емес, бі+ір түріндегі екі ғана жұп элементті дыбыс бар. Мұның алғашқысы (бі) – УП инвариантының қолданыстағы вариант-нұсқасы да, екіншісі (ір) – УР инвариантының қолданыстағы нұсқасы. Орыс тіліндегі МИР (бейбітшілік) сөзінің құрамын да осылайша ажыратамыз: ми/УП + ир/УР. Бұл жұп элементті дыбыстардың әрқайсының аса зор қуатты мағыналық-семантикалық потенциялы туралы мәселелер – бөлек әңгіменің тақырыбы. Міне, көріп отыранымыздай, тіл дыбыстарының жаратылыс- табиғаты дараланған дыбыстар түрінде емес, жұп элементті дыбыстық тұтастықтар түрінде көрінеді екен. Яғни біздің қазіргі қалыптасқан тіл ғылымындағы түсінігіміз тіл дыбыстарының шынайы табиғатын түсіндіріп бере алмайды. жүктеу/скачать 1,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|