Исмагулов е. К., Кабанбаев а. Б., Мырзабек м. С
Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау
жүктеу/скачать 5,79 Mb. Pdf көрінісі
|
4.Оқу құралы. Біліктілігі «Электромеханик».
| Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау.
Өнімнің (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) кез келген түрін өндіру материалдық ресурстарды пайдаланумен байланысты. Белгілі бір ассортимент пен сападағы материалдық ресурстар өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) шығару және өткізу, өзіндік құнын төмендету бағдарламасын орындаудың негізі және қажетті шарты болып табылады. Ресурстарды кешенді пайдалану, оларды ұтымды пайдалану, арзан және тиімді материалдарды пайдалану өнім шығаруды ұлғайту мен қаржылық жағдайды жақсартудың маңызды бағыты болып табылады. Ассортиментті жаңарту, өндіріс мүмкіндіктерін кеңейту материалдық ресурстарға қажеттіліктің артуына әкеледі. Шаруашылық субъектілері әртүрлі материалдық ресурстардың үлкен көлемін тұтынады, түрлері, маркалары, сорттары, мөлшері. 22 Тұтынылатын материалдық ресурстардың номенклатурасы мен ассортименті өнімнің номенклатурасы мен күрделілігіне байланысты. Материалдар номенклатурасы сол материалдарға қажеттілік есептерін дұрыс ұйымдастыруға және топтастыруға мүмкіндік береді. Материалдық ресурстар - бұл өнім шығару, қызмет көрсету және жұмыстарды орындау мақсатында шаруашылық қызметінде пайдалану үшін шаруашылық жүргізуші субъект сатып алатын шикізаттың, материалдардың, отынның, энергияның, жинақтаушы және жартылай фабрикаттардың әртүрлі түрлері. Материалдық ресурстар материалдық шығындарға айналады, бұл өндіріс процесінде қолданылатын материалдық ресурстардың жиынтығы. Өндіріс шығындарының жалпы жиынтығында олар шамамен 70% құрайды, бұл өнімнің жоғары материалдық сыйымдылығының дәлелі. Өнімнің материалды қажетсінуін төмендету жұмысты жақсартудың маңызды бағыты болып табылады, өйткені ресурстардың барлық түрлерін үнемді жұмсау өндірістің өсуін және өзіндік құнның төмендеуін қамтамасыз етеді. Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау міндеттері: • шаруашылық жүргізуші субъектінің қамтамасыз етілу деңгейін анықтау түрлері, сұрыптары, маркалары, сапасы және жеткізу мерзімдері бойынша қажетті материалдық ресурстар; • динамикадағы өнімнің материал сыйымдылығы деңгейін талдау; • жеке факторлардың деңгейдің өзгеруіне әсерін зерттеу өнімнің материал сыйымдылығы; • материалдарды мәжбүрлі ауыстыру салдарынан шығындарды анықтау, а сондай - ақ, материалдардың болмауына байланысты жабдықтар мен жұмысшылардың тоқтап қалуы; • материалдық - техникалық жабдықтауды ұйымдастыру әсерін бағалау және шығару көлемі мен өнімнің өзіндік құнына материалдық ресурстарды пайдалану; • пайдаланылмаған мүмкіндіктерді анықтау (ішкі шаруашылық материалдық шығындарды азайту және олардың өндіріс көлеміне әсері. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуін талдау ақпаратының көздері деректер болып табылады: • бизнес - жоспар; • жедел - техникалық және бухгалтерлік есеп деректері; • түскені туралы бухгалтерлік есептің Талдамалық мәліметтері, материалдық ресурстардың шығысы мен қалдықтары; • "өндіріске және өткізуге жұмсалған шығындар туралы мәліметтер" № 5 - з нысаны (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер)". Материалдық ресурстарды талдаудың мақсаты ресурстарды ұтымды пайдалану арқылы өндіріс тиімділігін арттыру болып табылады. Материалдық ресурстарға қажеттіліктің өсуі кең және қарқынды түрде қанағаттандырылуы мүмкін. 23 Материалдық ресурстарға қажеттілікті қанағаттандырудың кең жолы нақты материалдық шығындардың өсуіне әкелетін көп материалдарды сатып алуды немесе өндіруді қамтиды. Алайда, егер өндіріс көлемі өссе немесе белгіленген шығындар қысқарса, өнімнің өзіндік құны төмендеуі мүмкін. Материалдық ресурстарға деген қажеттілікті қанағаттандырудың қарқынды тәсілі өндіріс процесінде материалдарды үнемді жұмсауды қамтиды, бұл нақты материалдық шығындардың азаюын қамтамасыз етеді және өнімнің өзіндік құнын төмендетеді. Шаруашылық жүргізуші субъектінің материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуін талдау Өнім көлемінің өсуі мен сапасының жақсаруы көбінесе шаруашылық жүргізуші субъектінің материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуіне және оларды пайдалану тиімділігіне байланысты. Көрсеткіштер арасындағы өзара байланысты(1.11) формулада көрсетуге болады): V = ДСМ х Мұ немесе V = ДСМ х (1/ХБ) (1.11), мұндағы: V - өнім көлемі; ДСМ - материалдық шығындар сомасы; Әб – материалоотдача өнім; Me- өнімнің материал сыйымдылығы. Материалдық ресурстардың уақтылы түсуі және тиімді пайдаланылуы үздіксіз, ырғақты жұмысты, бизнес - жоспардың орындалуын және пайданың артуын қамтамасыз етеді. Негізсіз артық болу айналым қаражаттарының айналымын баяулатуға әкелуі мүмкін, бұл қаржылық жағдайды нашарлатады. Шаруашылық практиканың ерекшелігі көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілер жоғары өтімді құралдар (бензин, спирт, т.б.) түрінде қорлар құрады. Бұдан шығатыны, шаруашылық жүргізуші субъект саны, сапасы, ассортименті бойынша материалдық ресурстардың оңтайлы қорына ие болуы керек. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізуші субъектілер шығару бағдарламасына сүйене отырып, дербес анықтайды: • тұтынылатын ресурстардың мөлшері; • олардың сапасы; • жеткізушілер және негізгі базалар; • түсу мерзімі. Технологиялық процеске және өндірістің басқа да ерекшеліктеріне сүйене отырып, шығын мөлшері анықталады, қорлардың мөлшері өнімнің ассортименті тұрғысынан қажет емес материалдарды анықтайды, оларды сату шараларын анықтайды [4]. |