98
шешені, академик Анатолий Федорович Кониге
мемлекеттік
қызметкерге қажетті шешендік өнер дегеніміз
- тыңдаушылардың
жан-сезім әлемін сөзінің әдемілігімен, бейнелерінің жарқынды-
лығымен, нақыл, ғибрат сөздердің
ұшқырлығымен толқытатын,
баурайтын өнер, өзгеше қабілет-қарым, тума қасиет, сондай-ақ
өскен ортаның, үлгілі жандардың, ұлағатты кітаптардың тағылым-
тәрбиесі, өз дүние-танымының нәтижесі.
2. Шешедік өнер иесінің табиғаты туралы айқын түсінігінің
болуы.
Шешен қашан да қарулы жауынгердей сақадай сай қалыпта
мәнді де ұлы істерді үздік орындауға және әрдайым жеңіске
ұмтылуы; онда диалектиктілік тапқырлығы, философтың ойы, ақын
тілі, заңгердің жады,
трагиктің дауысы болуы; дәл де нақты
дәлелдермен иландыра білу, тыңдаушылардың жан дүниесіне
өтімді де батымды сөзбен ой сала әсер ету, сондай-ақ соттың көзін
жеткізуден гөрі, оның көңілін көтере рухтандыру маңыздырақ
екенін аңғару білігінің болуы; шешеннің парызы - шындықты айту;
ал ең ұлы қасиеті - қажет нәрсені ғана айту емес, сонымен бірге
қажеті жоқ нәрсені айтпау екендігін білуі тиіс.
Дарынды ділмар шешен, біздің жағдайымызда, кәсіби маман,
әр нәрсенің мән-мәйегі мен әсемдігін өзіне қайтара алады. «Шешен
сол - сөйлер сөзден қамалмаса», - дейді Шал ақын. Шынтуайтына
келгенде, шешендер айтқан сөзі
арқылы адамның ақылына қону
жағын ғана көздемейді, сөздің қанға, жанға әсер етіп, арбау сияқты
адамның ойын да, бойын да балқытып, билеп алып кетуге ыждаһат
етерін ескеруі абзал. Шешенге орасан сезімталдық, құбылыс
атаулыны жандына қалыпты күйде елестете білу ауадай қажетті. Ол
өз тыңдаушыларының бойында шалқыған шабыт, дария сезім,
атқарылар іске сәйкес құштарлық ұялатқысы келсе, ең алдымен
осыны өз бойынан өткізуі тиіс. Орайлы тұста М.Т. Цицерон
шынайы шешеннің, тума таланттың
халық өмірі мен әдет-ғұрпын,
салт-сана дәстүрлеріне мейлінше жетік болуын баса атайды.
Шешен шаршы топты өрнекті ойларымен иландырады, оның
ұлылығы асқан шабытпен, құлшыныспен, пафоспен өлшенбек.
Демек, ол көпшілікті сөзінің оттылығымен, жарқылымен, күшімен,
көріктілігімен баурап алмақ. Сондай-ақ, шешен елге түсінікті
болуы үшін, бүкпесіз ашық болғаны жөн. Ұзын сөздің қысқасы,
шешен – тыңдаушылардың рухани дүниесін байытушы, өмірдегі,
қоғамдағы алуан түрлі құбылыстарды байыбына жетіп,
талдап
түсіндіруші, белгілі бір ой-пікірлерді, халықтық мәселелерді