116
бірдей жете алмайтын креативтілік қорытындысы емес (бұл мәселе
күрделірек, өйткені қорытынды ретінде тек ғылымдар мен қас
шеберлер жететін объективті әлеуметтік маңызды жаңа қорытынды
қарастырылады), рефлекция және субъективті өз-өзін бағалау
негізіндегі тұлғалық маңызды жаңа сапа деп зерттеледі.
Көптеген креативтілікті зерттеулерде психологиялық креатив-
тілік механизмдері мен шығармашылық потенциалын тұлғалардағы
түрлі сандық және сапалық қасиеттерін
анықтауға басты назар
аударылады. Бұнда олардың дамуы және шығу деңгейін ажырата
білу қиындығы туындайды.
Дәстүрлі психология мен педагогикада креативтілік тұлғалық
категория ретінде қарастырылды, пікірлер мен таластар негізінен
түсініктемені айқындау жөнінде болды. Атап айтқанда креативтілік
дивергенттік
ойлау
(Гилфорд,
О.К.Тихомиров)
немесе
интеллектуалдық белсенділік (Д.Б. Богоявленская, Л.Б.Ермолаева-
Томина), немесе тұлғаның ықпалдастық сапасы (Я.А.Пономарев
және т.б.) деп қарастырылады.
Я.А. Пономарев шығармашылық психологиясында туған жаңа
бағыттарды
сипаттай отырып, пайда болып, содан соң өз бетінше
өмір сүре бастаған әлеуметтік психологияны және шығармашылық
психофизиологиясын бөліп көрсетеді. Шығармашылық психоло-
гиясынан жоғары қарай шығармашылық әлеуметтік психологиясы
туындады. Әлеуметтік психологиясы арқылы қоғамдық ғылымдар-
мен, шығармашылық психофизиологиясы арқылы биологиялық кең
көлемді байланыс пайда болады. Шығармашылық психология және
оған жақын психологиялық топтар маңында педагогикалық және
сол сияқты басқа ғылымдар, соның
негізі арқылы практикамен
байланыстыратын қолданбалы пәндер пайда болады.
Педагогикада креативтілік проблемасындағы күрт өзгеріс
60-70 жылдары басталды. Шығармашылықпен жұмыс істейтін
педагог-жаңашылдар пайда болды. Олардың білім берудегі
инновациялық жүйесі басылып, радио және теледидар бойынша
жаңа әдістері насихаттала бастады. Жаңашылдық нәтижелері тек
педагогтарды ғана емес, білім мен
тәрбиедегі шығармашылықтың
психологиялық ерекшеліктері мен педагогикалық психологиядағы
шығармашылық әрекет механизмдерін оқып-үйрене бастаған
психологтарды да қызықтыра бастады (В.В. Давыдов, И.А. Зимняя,
Н.В. Кузьмина, Я.А. Пономарев, А.М. Матюшкин, В.В. Рубцов,
Д.И. Фельдштейн және басқалар).
117
Педагогикада креативтілікті зерттеу оның тұлғалы категориясы
ретінде өздік білімін көтеру мен шығармашылық тұлғаның
дамуына жету мақсатында оқыту
және тәрбиелеудің шығарма-
шылық үдерісті тиімді ұйымдастыру мен басқару формаларын
табуға мүмкіндік береді. Практикалық аспектідегі ғылыми
зерттеулерді жүзеге асыру мазмұнды түрде инновациялық
практикада қорытындыланатын білім беру мен тәрбиелеу үдерісін
модельдеуден көрінеді. Тұлғаның креативтілік потенциалы саналы
іс-әрекетте дамитын болғандықтан білім беру әрекетінде тұлғаның
креативті үдеріске тиімді кірісуіне жағдай туғызу керек.
Шығармашылық дара тұлғаның саналы және бейсаналы ұғымдары
қалыптасатын креативті үдерісті үздік ұйымдастыру мен реттеуде
қиыншылық туғызады.
Зерттеу көрсеткендей креативтіліктің дамуының саналы
диалектикалық үдерісіне тұлғалық жүйедегі
сана және бейсана
ұғымдары жатады. Креативтілік тұлғаның саналы және бейсаналы
феномендарының психикасын зерттеу өзін-өзі тану мен өзіндік сана
сатыларын айқындау қажеттіліктеріне әкеліп соғады.
Достарыңызбен бөлісу: