–  тек руханилықтың элементі, оның көріністерінің  бірі. Руханилық  –

68 
Руханилықтың бір көрінісі
 – 
қоршаған ортаны тану және өзін-өзі тану 
мәдениеті. Адамның білімге деген құштарлығы жануардан 
ерекшеленеді. Білім, әсіресе ғылыми, бар әлем туралы
 – 
адам өмірінің 
негізі, адамның даму көрсеткіші, оның мәдениеттілік деңгейі. Біз өмір 
сүріп жатқан әлем туралы білімнің болмауы, надандық, мәдениетсіздік 
адамның қадір-қасиетін жояды және адамдардың көптеген қайғылы 
оқиғаларының себебі болып табылады. 
Адамгершілік
 – 
адамдардың рухани өмірінің маңызды элементі. 
Адамгершілік ( мораль) – бұл адамның қоғамдық өмір жағдайында 
адамға қарым-қатынасының сипатын анықтайтын нормалар мен 
ережелер. Сіз мейірімді, адал, әділ, қайырымды, шынайы, батыл, ар-
ұжданмен қарым-қатынас жасағанда бір нәрсе, және басқалары
 – 
адам 
зұлым, ашуланған, қатыгез, әділетсіз, өтірік. Бірінші жағдайда адам 
өміріне, оның өзін-өзі ашуына, өзін-өзі дамуына қолайлы жағдай 
жасайтын шынайы адами қатынастар бекітіледі; екінші жағдайда адам 
 
– 
жау, қарсылас, жеңу немесе жою қажет қарсылас болған кезде 
қағидат бағыт береді. Бұл адамзатты азап шегуге, азап шегуге, ал 
өмірдің өзі құндылықты жоғалтып, пайдакүнемдік, қылмыстық 
мақсаттарға қол жеткізу құралына айналғанда ғана өлімге әкелетін 
зұлымдық, аморализм. Мұндай жағдай ақша, капитал, ал оларды сатып 
алу
– 
өмірдің жалғыз мәні болып табылатын қоғамда қалыптасады. 
Тауар-ақша, нарықтық қатынастар бір бай, ал басқалары кедейлікті 
өмір сүреді. Әрбір адамның игілігі жалғыз мақсат болатын қоғамда 
ғана шынайы адами қарым-қатынастың субъектісі болуға қабілетті 
жоғары адамгершілік тұлғаны қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар 
жасалатын болады. Адамның өмірін жеңілдететін нәрсенің бәрі оған 
өмір сүруге және дамуға көмектеседі [16]. 
Қазіргі уақытта педагогтарға жаңа талаптар қойылады
– 
келесі 
ұрпақтарды өз мүмкіндіктері мен жаңа өмірлік нысандарының 
тәуекелін адамгершілік ақылмен тексеруге және әділдік пен адами 
қадір-қасиеттер сияқты әмбебап қағидаттарды басшылыққа алуға 
қабілетті ету. Бұл ретте тәрбиеленушілердің адамгершілік негізде жеке 
проблемаларын шешудегі дербестігі мен тәуелсіздігі сияқты жеке 
тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына баса назар аударылады. 
Адамда рухани еркіндік дәрежесі көп болған сайын, яғни ұлттық 
және жалпыадамзаттық дәстүрлерге сәйкес рухани-адамгершілік 
құндылықтарды таңдау мүмкіндігі, оның шынайылық үдерістері мен 
құбылыстарын бағалаудағы сыни және өзіндік ойлау дәрежесі, оның 

69 
тұрақты дүниетанымдық ұстанымдары, жалпы мәдени-тарихи 
үдерістің субъектісі ретінде жеке тұлға неғұрлым жоғары. Гуманистік 
тұрақтылыққа қол жеткізу тұтас педагогикалық үдерісте руханилық 
пен адамгершіліктің диалектикалық өзара іс-қимылын дамыту және 
нығайту жолымен жүзеге асырылады. 
Өскелең ұрпақтың рухани-адамгершілік мәдениетін қалыптасты-
ру бойынша жұмыстар барлық оқу пәндерін, барлық циклдарды оқыту 
үдерісінде ғана емес, сонымен қатар, оқу уақытынан тыс, отбасында да 
жүзеге асырылуы тиіс. Бұл жерде ерекшеліктер болмауы тиіс, өйткені 
интеграция мәдениеттің маңызды белгісі ретінде барлық бөлімдердің, 
факторлардың, жағдайлардың, компоненттердің, белгілер мен құрал-
дардың өзара байланысының тұтастығын, үйлесімділігін болжайды. 
Әлбетте, тек қана интеграцияланған рухани-адамгершілік мәде-
ниет тұлғаның қалыптасуына және оның кәсіби тағдырының тұрақты-
лығына келесі көрсеткіштер бойынша ықпал ете алады: 
— білім беру мекемесі тәрбиеленушісінің жұмыс орнымен 
қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ орындалатын жұмыстар мен 
шығарылатын 
өнімдердің 
сапасы 
үшін 
барлық 
деңгейдегі 
қызметкерлердің өткір бәсекелестік күресі жағдайында жоғары 
бәсекеге қабілеттілігі; 
— жетілу деңгейінде қалыптасатын кәсіби интуиция, 
Шығармашылық ретінде еңбек үдерісінің барлық компоненттерін 
алдын ала құруға мүмкіндік беретін, оған өзінің жеке тұлғасының 
рухани-адамгершілік мәдениетінің барлық элементтерін саналы түрде 
қосуға, әр жолы мәдени доминантқа сүйене отырып; 
— оқу пәндерінде стандартталған ережелерді, идеяларды, тар 
ғылыми байланыстарды ғана емес, сонымен қатар олардың жалпы 
мәдени мағынасының маңыздылығын көре білу; 
— жеке, топтық, сондай-ақ жалпы мемлекеттік деңгейде рухани-
адамгершілік 
мәдениетті 
қалыптастыру 
мүмкін 
болатын 
қиындықтардың алдын алу [19]. 
Кәсіби білім беру жүйесінде рухани-адамгершілік мәдениетті 
қалыптастыра отырып, бүгінде өнер тарихы, көркем мәдениеттің, 
ғылымның, өндірістің даму үдерістері мен құбылыстарына, біздің 
республикамызға әлемдік атақ әкелген көрнекті шеберлердің 
тағдырына баса назар аудару қажет. Сондай-ақ экология, іскерлік және 
бос уақыт қарым-қатынасы, отбасылық қатынастар мәселелерінің 
өзіндік "мағынасын ашу" қажет. Осы мәселелердің барлық шеңберінде 

70 
бұрын аталған мәдениеттің барлық элементтерін интеграциялау 
идеясы мен мағынасына сүйеніп, тәрбиеленуші әрқашан рухани бай, 
шығармашылық ынталы және үздіксіз дамып келе жатқан тұлға 
ретінде отандық өндіріспен сұранысқа ие болуға ұмтылу керек.
 
ӨЗІН-ӨЗІ БАҚЫЛАУҒА АРНАЛҒАН СҰРАҚТАР: 
1. "Мәдениет" дегеніміз не? 
2. Мәдениет элементтерінің функционалдық сапасы қандай? 
3. "Базалық мәдениет"дегеніміз не? 
4. Адамгершілік рухтан немен ерекшеленеді? 
5. 
Соңғы уақытта неге рухани-адамгершілік мәдениетті 
зерттеудің өзектілігі артуда? 

71 

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: