Partimony – a unit of administrative and territorial division in the
Russian Empire (until 1929) and in some soviet republics.
Г
Гаир (Хаир) – хан-правитель г. Отрара, наместник и родственник
Хорезм шаха.
Қайыр хан (Ғайыр хан Иналшық) – Отырар қаласының
билеушісі-ханы, Хорезм шаһтың туысы және орынбасары.
Gayr Khan (Khayr) – a Khan, the ruler of Otrar town, the governor
and a relative of Khorezm Shah.
Ганч – среднеазиатская разновидность гипса (алебастра);
строительный
материал,
получаемый
путём
гашения
известкового камня, который применялся для кирпичной кладки,
штукатурки, замазывания щелей и как декоративный материал.
Ганч – ортағасырлық гипстің бір түрі (алебастр); извест тасын
сөндіру арқылы алынған құрылыс материалы, кірпіш қалауда,
58
бетін әктеуде, тесік, қуыстарын бітеуде және декоративтік
материал ретінде қолданылған.
Ganch – Central Asian variety of gypsum (alabaster); building
material obtained by quenching of limestone that was used for
masonry, plastering, smearing slits and as decorative material.
Гемма – овальная, с плоской стороной, поделка из камня.
Гемма – бір жағы жайпақ, дөңес тас.
Stone with engraved design – an oval, with a flat side, stone article.
Геродот
(
484 до н. э. - 425 до н. э.) –
древнегреческий историк, автор первого полномасштабного
исторического трактата «Истории», описывающего греко-
персидские войны и обычаи многих современных ему народов.
Труды Геродота имели огромное значение для античной
культуры. Цицерон назвал его «отцом истории». Чрезвычайно
важный источник по истории Великой Скифии, включая десятки
античных народов.
Геродот Галикарнасский (б.д.д. 484-425 жж.) – ежелгі грек
тарихшысы, алғашқы кең көлемдегі грек-парсы соғыстары және
өз кезіндегі халықтардың әдет-ғұрыптарын туралы жазған тарихи
трактаттар «Тарихтың» авторы. Антикалық көне мәдениет үшін
Геродоттың еңбектерінің маңызы өте зор. Цицерон оны
«тарихтың атасы» деп атаған. Ұлы Скифия тарихы және ондағы
көне халықтар туралы берген мәліметтері өте құнды.
Herodotus
Galikarnassky (484 BC - 425 BC) — the Greek historian,
author of the first full historian treatise “History”, that describes
Greko-Persian wars and customs of many contemporary people.
Herodotus’s works had enormous significance for the ancient culture.
Ciceron called him as “father of history”. He is an extremely
important source for the history of Great Scythia including dozens of
ancient people.
Гирей – один из первых казахских ханов, родственник Джанибек
хана.
59
Керей – алғашқы қазақ ханы, Жәнібек ханның туысы
Girey
– one of the first Kazakh khans, relative of Janibek Khan.
Горбачёв Михаил Сергеевич (р. 1931) – Генеральный секретарь
ЦК КПСС в 1985-1991, Первый Президент СССР в 1990—91 гг.
Выступил инициатором перестройки, приведшей к значительным
переменам в жизни страны и мира (гласность, политический
плюрализм, окончание «холодной войны»). Во время
августовского кризиса 1991, после приостановки деятельности
КПСС на территории РСФСР заявил (24 августа) об уходе с поста
генерального секретаря ЦК КПСС. 25 декабря 1991 «в силу
сложившейся ситуации с образованием СНГ» заявил о
прекращении своей деятельности на посту президента СССР.
С декабря 1991 - Президент Международного фонда социально-
экономических и политологических исследований («Горбачёв-
фонд»). Лауреат Нобелевской премии мира (1990).
Горбачев Михаил Сергеевич (1931 ж. туған) – 1985-1991 жж
СОКП ОК бас хатшысы. КСРО-ның 1990-91 жж. бірінші
президенті. Қайта құрудың жаршысы. Дүниежүзілік және елдік
өзгеріс жасауға әкелуші. (жариялылық, жеделдету, саяси
плюреализм, альтернативтік ой-пікірге дес берушілік «суық
соғыс» көзқарасына соққы беруші). 1991 ж. тамыз дағдарысы
кезінде 24 тамыз 1991ж. РКФСР территориясындағы СОКП
қызметін тоқтату туралы ұсыныс жасады, өзі де СОКП ОК бас
хатшылық лауазымнан бас тартты. 25 желтоқсан 1991 ж. «ТМД
құрылу жағдайына байланысты» КСРО президенті қызыметінен
кететінің жариялады. 1991 жылдың желтоқсанынан халықаралық
әлеуметтік – экономикалық және саяси зерттеу («Горбачев-қор»)
қорының президенті. Әлемдік Нобель сыйлығының лауреаты
(1990).
Gorbachev Mikhail Sergeyevich (born in 1931) — the General
Secretary of the CC CPSU in 1985-1991, first president of the USSR
in 1990—91. He appeared as an initiator for reconstruction that led to
significant changes in the life of the country and the world (publicity,
political pluralism, the end of “Cold War”). During the financial crisis
in August 1991, after the suspension of the Communist Party in the
territory of the RSFSR he declared (24 August) about the departure
60
from General Secretary of the CC CPSU Post. December 21, 1991
“because of the situation with the CIS formation” he declared about
the termination of his activity as president of the USSR. From
December 1991 – President of the International Fund of Socio-
Economic and Political Studies “Gorbachev-Fund”). Nobel Peace
Prize (1990).
Г
(1912 -1992) –
советский и
российский учёный, историк-этнолог, доктор исторических и
географических наук, поэт, переводчик с персидского языка.
Основоположник пассионарной теории этногенеза, с помощью
которой он пытался объяснить закономерности исторического
процесса. Г. придерживался идей, близких евразийству. Автор
работ: «Этногенез и биосфера Земли", "Древняя Русь и Великая
степь", "История народа хунну", "Тысячелетие вокруг Каспия" и
др.
Гумилев Лев Николаевич (1912-1992) – Кеңестік және Ресей
ғалымы, тарихшы-этнолог, тарих және география ғылымдарының
докторы, ақын, парсы тілінің аудармашысы. Этногенез
теориясының пассионаристік негізін қалаушы. Оны тарихи
заңдылықтардың даму үрдісіне анықтамалық ретінде қосуға күш
салды. Гумилев евразиялық ілімге өте жақын болды. «Этногенез
және Жер биосферасы», «Ежелгі Русь және Ұлы дала», «Ғұн
халқының тарихы», «Каспий айналасындағы мыңжылдық» және
т.б. еңбектер жазды.
Gumilyov Lev Nikolayevich (1912 -1992) – Soviet and Russian
scientist, historian, ethnologist, Doctor of Historical and Geographical
Sciences, poet, translator from the Persian language. He was the
founder of passionary theory of ethnogenesis, with it he tried to
explain patterns of historical processes. Gumilyov held on to the ideas
that were closed to Eurasianism. “Ethnogenesis and biosphere of the
Earth”, “Ancient Russia and Great Steppe”, “History of the Hunns”,
“Millennium around the Caspian Sea” and others.
Гунны, хунны – кочевой народ, названный китайцами, хунну
или хьюнну. По китайским источникам, уже в III-м тысячелетии
61
до н.э. китайцы считали гуннов своими западными соседями.
Около 150 г. до н.э. Г. владели Восточным Туркестаном; до
начала н.э. Г. кочевали в теперешнем Южном Казахстане; в
первых веках н.э. Г. кочевали в южно-русских степях, откуда в IV
в. расширили свои владения далеко на запад; при Атилле (445-
453 гг.) имели мощное государство, подчинившее себе почти все
германские племена.
Ғұндар – көшпелі халық, оларды қытайлықтар хунну немесе
хьюнну деп атаған. Қытай деректері б.д.д. IIІ-ші мыңжылдықта-
ақ ғұндарды батыстағы көршілеріміз деп санады. Б.д.д. 150 ж.
ғұндар Шығыс Түркістанды иеленді. Б.д.дейін-ақ олар қазіргі
Оңтүстік Қазақстанда көшіп жүрді. Б. дәуіріміздің алғашқы
ғасырларында, ғұндар оңтүстік-Русь далаларында көшіп жүріп -
әрі қарай I-Vғғ. батысқа қарай өз иеліктерін кеңейтті. Аттила
(Еділ) патша кезінде (445-453жж.) ғұндар (Батыс ғұн империясы)
өте күшейіп бүкіл герман тайпаларын өздеріне бағындырды.
Huns – a group of nomadic people called the Chinese, the Huns or
Xiongnu. According to Chinese sources in the 111 millennium BC
Chinese people considered the Huns to be their western neighbors.
About 150 BC the Huns were owners of the East Turkestan; until AD
the Huns wandered in the present-day southern Kazakhstan; in the
first centuries AD the Huns wandered in the Southern Russian steppes
where in the 1V increased their ownerships of the far west; with Atilla
(445-453) they had a powerful state having placed under the command
almost all Germanic tribes.
Гуньмо – титул усуньского государя.
Гуньмо – үйсін мемлекет басшысының лауазымы.
Gunmo
– the title of Usun sovereign.
Гурхан – титул верховного правителя каракитаев, жалаиров.
Гурхан – Қарақытай, жалайырлардың билеушісінің лауазымы.
Gurkhan – a title of supreme ruler of Kara-khitai and jalayir.
62
Гушур – налог, пошлина, равнявшаяся 1/10 части урожая или
стоимости предмета.
Ұшыр – шыққан егін түсімінің алынатын бөлігіне парапар астық
немесе зат құнының 10/1 салығы, баж.
Gushur – a kind of tax, fee equal to 1/10 of the crop or the value of
the object.
Голощёкин
(1876–1941) –
российский
революционер и советский государственный и партийный
деятель, участник борьбы за установление Советской власти на
Урале и в Сибири. Один из организаторов расстрела царской
семьи в подвале дома Ипатьева в Екатеринбурге в ночь с 16 на 17
июля 1918 года, а также – уничтожения тел убитых. С октября
1924 по 1933 гг. занимал должность первого секретаря ЦК
Компартии Казахстана. Осуществлял насильственные меры по
переводу кочевников на оседлый образ жизни, что привело к
огромным жертвам. Арестован 15 октября 1939 по указанию
Берия Л. П. и 28 октября 1941 расстрелян под Куйбышевом.
Голощекин Филипп Исаевич (1876-1941) – Ресей
революционері, Кеңестік мемлекеттік және партия қайраткері.
Орал мен Сібірде Кеңес өкіметін орнатуға атсалысқан.
Екатеринбургте 1918 жылы шілденің 16-нан 17-не қараған түні ІІ
Николай патшаның отбасын қырып-жоюға қатысқан. 1924 ж.
қазанынан 1933ж. дейін Қазақстан өлкелік партия комитетінің
бірінші хатшысы болды. «Кіші Қазан» төңкерісі идеясын жүргізіп
көшпенді қазақ отбасыларын отырықшы өмір салтына
көшірмекші болды. Бұл идеясы орасан зор адам шығынына әкеп
соқтырды. 1939 ж. 15 қазанда тұтқындалып Л.П.Берияның
бұйрығы бойынша 1941ж. 28 қазанда Куйбышев қаласы түбінде
атылған.
Goloschekin Filipp Isayevych (1876 - 1941) – Russian revolutionary
and soviet politician and activist, struggle participant for Soviet power
in the Ural and Siberia. One of the execution organizers of a Royal
family in the house basement of Ipatyev on the night of 16 to 17 July
1918 in Yekaterinburg, also – body destruction of the killed. From
October 924 to 1933 he served as the first secretary of Communist
party of Kazakhstan. He carried violent measures on transferring the
63
Nomads to a settled way of life that led to huge casualties. He was
arrested on October 15, 1939 on L.P. Beria’s order and October 28,
1941 shot at Kuibyshev.
Д
Даруга – сборщик податей, начальник.
Даруға – алым жинаушы, бастық.
Daruga – a collector of taxes, the chief.
Дастан – эпическое произведение в фольклоре или литературе
Ближнего и Среднего Востока и Юго-Восточной Азии. Обычно
Д. является фольклорной или литературной обработкой
героических мифов, легенд и сказочных сюжетов. Д. описывает
фантастические и авантюрные ситуации, в нём нередко
усложнённый сюжет, несколько гиперболизированы события и
идеализированы герои.
Дастан – Таяу, Орта Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы
фольклор немесе әдебиеттегі эпикалық шығарма. Д. батырлық
мифтер, аңыз және ертегілер мазмұндарын әрлендіреді.
Уақиғалар адам сенгісіз болып, қиял-ғажайыпқа айналғанымен
кейіпкерлер ондағы қиындықтарды соңында жеңіп шығады.
Dastan – an epic work in folklore or literature of the Middle East and
South-East Asia. Dastan is usually folklore or literary treatment of the
heroic myths, legends and fairy stories. Dastan describes the fantastic
and adventurous situations; it has a very complicated plot, some
events are exaggerated and heroes are idealized.
Дастархан – скатерть из плотной ткани, на которой
расставляется пища, посуда.
Дастарқан – қалың матадан тоқылған жапқыш, оның үстінде
тағамдар мен ыдыс-аяқтар қояды.
Dastarkhan – the table-cloth made of thick fabric where food and
dish are placed.
64
Датов Сырым (1753-1802) – батыр, старшина казахского рода
байбакты, предводитель народного антифеодального и
антиколониального движения казахов Младшего жуза в 1783 –
1797 гг. Датов был активным участником Крестьянской войны
1773-
1775 гг. под предводительством Е. Пугачёва.
Датов Сырым (1753-1802) – батыр, қазақтың Байбақты руынан
шыққан. Кіші жүздегі 1783 – 1797 жж. феодалдық және
отаршылдыққа қарсы халықтық қозғалыстың жетекшісі. Д. 1773-
1775 жж. Е. Пугачев басқарған шаруалар соғысына қатысқан.
Datov Srim
(1753-1802) – a warrior, sergeant of the Kazakhs called
baybakty, leader of the national anti-feudal and anti-colonial
movement of the Kazakhs of the Little Juz in 1783 – 1797. Datov was
an active member of the Peasant War in 1773-1775 under the
leadership of Pugachev.
Демидовы – русские купцы и промышленники. Акинфий
Никитич Демидов (1678-1745) основал Колыванский завод и
открыл Алтайские серебряные рудники.
Демидовтар – орыс көпестері мен өнеркәсіпшілері. Акинфий
Никитич Демидов (1678-1745) Колыван зауытын қалап, Алтайда
күміс рудниктерін ашқан.
Demidovy
– Russian merchants and manufacturers. Akinfyi Nikitych
Demidov
(1678-1745) founded the Kolyvan plant and discovered the
Altay silver mines.
Дервиш – мусульманский странник.
Дәуріш – мұсылман кезбесі.
Dervysh – a Muslim traveler.
Дешт-и Кыпчак (даштцы), кыпчакские степи – под этим
названием были известны населенные тюрко-монгольскими
кочевыми родами степи от Балхаша до Крыма и от Иртыша и
Тобола до Хорезма и Каспия.
65
Дешті Қыпшақ (дешті), қыпшақ даласы – осы есіммен
Балқаштан Қырымға, Ертістен Тобылға, Хорезм мен Каспийге
дейінгі тұрған түрік-моңғол дала көшпенді рулары әйгілі болған.
Desht-i-kipchak (Daschts), Kipchak steppe – this name was known
to populated Turko-Mongol and nomadic clans of the steppe form the
Lake Balkhash to the Crimea and from the Irtysh and Tobol to
Khorezm and the Caspian Sea.
Джабгу (ябгу) – титул верховного правителя огузов.
Жабғу – Оғыздардың жоғарғы басқарушысының лауазымы.
Dzhabgu (yagbu)
– the title of supreme governor of the Oghuzs.
Джагатай (Чагатай) (1227-1242) – сын Чингис-хана, основатель
династии Чагатаидов.
Шағатай(1227-1242) – Шыңғыс ханның ұлы – Шағатай әулетін
құрушы.
Zhagatai (Chagatai) (1227-1242) – Genghis Khan’s son, the founder
of Chagatai dynasty.
Джамалга – повинность населения по снабжению гонцов,
знатных людей, сборщиков налога.
Жамылғы – тұрғындардың шабармандарды, атақты адамдарды,
алым-салық жинаушыларды әлпештеп күтуі.
Dzhamalga
– the population duty on supply of messengers, noble
people and tax collectors.
Джангельдин Алиби Тогжанович (1884-1953) – член
Коммунистической партии с 1915г., один из руководителей
национально-освободительного движения 1916г. в Тургае,
организатор борьбы за власть Советов в Казахстане, военный
комиссар.
Жангелдин Әліби Тоғжанұлы (1884-1953) – 1915 ж.
Коммунистік партияның мүшесі, 1916 ж. Торғайдағы ұлт-азаттық
66
қозғалыстың басшыларының бірі. Қазақстанда Кеңес өкіметін
орнату үшін күресті, әскери комиссар.
Dzhangeldyn Aliby Togzhanovych
(1884-1953) – the member of the
Communist party from 1915, one of the leaders of the national
liberation movement of 1916 in Torgay, struggle organizer for Soviet
power in Kazakhstan, the military commissar.
Джангир-хан – (ум. в 1652) казахский хан, один из борцов с
джунгарами. Получил прозвище «Неудержимый».
Жәңгір хан – (1652ж. қайтыс болды) жоңғарларға қарсы
күрескен. «Салқам Жәңгір» атанған.
Dzhangyr Khan
– (died in 1652) one of the fighters with Dzhungars.
He’s got the nickname “Irrepressible”.
Джанибек (Жанибек) – один из основателей Казахского ханства,
потомок Джучи-хана.
Жәнібек – қазақ хандығын құрушылардың бірі, Жошы хан
ұрпағы.
Dzhanibek
(Zhanibek) – one of the founders of the Kazakh khanate, a
descendant of Jochi Khan.
Джунгария (Дзюнгария, Чжунгария) – образована в 1635 г.
Территория, лежащая к северу от Тянь-Шаня и составлявшая в
XVII-
XVIII в. Джунгарское ханство. Войны с Китаем привели к
падению Д. С 1758 г. Джунгария окончательно вошла в состав
Китайской империи. В связи с продвижением русских в глубь
Средней Азии, часть джунгарских владений отошла к России,
войдя в состав тогдашних Семиреченской и Семипалатинской
областей.
Жоңғария –1635 жылы құрылған. XVII-XVIII ғғ. Тянь-Шань
тауларының солтүстігін алып жатқан аймақ. Жоңғар хандығы.
Қытаймен соғыста ақырында Ж. Күйреп, 1758 ж. Қытай
империясының құрамына енген. Бұрынғы Семей және Жетісу
облыстарының құрамындағы жоңғарлардың қол астындағы елді
67
мекендер Ресей империясының Орта Азияға тереңдей жылжуына
байланысты оның құрамына өтті.
Dzungaria (Dzyungaria, Chzhungaria) – the territory lying north from
Tien Shan and amounting in XVII-XVIII century. It’s Dzungarian
kingdom. War with China led to a fall. From 1758 Dzungaria finally
became a member of the Chinese Empire. In connection with the
Russian advance into the heart of Central Asia, part of Dzunarian
possessions receded to Russia having entered to Semirechensk and
Semipalatinsk regions.
Джучи – род, улус, потомки старшего сына Чингис-хана –
Джучи.
Жошы – ұлыс, ру, Шыңғыс ханның үлкен ұлының
қарамағындағы жерлер.
Juchi
– a family, ulus, the descendants of the eldest son of Genghis
khan – Juchi.
Джучи – старший сын Чингис-хана, отец Батыя; его потомки
владычествовали в Золотой Орде – в Дашт-и- Кипчаке, иначе
называвшемся Джучиевым улусом.
Жошы – Шыңғысханның үлкен ұлы, Батудың әкесі. Оның
ұрпақтары Алтын Ордаға, Дешті Қыпшаққа әмірлерін жүргізді.
Жошы ұлысы атанды.
Juchi – the eldest son of Genghis khan, the father of Batu; his
descendants exercised dominion over the Golden Horde – in Desht-i-
kipchak, otherwise was called Juchi Ulus.
Диван – высший правительственный орган; имеет несколько
значений: государственная канцелярия; высший чиновник
гражданской администрации; официальный прием; сборник
стихотворений.
Диван – жоғарғы үкімет органы, бірнеше ұғымды білдіреді:
мемлекеттік кеңсе, азаматтық әкімшіліктегі жоғарғы шенеунік,
ресми қабылдау, өлең-жырлардың топтамасы.
68
Divan
– the highest government body; it has several meanings: State
office; the highest official of the civil administration; the official
reception; a collection of poems.
Диван-беги – чин, заведующий финансами, податным
ведомством, председатель совета министров.
Диван бек – лауазым, сауда-саттық меңгерушісі, алым-салымдық
мекеме өкілі, министрлер кеңесінің төрағасы.
Divan-begi – a rank, head of finance, tax-paying office, chairman of
the Council of ministers.
Динары – золотые монеты периода средневековья. В основе
золотого обращения были не только целые монеты, но, главным
образом, их фрагменты различной величины и веса.
Динар – ортағасырлық алтын тиын. Алтынның фрагменттерінен
тұратын сауда-саттықта қолданыс тапқан, көлемі дежәне салмағы
да әр түрлі ақша.
Достарыңызбен бөлісу: |