Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Филологические науки», № 1(55), 2016 г.
сақталына отырып, жеткізуге көмекші тәсіл – метафора. Әрі оқыған адамды жалықтырмайды. Қиял
жүйріктігімен оқырман тез қабылдайды.
«
Ағаш көркі – жеміс, адам көркі – жомарттық
Сараң ер тәні бос – адамдүр.
Мырза адам – дәйім мейірбан,
Мырзалық болар, бар болса дүниеде ізгі адам. [3,67 б.]. Жиырма бірінші хикаятта ақын сараң
саудагердің өмірін баяндай отырып, мырза деген атқа байлығы бар адам емес, жомарт, елге үнемі қол
ұшын созатын жанды мысалға келтіреді.
Әрине, ақын дастанында өзге шайырлардағыдай, Сағди Ширазидағыдай махаббатқа қатысты
тұшымды ойлары баршылық. Мысалы, «Сүйіспеншілік және жастық шақ туралы» бесінші бапта 20
хикаят жиырма түрлі сюжеттік желіге құрылған. Сүйікті жан келбетін былай жеткізеді:
«Шам қажет емес, күн туса (шықса),
Сұлуымның
бұрымы түн, жүзі күндүр.
Болса жаныңда бір даңқты дос,
Жеңінен тұт та, шамды сөндір. [3,87 б.].
«Көңілді қолдан алып, салды аяққа,
Сол,
бойы – қарағай, тәні – ақжұпар
Берер ол сүйкімді елге көңілін,
Егер көңіліңді ешкімге бергің келмесе, көзіңді жұмғайсың» [3,95 б.]. Бұл тұста ақынның
метафоралық қолданысындағы ой ұтымдылығына мән берейік. Хикаяттарда мазмұнға мән беріп,
сөзді ықшамдап образдарды осылай суреттеп жеткізеді.
Акамедик З.Ахметов метафораның екі нәрсені, құбылысты салыстыру және жанастырып
жақындату арқылы астарлы тың мағына беретін бейнелі сөз немесе сөз тіркесі екенін айтқан. Бірақ
жоғарыдағы дастаннан алынған мысалдар арқылы күрделі сөз тіркестерінің жай сөзге қарағандағы
әсерін, қуатын сезіне аламыз. Ғалым З.Ахметов айтқандай, сөз тіркестері арқылы,оның ішінде
күрделі сөз тіркестері жасалынған. Қорыта келгенде, ақын метафораларды қолдану арқылы сөздің
оқырманға әсеріне, образды көркемдігіне мән берген әрі сол қолданыстарды мақсатты түрде
пайдаланған. Дастанда метафоралар ой салмақтылығын әсемдей түскен. Болашақта тек метафоралар
арқылы ғана емес, өзге де көркемдегіш тәсілдердің ақын сөзін шұрайлы, әсем болуына үлесін
зерделеу қажеттілігі туындап тұр. Бір ақын тіліндегі бейнелі сөз қолданыстары арқылы сол дәуірдің
құнды, бағалы ұғымын айқындауға болады. Өзге зерттеу еңбектерге пайдасы тиер деген үміттеміз.
1
Сатемирова Д.А. Қазақ әдебиетіндегі назира дәстүрінің көрінісі. –Абай атындағы ҚазҰПУ-нің
Хабаршысы, «Филология» сериясы. -№1(47).- 2014. – 119-123 бб
2
Байтұрсынов А.Әдебиет танытқыш. Зерттеу мен өлеңдер. Алматы: Атамұра,2003. – 280 б.
3
Әдеби жәдігерлер [Text] : 20 томдық. - Алматы : Таймас, 2010 - .Т.9 : Сәйф Сарайи.Гүлстан би-т-
түрки / құраст. Ә. Керімұлы. - 480 б.
4
Жұмағалиев Қ. Әдебиет теориясы. Алматы, 1969, 243 б.
5
Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: «Санат», 2007. – 360 б.
6
Сыбанбаева А. Метафораның тілдік болмысы және концептуалды метафоралар. - Алматы, 2002. -
154 б.
Достарыңызбен бөлісу: