Бисенбаев П., Кәрібозов Е

образ.

Нәзира  –  бұл  алдыңғы  толқынның  немесе 

сол  замандағы  әдебиет  өкілінің  қандай  да  бір 

шығармасына  өзіндік  ерекше  өрнекпен  жауап 

беру. Егер ақын лирикалық шығармаға (касыда, 

газель) жауап жазатын болса, өлең өлшемі мен 

ұйқасы  бастапқы  қалпында  қалуы  керек.  Егер 

ол эпос үлгісіндегі шығарма болса, өлшем мен 

әңгіме желісінің негізгі түйінді сәттері сақталуға 

тиіс еді. 

Осылайша,  нәзира  –  эпикалық  шығарма 

жазған  ақынды  лириканың  күрделі  шарттары-

нан да жоғары тұратын талаппен байлап-матап 

тастады.  Мұндай  шығарма  жазуды  қолға  алған 

ақын алдын ала белгіленген түйінді мәселелерді 

зерттеп,  толықтырып,  мүлдем  жаңаша  түрде 

жазды, шайыр өз кейіпкерлерінің әрекетін, олар-

дың  мінез-құлқы  мен  психологиясын  өзгерту 

үшін  айрықша  дәлел-дәйек  келтіруге  міндетті 

саналды. 

Таяу  Шығыс  әдебиеттерінде  нәзираның 

осынша үлкен маңызға ие болу себебін түсіндіру 

қиын, әрине. Біздің әдебиетіміздің тақырыптық 

жағынан бай әрі алуан түрлі екені соншалық, осы 

бір  мүмкіндіктер  қашаннан-ақ  бар  болғандай 

сезіледі.  Алайда  ертедегі  феодалдық  қоғамда 

шектеу болғанын ұмытпаған жөн. Оның себептері 

әрқилы: қызығушылықтың аздығы, тұйық өмір, 

оның баяу ырғағы және ақынға батылы жететін 

тақырыпқа  қалам  тербеуге  жоғары  жақтың 

нұсқауынсыз  рұқсат  етілмеуі.  Екінші  жағынан, 

қарқынды  әдеби  өмір  арнайы  мамандардың 

тар  ортасында  ғана  дамығандықтан,  сөз 

мәдениетіне  аса  ұқыптылықпен  қарау  орын 

алды.  Таяу  Шығыстың  ортағасырлық  поэзи-

ясы  қа лыптасқан  жағдайлардың  салдарынан 

«өнерге  арналған  өнер»  тұжырымдамасына 

аса  жақын  келді  (Rustamov,  1963:68).  Көбінесе 

шығар маның  мақсаты  елге  жақсы  танымал 

сюжетті  өңдеу  арқылы  өз  шеберлігін  көрсету 

болды. Оқырман өзіне бұрыннан таныс шығар-

маны қолға алып, оның өзіне беймәлім тұстары 

ашылғанына  емес,  шешімі  бұрыннан  белгілі 

мәсе ленің  жаңаша,  неғұрлым  көркем  де 

айрықша әдіспен бейнеленгеніне назар аударды. 

Еске сала кетерлігі сол, мұндай көзқарас бары-

сында  әдебиеттің  қоғамдық  құндылығы  аздап 

төмендейді  немесе  талантты  ақын  өз  ойлары-

на  тұсау  салынған  осы  бір  қиын  жағдайларда 

оқырманның ойы мен сезіміне әсер етіп, оның ал-

дынан жаңа, адам жанының беймәлім тұстарын 

ашуға көмектеседі.

Еуропа  әдебиетінде  шығыстағы  нәзира  ав-

торларын  «еліктеуші»  деп  кемсіте  атау  кең 

тараған. Бұл – феодалдық қоғамдағы әдебиеттің 

өзгешеліктерін  түсінбеудің,  тарихи  тәсілдемеге 

қарсы  келу  мен  өткен  заманның  барлық 

құбылыстарын  өз  көзқарасы  тұрғысынан  ғана 

өлшеуге ұмтылудың белгісі (Bertel’s, 1965: 123).