Байпақов К. М., Таймағамбетов Ж.Қ
жүктеу/скачать 2,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Казакстан археологиясы 334 бет Түркістан
| Ақтөбесі (Текабет) және Чалдовар (Сұс) қалаларымен сенімді тҥрде
салғастыруға болады. «Кенджақ-Сеңгір – Тараз маңындағы қала» деп алғаш рет Махмҧд Қашқари кӛрсетеді. ХІІІ ғасырда қала Кенджақ атауымен тіршілік етіп жатты. Дереккӛздерінде былай делінеді: Янги – тӛрт қала. Олардың әрқайсысының арасы бір фарсах, әрбір қаланың ӛз атауы бар. Бірі – Янги, келесісі – Янги-Балық, ҥшіншісі – Кенджақ, соңғысы – Тараз». ХҤ ғасыр бірінші жартысындағы Арабшахта Испиджабтан тӛрт кҥндік жерде Янги- Талас қаласы бар дейді. 1253 жылғы саяхатшы Гильом Рубруктың жазбаларында Кинчат қаласы туралы айтылып кетеді. Одан Кенджақ атауын байқауға болады. Гильом Рубрук қала мен бір кент туралы және бҧл жердің топографиясы, табиғаты жӛнінде сипаттап берген. Рубруктың жазбаларына қарағанда, Кинчат Таластың тӛменгі ағысында болған. Бҧл жерден ХІІІ-ХІV ғасырлардың мәдени қабаты бар екі қала белгілі: бірі Шарвашлык (Шаруашылық), екіншісі – Оххум. Кинчатқа Шарвашлык, ал Рубрук келесі кҥні жеткенелді-мекен Оххум болуы әбден мҥмкін.
Тараздың солтҥстік-батысында Хутухчин мен Берукет қалалары орналасты. Берукет Х ғасырдан бастап белгілі. ХІІІ ғасырдағы армян патшасы Гетум Тараздан шыққан соң, Хутухчин, Пергант арқылы ӛтіп,
322
Хутухчин мен Берукет (Пергант), ӛз кезектерінде Майтөбе мен Тамды қалаларының орындарында болса керек. Ал Сугулхан (Сҥгҥлхан?) болса Саудакент болуы ықтимал. Тараздан кейін Жібек жолы бойынша шығысқа қарай жатқан келесі қала деп ортағасырлық авторлар Төменгі Барысханды атайды. Ибн-Хордадбех пен Кҧдама еңбектеріне қарағанда Тӛменгі Барысхан Тараздан фарсах жерде. Ол туралы: «Барсхан – Тараздан шығысқа қарай екі адам айқайы жерінде, дуалмен қоршалған, бірақ ол қираған. Орталық мешіті базарлардың ортасында» делінген. Тӛменгі Барсхан Тараз темір жол стансасы маңындағы Тӛрткҥлтӛбе қаласымен салғастырылады, ол кӛне Тараз қирандыларынан 10 км қашықтықта. Оның топографиясында цитадель мен шахристан анық байқалады. Қала жоспары бойынша екі қабатты тікбҧрышты тӛбе, бҧрыштары әлемнің тараптарына бағытталған. Тӛбенің табанындағы мӛлшері 140х140 м, биіктігі 4-5 м. Солтҥстік-батыс бҧрышында цитадель орналасқан, ол мӛлшері 30х30 м, биіктігі 10 м тӛбешік тҥрінде. Шахристан айналдыра жайылып кеткен жалмен қоршалған, араларында мҧнара орындары байқалады. Шахристан аумағына адамдар шығыс және батыс жақтағы мҧнаралы қақпалардан кірген. Тараз бен Барсханнан шыққан жол шығысқа, Қҧлан қаласына қарай асатын еді. Тараз бен Қҧлан аралығындағы аумақ ҧзақ уақыт қарлҧқтарға қарады. Қҧланға бара жатқанда жол Касрибас, Күлшөп, Жолшөп сияқты қалалардан ӛтетін. Зерттеушілер Қасрибасқа Ақыртас, Кҥлшӛпке Өрнек, Жолшӛпке Құмарық қалалары сай келеді деп пайымдау жасаған. Құлан қаласы (қытайлар Цзюй Лань деп атаған) Тараздан шығысқа қарай 17 фарсах жерде орналасқан. Ол Луговое қала-жҧртының орнына сай келеді. Қҧланнан әрірек шығыста бір-бірінен тӛрт фарсахтай жерде Меркі мен Аспара қалалары орналасты. Олардың атаулары кҥні бҥгінге дейін сақталған. Сосын сауда керуендері Нүзкет, Харраджуан,Жол қалаларына соғып ӛтетін. Жолдан кейін ол «тҥрік қағанының қыстағына», одан ары Қырмырау мен Навакетке (қытайлар Син Чэн деп атаған) баратын. Навакет (Науакент) тҥрік қағандарының сарайы және соғдылардың қаласы болған. Оған зертеулер мәліметі бойынша Қызыл Өзен қаласы (Қырғызстандағы Красная Речка және Новоивановка ауылдарының арасында) сай келеді. Жол Науакенттен шыққан соң Пенджикент (Бунджикет) арқылы Жетісудың аса ҥлкен қаласы, Батыс Тҥріктерінің астанасы (кейін тҥргештер, қарлҧқтар астанасы) Суябқа келеді. Бҧл қала туралы қытай, араб саяхатшылары X ғасырға дейін жазып келген. Соңынан астана рӛлі
жүктеу/скачать 2,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|