Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- He6ip классикалык улгшер1 жасалынган айтыс eHepi
| 6ipiHeH
6ipi аскан сулу бейнелер1 казак эдебиетшщ гана емес элем дк сез енершщ де у зд к улгшершщ катарьшда. Ал «Кобланды батыр» жырындагы Тайбурылдыц шабысы да - дуниежузшк эдебиетге кездесе бермейтш керкем кубьшыстардыц 6ipi. Алдында келденец жаткан кек тасты иктеп тиген туягы саз балшыктай илеген, ошактай туягынан оймактай гана калган, ycTiHri epHi кек Tipen, астыцгы ерш жер Tipen, ертеден шапса кешке озган, кешке карай жын каккандай гулей тускен Тайбурылдай тулпар элемдк эдебиетге жок десе де болады. Тайбурыл сиякты тулпарды аттыц KaflipiH, сынын жаксы бшетш казак акындары гана сомдай алады. Сонымен 6ipre ауыз эдебиет1нде ер л к пен езд к, адалдьщ пен арамдык, жаксыльщ пен жамандьщ, достьщ пен кастык, адам герш ш к пен хайуандьщ сиякты адам ем1ршде жш кездесетш касиетгер де сан мэрте сараланган. Осыныц барлыгы да адамдардыц бойындагы кемшшктерд1 ameyip мшеу максатьшда гана емес, оган коса болашак урпактыц адамгершшпт мол, бшмд1, парасатты, елш коргап, халкына адал кызмет жасайтын абзал азамат болып ecyi Эдеби сын тарихы 5 упнн жасалынды. вйткеш алдыщы ата, ага урпактар рухы бшк елдщ болашагынын да зор екенш бш п, сол максатка кызмет еткен. Сыншылдык ой-пшрлерд1ц барынша encip кершген жер1 акындар айтысы болды. Баска халыктар эдебиетшде онша кездесе бермейтш акындар сайысы - казак эдебиетше гана тэн ерекше кубылыс. Б1рден суырып салып айтылган айтыс елендершде карсылас жактыц турл1 кемшшктер1мен 6ipre сез саптауларындагы селкеутктер де катал сынга ушырап отырган. Орьшсыз айтылган 6ip ауыз сездщ esi канша мыкгы акын болса да жецшске ушыраткан. вткен гасырларда He6ip классикалык улгшер1 жасалынган айтыс eHepi бугш п кундер1 де желйеп жалгасын тауьт келедк Сулулыкты, эсем д кп танып бшудщ н еп зп зандылыктары барльщ халыктар ушш ортак болганымен де кейб1р тарихи, географиялык, шаруашылык, дши, наным-сешм жагдайлары- нан туындайтын улттык ерекшел1ктер1 де болмай коймайды. Мысалы, еуропалыктар мен азиялыктардьщ сулулык категорияларында айтарльщтай айырмашыльпсгар бар. Сол сиякты 6ip курлыкта керпп туратын халыктарда да елеул1 ерекшелктер байкалады. Мысалы, барлык турмыс-ripnimiri малмен байланысты болтан казакгарда сулулык атаулыныц д е т терт тулкке катысты болып келед1. Кдзактар сулу кыздыц квзш ботаньщ кезше тецеп, «ботагез» атаса, еуропалыктар да туйеге катыстыньщ барлыгы да Kepicmnie угынылады. Сол сиякты казак баласын «кулыным», «кошаканым», «ботам» деп жатса, баска улт екщдер! «малга тецегеш Heci» дегендей, тан калып жатуы мумкш. Ал казак ушш жесе тамак, ш е е сусын, кисе кшм, кешее к е л к болатын терт т у л к малдан касиетп, оныц телшен сулу, сушймд1 нэрсе жок бул прш ш кте. Сондай-ак кекорай шалгын сайын дала, айдьш шалкар кел, басына булт конакгаган аскар тау да табиги уйлес1мдшктщ аскан сулулылыктьщ нагыз езшдей казактьщ жан дуниеамен сэйкестк тауып, кенш н шарыктатып кетередц н э з к сез1м пернелерш оятып, эн салдырады. Елш сую, отанын коргау - ер азаматтьщ басты парызы деп бшген казак ушш тулпар MiHin, бес каруын асынган ж ттге н сулу жш т жок. Ауыз эдебиетшде «жшт болсац, осындай бол» деп улп тутатын He6ip батыр, акылды, енерл1, тапкыр ж ттте р д щ 6eiraeci асыл сездермен сомдалды. Жар сую, есш-ену OMip сурудщ, бакытка жетудщ н еп зп шарты деп санаган казак ушш жар- дьщ орны, ананьщ рел1 белекше. Гашыктык жырпарында, ппрюн, кьвдар осыпай болсайшы деген армандардан туындаган Кыз Шбектей, Баян сулудай, Акжушстей, Курткадай, Гулбаршындай, Айман-Шолпандай арупар казак кыздарынын бшк эталонына айналды. ¥рпаксыз казак вм ь рш1ц мэш жок. Сондыктан да казак ушш бала ем1зш отырган эйелден сулу эйел жок. Мше, осы сиякты сулулыкты сезшудщ, ол туралы таным-туйсктщ ез1 халкымыздыц турмыс TipmiiiiriHeH OMip туралы туейпгшш болашакты ойлауынан барьга туындап, гасырлар бойы калыптасып, тутас 6ip халыктьщ улттык ерекшелише айналып, оньщ ауыз эдебиетшде птынайы жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|