2.
ы, і
әріптері сөздің барлық буындарында жазыла түрса да, мына сияқты
жағдайларда сөздің соңғы буынында түсіп қалып отырады:
а) кейбір сөздерге тәуелдік жалғауының қосымшасы жалғанса, түбірдің
соңғы буынындағы
ы, і
әріптері түсіріліп жазылады:
халық-халқым, орын-
орның, көрік-көркі, бөрік-бөркі, дауыс-даусын, әріп-әрпі.
ә)
бірқатар түбір
с
өздерге дауысты дыбыстан басталған қосымша
жалғанса, түбірдің соңғы буынындағы
ы, і
әріптері түсіріліп жазылады:
ойын-
ойнау, орын-орна(ды), сарын-сарна-(ды), алты-алтау;
б)
ы, і
дыбысына аяқталған етістіктерге
-у
жұрнағы жалғанса, түбірдің
соңындағы
ы, і
әріптері түсіріліп жазылады: мысалы:
оқы
—
оқу, таны
—
тану, телі
—
телу;
ы, і
қысаң дауысты дыбыстары сөз басында
р, л
әріптерінің алдында
көмескі естіліп, оны жазбағанда, сөздің лексикалық мағынасы бүзылмаса, ол
дыбыстардың әріптері жазылмайды:
рас
(ырас емес),
рет
(ірет емес),
рақат
(ырақат емес),
лай
(ылай емес),
лас
(ылас емес),
лақтыру
(ылақтыру емес).
6-жаттығу.
Көп нүктенің орнына а, е, ы, і әріптерінің тиістісін қойып жазыңдар.
Балап...н, ет...к, қаб...рға, қорғ...н, пыш...қ, күр..к, көл...к, ...рық, ...дыс,
к...леді, ор...ды, себ...ді, ки...м, қи...н.
2.
о, ө, ү, ү, ә
әріптері қазақтың байырғы сөздерінде сөздің бірінші
буынында ғана жазылады. Мысалы:
от, орман, өр, көрші, құлын, құрық, ұлы,
үлкен, күлкі, түлкі, сәнді, әңгіме, әдемі, дәмді.
Бұл әріптер біріккен сөздер мен қос сөздердің екінші сыңарларының
бірінші буындарында да жазылады. Мысалы:
Караөткел, Көктөбе, Бибігүл,,
Момышұлы, Асанәлі, бүрсігүні, өте-мөте.
3. ұ, ү, ә
әріптері бірқатар жалаң сөздердің екінші буынында да жазылады.
Мұндай сөздер қазақ тілінде көп емес. Олардың кейбіреулері бір кездегі қазақ
17
тіліне еніп, сіңісіп кеткен араб-иран сездері:
мазмұн, бұлбұл, мақұл, дәстүр,
мәжбүр, іңкәр, сірә, куә.
Көп буынды сөздердің екінші және онан арғы буындарында ашық дауысты
дыбыстың
Достарыңызбен бөлісу: |