Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
2 6 III тарау. Ортағасырльщ философия
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| 1 2 6
III тарау. Ортағасырльщ философия міне кезігеді. Сол өмір минералдар мен элементтер өлімдерімен кезігеді. Олар ' жерде тұрып-ақ байланысқан, ол әлемде де байланысады, бірақ оны тек гностик- тер ғана білген. Молда Садр ибн эл-Араби сияқты адам өз кезі келгенде тозақ әлемінде болады, от өшеді, сонымен, тозақтағы адамдар тазаланып болғаннан кейін Құдаа жағына ауысады дейді. Аш-Ширази антропологиясы эсхатология мен шииттік исламмен толық .< байланыста, олар 12-имамды күтеді. Сонымен қоса Садр сүнниттер мен со- пыларға грек және шиит имамдарына үлкен құрметпен қарады. : Философ өзінің трактатында «гностиктер элексирі» - бүкіл ғылым ол әлем- ■ * мен («ухрауи») мына әлемге («дуньяуи») бөлінеді. Бірінші категорияньщ өзі үщ ,, категорияға бөлінеді: сөздер ғьшымы («’ильм әл-а’куал», өзіне тіл ғылымын қосады), «қозғалу ғылымы» («’ильм эл-эф’эл»), адамның материалды элеміне < қатысты шаруашылық, механика, алхимия, қоғамды басқару ғылымдарын өзде- ріне қосады; сонымен қатар ол жақсылық пен зұлымдық айыратын білім саласын і да береді; «ойлау ғылымы» « ’ильм эл-а’хуал/а’фкяр», философиялық пэн ретінде 1 логикамен, математикамен, геометриямен, астрономиямен жэне астрологиямен, медицинамен, биологиямен жэне т.б. байланысты. Өліммен байланысты өмір адамдарға таныс емес. Физикальщ дене қайтыс болғаннан кейін періштелер мен интеллектуалды өмір бар екенін білдіреді. Қүдай болмысы - пайғамбар (с.ғ.с.) пайда болтан кезде ақиқат дами бастаған кезең. Бұл ғылым адам өлгеннен кейінгі өмірмен байланысты. Акхун ғылымы заттың құрамын білу - метафизикалық, ол адам мүмкіндіктерінің қандай екенін білуге көмектеседі, «хикмат» ғылымы оқымысты үшін интеллектуалды ғылымы болды, ол гносеологиялық трансформация әсерінен келген деп түсінеді. Соңында адам жаны айна секілді Құдайдың болмысын көрсетіп тұрғандай болады. Аш-Ширази «интеллектуалды сопылық» жағын жақтаушылар, адам жанының тазалануын қажет ететіндер қатарына жатты. Аш-Ширази шиит гнозисінің мектебін қалаушылардың бірі болды. Ол Қүранның жэне хадистердің, пайғамбарлардың жэне шиит имамдарының эзо- териялық мағыналарын ашып көрсетті. Ол философияның ең терең ұғымды мағыналарын ашып тұрып айггы. Шығыс зерттеушісі Оливер Лиман аш-Ширази- ді исламның ең көрнекі ғалымдарының бірі деп есептеді. Аш-Ширази мектебі өз- деріне ұстаз ретінде ибн эл-Араби жэне рухани білім беретін ас-Сухраверди фи- лософиясын пір тұтты. Акхун өз кезегінде Құран аяттарын, пайғамбар хадистерін шиит имамдарын, оған синтезатор рөлін атқаруға көмектесті жэне сонымен қоса философия мен «Каламды» «үйлестірді», олардың мәндері терең екенін көрсет- ті. Зерттеушілер оны «эл-Хикмат эл-Машша’ият» («Перипатетикалық даналық») жэне «әл-Хикмат эл-И’шракият» («Иллюминациялық даналық») - ислам филосо- фиялық мектебі «эл-Хикмат эл-Мута’алият» («Трансцендентті даналық») негізін қалаушылардың бірі деп атаған. Осыдан да болар ол эртүрлі ағымдарға керағар болды жэне «иллюминацияны» жойды. Ең маңыздысы, ол өзінің еңбектерінде натурфилософия мен метафизикаға шектеу қойды, олар бір-бірімен араласып тү- сінікті болмады немесе XIX ғасырдағы парсы елінде батыс модернизмінің эсері- нен өздерінің философиялық дэстүрін сақтап қалды. Хаджи Молда Сабзивари, ^одда Әли Нури, Молда Әли Мударрис Зунуни, Мұхаммет Хидаджи, міне, осы аталғандар Молда Садр мектебінен өтіп, оның тракгаттарына түсіндірмелер жазды. жүктеу/скачать 20,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|