пәні  сарапшының  арнайы білімін сот автортану саласында қолдану арқылы шешілетін фактілер  (мән-жайлар)

74 
Классификациялық міндеттер 
мәтіні бойынша авторды белгілі бір 
топқа жасы, жынысы, әлеуметтік жағдайы бойынша жатқызу, сол сияқты 
мәтіннің лингвистикалық, стилистикалық ерекшеліктерін анықтауға 
бағытталған. 
Аталған міндеттерді шешу үшін келесі сұрақтар қойылады: 

зерттеліп отырған құжатты орындаған адамның жынысы; 

құжатты орындаған адамның жасы, білім деңгейі және жазу-
сөйлеу дағдылары; 

құжат авторының әлеуметтік жағдайы мен кәсібі; 

зерттеліп отырған құжатты орындаған тұлғаның жазу-сөйлеу 
стилінің (ресми, публицистикалық т.с.с.) ғылыми дағдылары 
қандай? 

қазіргі қазақ, орыс тілдерінің лексикалық типі тіл тигізу 
лексикалық типке жатады ма?

сөйлемде, сөз тіркесінде немесе сөздерде бір немесе бірнеше 
типтік тіл тигізу лексикалары бар ма? 
Диагностикалық және ситуациялық міндеттер 
мәтінді жасаған 
кезде оны жасауға әсер еткен жағдайларды анықтауға бағытталған. Мұндай 
жағдайларға: мас күйінде және есіртке заттарды қолдана отырып жазу, өз 
сөзін әдейі өзгерту, басқа адамның дауысына ұқсас етіп сөйлеу, жеке 
сөйлемдердің мазмұнын анықтау т.с.с. 
Диагностикалық сұрақтарды шешу кезінде келесі сұрақтар қойылады: 

қандай мағынада сөз сөйлемде немесе басылымда қолданылған? 

публикация мәтінінің елеулі жанрлық, психолингвистикалық 
және стилистикалық ерекшеліктері; 

мақала мәтінінің композициялық құрылымы қандай, автор қандай 
әдеби әдістерді қолданады және олар публикацияның 
кейіпкерлерін қалай меңзейді? 

зерттеліп отырған мәтін белгілі бір тұлғаның сөйлеу дағдысына 
ұқсас құрастырылған жоқ па? 

зерттеліп отырған құжат әдеттегідей емес күйде орындалған жоқ 
па (мас күйінде)? 
Сот авторлық (лингвистикалық) сараптаманың алдына басқа да 
диагностикалық сұрақтар қойылады, олар адамның ар-намысына, ар-
ожданына, беделіне, нұқсан келтірумен және БАҚ мәтіндерінде тіл тигізу 
сөздерінің бар-жоғына т.с.с. байланысты.
Мәселен, сот-сараптамалық тәжірбие сот авторлық (лингвистикалық) 
сараптаманың алдына келесідей типтік сұрақтар қоюға болады: 

аталған мақалада (радиобағдарлама, телебағдарлама) нақты тұлға 
(тұлғалар) туралы (оның қызметі, моральдық, адамгершілік 
қасиеттері) теріс мәліметтер бар ма, нақты қандай сөзде теріс 
мәліметтер бар және олар қандай нысанда беріледі? 

75 

бөлініп көрсетілген сөздердің лингвостилистикалық талдауы 
нақты, мысалға А. деген азамат, моральдық нормаларды, 
заңдылықтарды және қағидаларын бұзғанын дәлелдей ма? 

аталған сөйлемде заңды және жеке тұлғаның іскерлік беделін, ар-
намысына нұқсан келтіретін мәліметтер бар ма? 

аталған абзацтағы мәліметтер не мақала авторының көзқарасы 
фактілерді мақұлдайды ма (радиобағдарлама, телебағдарлама) ? 

мәтіндегі айтуларда азамат А. жеке тұлғасын бұрыс бағалайтын, 
оның қоршаған адамдардың алдында беделін, өз өзіне сыйлы болу 
қасиеттеріне нұқсан келтіретін т.с.с. сөздер бар ма? 

мәтінде А. есімді азаматтың жеке басына қатысты жалпылама 
сипаттағы және оның абыройы мен қадір-қасиетін қорлайтын 
әдепсіз түріндегі теріс бағалау сөздері бар ма? 

«...» газетінің ... жылғы № ... санындағы «...» мақаланың мәтінінде 
(«...» телеарнасымен көрсетілген сюжеттерде) А. есімді азаматтың 
жеке адамгершілік қасиеттерін қорлауға бағытталған ерсі түрде 
айтылған сөздер бар ма? 

«...» газетінің ... жылғы № ... санындағы «...» мақаланың мәтінінде 
(«...» телеарнасымен көрсетілген сюжеттерде) басқа әлеуметтік 
категориялармен салыстыру бойынша қандай-да бір ұлттық, 
конфессиялық немесе әлеуметтік топтың атына теріс бағалауы бар 
сөздер бар ма? 

қандай-да бір ұлттың, конфессияның, этникалық топтың 
өкілдеріне қатысты геноцидті, депортацияны, репрессияны оң 
бағалау, мақтау сөздері бар ма? 

қандай-да бір этникалық, конфессиялық немесе әлеуметтік топтың 
конституциялық құқықтары мен азаматтардың бас бостандығын 
шектеуге шақыру талаптары бар сөздер бар ма? 

басқа бір топтың есебінен қандай-да бір әлеуметтік топтың 
пайдасына бағытталған әрекеттерге шақыруға арналған және 
директивті түріндегі сөздер бар ма және т.б.

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: