М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
Қалекең (т) кейде цусңа тигізіп
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
мәтін лингвистикасы
| Қалекең
(т) кейде цусңа тигізіп (р), кейде көк жібек шымылдықтай діріпдеп-дірдектеп тұрган жаңбырга тигізіп ата бастады (р). Мен (т) су өтпеген көк цүрац маяга аягымды тыга түсіп, Қапекеңе ңарадым да жаттым (р) (Ғ.Мүсірепов). Егер адамдардьщ ойлау жүйесі мен сөз саптауының бір-біріне мүлде ұқсамайтынын ескерсек, жогарыда көрсетіліп отырған мәтін құрылымындағы тема-ремалық байланыстардың өзгеріске ұшырап, түрленіп қолданьшуын жоқка шығармаймыз. М этінді ұйымдастырып тұрған композициялық-сөйлеу формаларының ерекшеліктеріне сәйкес өздеріне тән темалары мен ремалары болады. Әңгімелеу, ойталқы, суреттеу секілді баяндау түрлеріндегі хабардың ж еткізілуі эр түрлі тема-ремалык басымдылықтармен жүзеге асады. Біз осы бөлім де суреттеу мэтіндеріндегі ойдың қозғалысын ұйымдастыратын тема мен рема категорияларына токталамыз. Суреттеу мәтінінде белгілі бір нәрсе, жайт әңгімеденбейдіі 104 керісінше, оған тэн басты ерекшеліктерді санамалап көрсету нэтижесінде заттың, нэрсенің (адамның, табиғаттың, қоршаған ортаның, іс-қимылдың) сыны мен сипаты т.б. бейнеленіп суреггеледі. Тұрақгы (статикалық) суреттеуде бір күйдегі, бір калыптағы заттар, нәрселер, құбылыстар бейнеленсе, ал қозғалыстағы (динамикалық) суреггеу негізінен қимыл-қозғалысты, адамньщ көңіл-күйінің өзгерісін т.б. сипаттайды. Статикалық суреттеуде есімдер, динамикалық суреттеуде етістіктер жиі қолданылады. Олар лошкалық екпінге ие болып, мэтіннің түрлі ремалық басымдылықтарын құрайды. Статикалық суреттеудегі семантнкалык субъект (тема) белгілі бір жайдың, күйдің, бейненің иесі, ал динамикалык суреттеуде семантикалық субъект - эрекет, қозғалыс иесі. Суреттеу мәтініндегі жеке сөйлемдердегі ой тема-ремалар қозғалысы нэтижесівде түгаса келіп, бір ғана суретті, көріністі жасауға қатысады. Мэтіннің негізгі өзегін құраушы ремалар грамматикалық-семангикалық біркелкілігімен ерекшеленеді. Г.А.Золотова мәтіннің баяндауында байкалған ремалык басымдылыктарды бірнеше топтарғабөліп қарасгырады /18,113-133/. Осы үлгіге сүйене отырып баяндауцың бір түрі суретгеу мэтіндеріндегі кейбір ремалық басымдылықтарды жіктеп қарастырамыз. Мына мысалдарға назар аударайык. (Ж-ның болысы Акан мырзаның портреті). жүктеу/скачать 4,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|