Эмбриология

9.2. Көлденең-жолақты бұлшык, ет тіндері
253
9 .7 -су р е т. Әр түрлі бұлшық ет талшықтарындағы сукцинатдегидрогеназаның 
белсенділігі (В.Ф. Четверговтың препараты, Нахлас және әріптестерінің әдісімен 
өқдеу бойынша): 1 — жоғары; 2 — төмен; 3 — орташа
деп бөледі. Оның изотүрлерінің арасында екі негізгісін ажыратады — «жыл- 
дам» және «баяу» түрлерін. Гистохимиялык реакцияларды қою барысында 
оларды АТФ-азалык, белсенділігі бойынша ажыратады. Бұл касиеттерімен ты- 
ныс алу ферменттерінің белсенділігін де корреляцияланады. Әдетте жылдам 
талшықтарда гликолитиялык үдерістер басым болып, кұрамында гликогені 
мол, миоглобині аз болғандыктан оларды ақ деп атайды. Баяу талшықтарда, 
керісінше, тотығу ферменттерінің белсенділігі жоғары, миоглобинге бай 
болғандықтан, олар кызғылт болып көрінеді.
Ақ және кызыл талшыктармен катар аралык талшыктарды да ажыратады. 
Көптеген канкалык бұлшык еттің кұрамында әр түрлі гистохимиялык типті 
талшыктар мозаика тәрізді орналасады (9.7-сурет).
Бұлшык ет талшыктарының касиеттері жүктеменің өзгеруіне байланыс- 
ты өзгереді — спорттык, кәсіби, және кысылтаяң төтенше (экстремальды) 
жағдайларда (салмаксыздык). Мүндай өзгерістер калыпты жағдайға оралу ба­
рысында кайтадан калпына келе алады. Бастапкы касиеттері әр түрлі бұлшык 
ет талшыктары кейбір сыркаттар жағдайында (бүлшык ет атрофиялары, дис- 
трофиялары, дежүйкеация салдары) бірдей өзгерістерге ұшырамайды. Бұл 
диагнозды дұрыс коюға мүмкіндік береді, ол үшін канкалык бұлшык еттердін 
биоптаты зерттеледі.
Қалпына келуі. Саркоплазмасында жасуша орталыктары болмағандықтан 
миосимпласттардың ядролары бөліне алмайды. Камбиальды элементтер 
миосателлитоциттер
болып табылады. Организмнің өсуі барысында олар 
бөлінеді, ал жаңадан пайда болған жасушалар миосимпласттармен бірігеді. 
Өсу тоқтағаннан кейін миосателлитоциттердің көбеюі басылады. Бұлшык 
ет талшығы закымданғаннан кейін жарақаттанған аймак бұзылып, оның 
фрагменттері макрофагтармен фагоцитоздалады. Тіндердің калпына келуі екі 
механизм аркылы жүзеге асады: симпласттың компенсаторлык гипергрофи-

254
9-Тарау. Бұлшықеттіндері
ясы және миосателлитоциттердің пролиферациясы. Симпластта түйіршікті 
эндоплазмалык тордың және Гольджи кешенінің белсенділігі артады. Сарко­
плазма мен миофибриллалардын калпына келуіне кажет заттар түзіледі, мем­
брана жинакталады, яғни плазмолемма калпына келеді. Миосимпласттың 
закымданған ұшы жуандап, бұлшык ет бүршігін кұрайды. Жарақаттын жа- 
нында сакталған миосателлитоциттер көбейе бастайды. Олардың біреулері 
бұлшык ет бүршігіне карай орын ауыстырып, оған косылса, екіншілері бірігіп 
(гистогенез барысындағы миобласттар тәрізді), жаңа миотубаларды кұрайды, 
ал олар бұлшык ет талшыктарына дамиды.
9.2.2. Қаңқалық булшық ет мүше ретінде
Қанкаға жиырылу күші сіңір немесе бұлшык еттің тікелей сүйек үсті 
кабығына (периостка) бекуі аркылы беріледі. Әрбір бұлшык ет талшығының 
ұшында плазмолемма жіңішке терен ойыстануларды кұрайды. Оларға сіңір 
немесе сүйек үсті кабығы (периост) жактан жіңішке коллаген талшыктары 
өтеді. Соңғылар ретикулярлык талшыктармен шиыршыктала оратылады. 
Талшыктардын ұшы базальды мембранаға карай бағытталады, оған кіріп, кері 
кайтады және шығарда кайтадан дәнекер тінінін коллаген талшыктарын сыр- 
тынан орайды.
Бұлшык ет талшыктарынын арасында борпылдак талшыкты дәнекер 
тінінің жұка кабаттары — 
эндомизии
орналасады. Базальды мембрананың 
сырткы жапыракшасының коллаген талшыктары оған косылып (9.3-суретті 
караңыз, 
в),
миосимпласттардын жиырылуы кезінде күштін бірігуіне әкеледі. 
Борпылдак дәнекер тінінің калыңырак кабаттары бірнеше бүлшык ет 
талшыктарын коршап, 
перимизийді
кұрайды, және бүлшық етті шоғырларға 
бөледі. Бірнеше шоғырлар ірі топтарға бірігеді, олардың аралары борпылдак 
дәнекер тінінін калыңырак кабаттарымен бөлінеді. Бүлшык еттің сыртын 
коршайтын дәнекер тінінің кабатын 
эпимизий
деп атайды.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: