Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев
| Амакринді жасушалар
интернейрондарға жатады, олар тік (вертикалды) жолдын екінші синапстык деңгейінде байланыстарды камтамасыз етеді: нейросенсорлык жасуша -» биполярлык нейрон ганглиоздык нейрон. Ішкі торлы кабатта олардың синапстык белсенділігі ганглиозды жасушаларға келетін сигналдарды интеграциялаудан, модуляциялаудан, сигналдарды косудан байкалады. Бұл жасушаларда, әдеттегідей, аксон болмайды, бірак, кейбір амакринді жасушаларда ұзын аксонға ұксас өсінділер аныкталады. Амакринді жасушалардын синапстары химиялык немесе электрлік болады. Мыса лы, амакринді А жасушаның дисталды дендриттері таякшалы биполярлы нейрондардың аксондарымен, ал проксималды дендриттері ганглиозды ней рондармен синапстар түзейді. Үлкенірек А дендриттер сауытшалы биполяр лы нейрондардың аксондарымен электрлік синапстар кұрайды. Таякшалы нейрондардан жүйкелік импульсті тасымалдауда дофаминергиялык және ГАМКергиялык амакринді жасушалар маңызды кызмет аткарады. Олар жүйкелік импульсті ремодельдеуді (кайта үлгілеуді) және таякшалы нейрон дармен кері байланысты камтамасыз етеді. Ганглиозды нейрондар — торлы кабыкшаның ен ірі жасушалары, олардың аксондарының диаметрі үлкен болып, электр сигналдарын өткізуге кабілетті. Олардың цитоплазмасында хроматофилді зат жаксы дамыған. Олар барлык мәліметтерді торлы кабыкшаның бүкіл кабаттарынан тік жолдардан да (нейросенсорлык жасушалар -> биполярлык нейрондар -> ганглиоздык нейрондар), латералды жолдардан да (нейросенсорлык жасушалар -> го- ризонталды нейрондар —> биполярлык нейрондар —> амакринді нейрон- дар —» ганглиозды нейрондар) жинап, бас миына береді. Ганглиоздык нейрондардың денелері ганглиозды кабатты ( stratum ganglionicum), олардың аксондары (миллионнан астам талшыктар) ішкі жүйкелік талшыктар ( stratum neurofibrarum ) кабатын, әрі карай кору жүйкеісін кұрайды. Ганглиозды ней рондар гетероморфты болып келеді. Олар бір-бірінен морфологиялык жэне функционалдык касиеттері бойынша ажыратылады. Нейроглия. Адамнын торлы кабыкшасында глиалдык жасушалардын үш диффероны табылған: Мюллер жасушалары (радиалды глиоциттер), протоплазмалық астроциттер жэне микроглиоциттер. Торлы кабыкшанын барлык кабаттары аркылы ұзын, жіңішке радиалды глиалдык жасушалар өтеді. Олардың ұзарған ядролары биполярлы нейрондардың ядроларынын деңгейінде жатады. Жасушалардын базальды өсінділері ішкі, ал апикал- ды өсінділері сырткы шекаралык кабаттарды кұрауға катысады. Жасушалар 362 12-Тарау. Сезім мүшелері нейрондарды коршаған ортанын иондык кұрамын реттейді, калпына келу үдерістеріне катысады, тіректік және трофикалык кызмет аткарады. Пигментті қабат , эпителий (stratum pigmentosum), торлы кабыкшаның сырткы қабаты — полигоналды призма тәрізді пигментті жасушалардан - пигментоциттерден тұрады. Жасушалар өздерінің негіздерімен тамырлы кабыкшаның Брух мембранасынын кұрамына кіретін базальды мембрананың үстінде орналаскан. Кұрамында меланиннің коныр түйіршіктері бар пигментті жасушалардын жалпы саны 4 миллионнан 6 миллионға дейін толкиды. Сары дактың ортасында пигментоциттер биіктеу, шеттерінде олар жайпактанып, жайыла түседі. Пигментті жасушалардың плазмолеммаларының апикалды бөліктері нейросенсорлык жасушалардың сырткы сегменттерінін дисталды бөліктерімен тікелей байланысады. Пигментоциттердін апикалды бетінде микробүрлердің екі түрі болады: нейросенсорлык жасушалардың сырткы сегменттерінін араларында орна- ласатын ұзын микробүрлер, және, нейросенсорлык жасушалардын сырткы сегменттерінін шеттерімен әрекеттесетін кыска микробүрлер. Бір пигмен- тоцит нейросенсорлык жасушалардын 30—45 сыртқы сегменттерімен бай ланысады, ал таякшалы нейронный бір сырткы сегментінің айналасында, кұрамында меланосомалар, фагосомалар жэне жалпы органеллалар бола- тын, пигментоциттердін 3—7 өсінділері аныкталады. Сонымен катар, сау- ытшалы нейронный сырткы сегментінін айналасында пигментоциттердін 30—40 өсіндісі болады, олар ұзынырак және кұрамында меланосомадан баска органеллалар болмайды. Фагосомалар нейросенсорлык жасушалардын сырткы сегментінің дискілерін фагоциттеу барысында пайда болады. Өсінділерде питменттің болуы (меланосомалардын) көзге түсетін сәуленін 85—90% сіңірілуіне жағдай жасайды. Жарыктын әсерінен меланосомалар пигментоциттердін апикалды өсінділеріне көше бастайды, ал каранғыда ме ланосомалар перикарионға кайта кайтады. Орын ауыстыру меланотропин гормонынын катысуымен және микрофиламенттердін көмегімен жүреді. Торлы кабықшадан тыс орналаскан пигментті эпителий біркатар манызды кызметтерді аткарады: оптикалыккорғауды және жарыктан калкалайды; тамыр лы кабыкшадан нейросенсорлык жасушаларға және кері карай метаболиттерді, тұздарды, оттегін және т.с.с. заттарды тасымалдайды, нейросенсорлык жасушалардын сырткы сегменттерінің дискілерін фагоциттейді және акырғылардын плазмалык мембраналарынын үнемі жаңаруына кажетті мате- риалдарды жеткізеді, субретиналды кеңістікте иондык кұрамды реттейді. Пигментті эпителийде караңғылык және фотототыктандырулык деструктивті үдерістердің даму каупі жоғары болып келеді. Пигментті эпителийдің жасушаларында тотығуға карсы корғаныштын ферментті және ферментті емес барлык сатылары аныкталады: пигментоциттер корғаныш үдерістергемикропероксисомаферменттерінің және меланосомалардың функционалдык топтарының көмегімен липидтердін аскынды тотығуын тежейтін корғаныш реакцияларына катысады. Мысалы, оларда се ленге тәуелді де, селенге тәуелсіз де, жоғары белсенді пероксидаза аныкталып, альфа- токоферолдын мөлшері жоғары екені белгіленді. Пигментті эпителийдін жасу шаларында, антиоксидантты касиеті бар меланосомалар, антиоксидантты кор- ғаныштың арнайы катысушылары болып табылады. Олар прооксидантты аймакты 12.2. Көру мүшесі 363 (темірдін иондары) тиімді байланыстырады және, тиімділігі кем емес түрде, оттегінің белсенді түрлерімен де байланысады. Көздін оптикалық осінің арткы жағында, торлы кабыкшаның ішкі бетінде дөнгелекше немесе сопакша пішінді, диаметрі 2 мм шамасында сары дак аныкталады. Аздап ішке карай ойыскан орталығы орталык шұнкыр (fovea centralis) деи аталады (12.6-сурет, a ). жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|