Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев
| эллипсоид
деп аталатын аймак бар. Нейросенсорлык жасушалардын ядролы бөлігінен шығатын орталык өсінділер — аксондары болады, олар биполярлы және горизонталды нейрондардын дендриттерімен, сондай-ак, ергежейліжәнежазык биполярлы нейрондармен синапстар түзейді. Сары дактың ортасындағы сауытшалардын ұзындығы 75 мкм, калындығы — 1 — 1,5 мкм шамасында болады. Таякшалы нейрондардын сырткы сегментінің фоторецепторлык мембранасынын калындығы 7 нм шамасын кұрайды. Фоторецепторлык мембрананын негізгі нэруызы (интегралды нэруыздардын 95-98% дейін) кору пигменті родопсин, ол сәуленін сіңірілуін камтамасыз етіп, фото рецепторлык үдерісті іске косады. Көру пигменті хромогликопротеид болып табылады. Бұл күрделі формулада бір хромофорлы топ, екі олигосахаридті тізбек және суда ерімейтін мембраналык нәруыз опсин аныкталады. Көру пигменттерінің хромофорлык тобы болып рети- наль-1 (А дәруменінін альдегиді) немесе ретиналь-2 (А, дәруменінің альдегиді) кызмет аткарады. Кұрамында ретиналь-1 болатын көру пигменттері родопсиндерге, ал рети- наль-2 болатындар порфиропсиндерге жаткызылады. Көру пигментінін сәулені сезетін 360 12-Тарау. Сезім мүшелері молекуласы бір квант сәулені сіңірген кезде дәйекті өтетін өзгерістерге ұшырайды. соның нәтижесінде түсін жоғалтады. Родопсиннің фотолизі реакциялардың тасқынын бастап, оның нәтижесінде нейронный гиперполяризациялануы және медиатордын бөлінуінің азаюы жүреді. Сауытшалы нейрондардың ішінде көру пигменттерімен ажыратылатын: өте жоғары сезімталдылығы узын то/іқынды (558 нм), орташа толқынды (531 нм) және қысқа толқынды (420 нм) спектр аймақтарында жататын үш түрлі жасушаларды айырады. Пигменгтердің бірі — йодогісин спектрдің ұзын толкынды аймағында сезімтал болады. Спектрдің кыска толкынды аймағына сезімтал пигмент родопсинге көбірек ұксайды. Адамда спектрдің кыска толкынды аймағындағы пигментті және родопсинді кодтайтын ген 3-ші және 7-ші хромосомалардың кыска иыктарында орналасып, кұрылымдарында ұксастык аныкталады. Біздің көретін түстеріміз ынталандырылған сауытшалы нейрондардың үш түрінің аракатынасына тәуелді. Ұзын және орташа толкынды сауытшалы нейрондардың жоктығы Х-хромосо- мадағы сәйкес өзгерістермен түсіндіріліп, дихромазиянын екі түрін калыптастырады: протанопияны және дейтеранопияны. Протанопия — кызыл түсті ажыратудын бұзылуы (бұрын дальтонизм деп кате аталатын). Джон Дальтонда молекулярлык генетиканың кейінгі жетістіктерінін аркасында дейтеранопия (жасыл түсті ажыратудын бұзылуы) аныкталды. Горизонталды жуикелік жасушалар (neuron horisontalis) бір немесе екі кабат кұрап орналасады. Олар нейросенсорлык жасушалардын аксондары- мен байланысатын көптеген дендриттерді береді. Горизонталды бағытталған нейрондардың аксондары әжептәуір кашыктыкка созылып, таякшалы және сауытшалы нейрондардың аксондарымен байланыска түседі. Қозуды гори зонталды жасушалардан нейросенсорлык жасушалардын және биполярлы нейрондардың синапстарына берілуі фоторецепторлардан келген импульсті өткізуде уакытша блокаданы (латералды тежеу эффектісі) шакырады, бүл көру кабылдағышында контрасттылыкты арттырады. Биполярлы жуйкелік жасушалар (neuron bipolaris ) таякшалы және сауыт шалы нейрондарды торлы кабыкшаның ганглиозды нейрондарымен бай- ланыстырады. Торлы кабыкшаның ортаңғы аймағында бірнеше таякшалы нейрондар бір биполярлы нейронмен байланысады, ал сауытшалы ней- рондар 1:1 немесе 1:3 аракатынасында байланыстар кұрайды. Мұндай сәйкестік, ак-кара түсті көруге Караганда, түрлі-түсті көрудің нақтылығын жоғарылатады. Биполярлы нейрондар радиалды бағытталған. Биполярлы нейрондардың кұрылысына, синапстык көпіршіктердің күрамына және фотореиепторлык жасушалармен байланысына орай (мысалы, таякшалы жасушаның биполярлык нейроны, сауытшалы жасушанын биполярлы ней роны) бірнеше түрлерін ажыратады. Нейросенсорлык жасушалардан козуды кабылдайтын және одан әрі карай ганглиозды жасушаларға жеткізілетін импульстердің концентрациялануында биполярлы жасушалар маңызды кызмет аткарады. 12.2. Көру мүшесі 361 Биполярлык жасушалардың таякшалы және сауытшалы нейрондармен аракатынастарында айырмашылыктар болады. Мысалы, бірнеше таякшалы жасушалар (І5—20) сыртқы торлы кабатта бір биполярлы нейронмен синапс- тык байланыс түзейді. Акырғының аксоны ішкі торлы кабаттың кұрамында әр түрлі амакринді жасушалармен байланысады, кейінгілер, өз кезегінде, ганглиозды нейронмен әрекеттесіп, синапс кұрайды. Физиологиялык эф фект таякшалы нейронный сигналынын әлсіреуінде немесе күшейе түсуінде болып, бұл көру жүйесінің сәуленін жеке квантына деген сезімталдығын калыптастырады. жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|