Эмбриология
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев
| (сауытшаларда);
2 — плазмолем- ма; 3 — кірпікшелердің базальды денешіктері; 4 — липидті дене; 5 — ми- тохондриялар; 6 — эндоплазмалық тор; 7 — ядро; 8 — синапс жок, сондыктан олар мөлдір бола- ды. Ішкі шекаралык кабат Мюллер жасушаларынын өсінділерінін аяккы ұштарымен және олардың базальды мембраналарынан түзеледі. Нейросенсорлык жасушалар екі түрге бөлінеді: таяқшапы және са- уытшалы ( 12.5-суретті караныз). Таякшалы нейрондар іңірде көру (түнгі көру) рецепторлары болып табылады, сауытшалы нейрондар күндізгі көру рецепторлары. Нейро сенсорлык жасушалар кұрылысы бойынша үзын, пішіні цилиндр тәрізді, бірнеше бөлімдері бар жа сушалар. Рецепторлардын дис- талды бөлігі өзгеріске ұшыраған кірпікше болып табылады. Сырткы сегментте (таякша немесе сауытша) фоторецепторлык мембраналар бо- лады, сол жерде сәулені сіңіру жүріп, көрудің козуы басталады. Сырткы сегмент ішкі сегментпен байланыс- тырушы аякшамен — кірпікшемен (цилиямен) біріктірілген. Ішкі сег ментте көптеген митохондриялар және полирибосомалар, Гольджи кешенініц цистерналары және аздаған мөлшерде түйіршікті және жазық эндоплазмалык торлардын элементтері болады. Бұл сегмент те нәруыздыц синтезі өтеді. Әрі карай жасушаныц тарылатын бөлігі микротүтікшелермен толтырылған (миоид), содан кейін кецейген ядро- лы бөлігі орналасады. Ішкі сегмент- тен проксималдылау орналаскан жасушаның денесі аксоналды өсін- діге айналып, биполярлы және горизонталды нейрондардың денд- риттерімен синапстар калып- тастырады. Бірак, таякшалы жасушалардың сауытшалы жасуша- лардан айырмашылыктары болады ( 12.5-суретті караңыз, г, д). Таяк- 12.2. Көру мүшесі 359 шалы нейрондардын сырткы сегменттерінің пішіні цилиндр тәрізді, ал ішкі сегменттін диаметрі сырткы сегменттін диаметрімен бірдей. Сауытшалы жасушалардын сырткы сегменттері әдетте конус тәрізді, ал ішкі сегментінің диаметрі сырткы сегменттің диаметрінен көп үлкен болады. Сырткы сегмент, саны 1000 дейін жететін, жазык мембраналык кап- шыктардың дестесінен — дискілерден кұралады. Эмбрионалдык дамудын ба- рысында таякшалар мен сауытшалардын дискілері кірпікшелердін плазмалык мембранасынын ішке ойыскан катпарлары түрінде пайда болады. Таякшаларда катпарлану сырткы сегменттің негізінде өмір бойы жалғасын табады. Жанадан пайда болған катпарлар ескілерді дисталды бағытта ығыстырады. Осы мезгілде дискілер плазмолеммадан бөлініп, тұйыкталған, сырткы сегменттін плазмолеммасынан толык бөлектенген кұрылымдарға ай- налады. Жүмысын аяктаған дискілер пигментті эпителийдін жасушаларымен фагоциттеледі. Сауытшалардын да дисталды дискілері, таякшалардікі тәрізді, пигментті жасушалармен фагоциттеледі. Сонымен, таякшалы нейрондарда фоторецепторлык диск плазмалык мембранадан толык бөлектенген. Ол шеттерімен және дискінің ішінде біріккен, ішінде оның барлык үзындығында жіңішке саңылауы бар, екі фоторецепторлык мембранадан кұралған. Діскінің шетінде санылау кеңейіп, ішкі диаметрі бірнеше ондаған нанометр кұрайтын ілмек пайда болады. Дискінің өлшемдері: калындығы — 15 нм, диск ішілік кеңістіктің ені — 1 нм, дискілердің арасындағы кашыктык — дискаралык цитоплазмалык кеңістік — 15 нм. Сауытшаларда сырткы сегментте дискілер тұйыкталмаған және дискішілік кеңістік жасушадан тыс ортамен ашык катынаста болады (12.5-суретті караңыз, д). Олардың ядролары таякшалы жасушалардын ядроларынан гөрі үлкендеу, дөңгелекше және ашыктау болады. Сауытшалардын ішкі сегментінде липид тамшысынан және бір-біріне тығыз орналаскан мито- хондриялардан тұратын, жүктеу/скачать 74,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|