Гранулоциттер (түйіршікті лейкоциттер)

156
7-Тарау. Қан жэне лимфа. Қан өндіру (қан түзеу)
Неитрофилді гранулоциттер
(нейтрофилді лейкоииттер немесе нейтро- 
филдер) лейкоциттердін ен көп тобы (лейкоциттердін жалпы санынын 48— 
78% күрайды) болып, канда 2,0—5,5-109/л болады. Кан жұғынында олардын 
диаметрі Ю—12 мкм, ал жаңа алынған каннын тамшысында 7—9 мкм болып 
аныкталады. Жетілген сегментті ядролы нейтрофилде жіңішке көпіршелермен 
косылған 3—5 сегменттен кұралған ядросы ажыратылады. Ядрода гетерохро­
матин ядроның шетінде жалпак аймакты алып жатады, ал эухроматин ор- 
тасында орналасады. Әйелдерге нейтрофилдердін бір катарында 
жыныстық
хроматиннің
(Х-хромосома) — дабыл таякшалары түрінде Барр денешігінің 
(corpusculum chromaJini sexualis)
— болуы тән, ол сыртынан ілініп тұрған 
тамшыға ұксайды және ядромен жіңішке тоспа аркылы байланысты болады. 
Кан нейтрофилдерінің популяциясында жетілу деңгейі әр түрлі жасушалардын 
болуы мүмкін: 
жас, таяқша-ядролы,
және 
сегментті-ядролы.
Алғашкы екеуі 
жас жасушалар. Жас нейрофилдердін үлесі 0,5% аспайды, кейде мүлдем 
болмайды. Бұл жасушалардын ядросынын пішіні бұршак тәріздес болып 
келеді. Таякшаядролы жасушалардын мөлшері 1—6% болып, сегменттелмеген 
ядросының пішіні S әрпіне ұксап, иілген таякша немесе таға тәрізді болып 
келеді. Канда жас немесе таякшаядролы нейтрофилдердің мөлшерінің көбеюі, 
сүйек майында гемопоэздің артып, жас жасушалардын канға шығуымен 
косарланған, кансыраудың немесе кабыну үдерісінін белгісі болып табыла- 
ды. Романовский—Гимза бойынша боялған препаратта нейтрофилдердің ци- 
топлазмасы әлсіз оксифилділік танытады, оның кұрамында кызғылт-күлгін 
түсті, өте майда түйіршіктер аныкталады. Түйіршіктер кышкыл және негізгі 
бояулармен бірдей боялады, сондыктан 
нейтрофилді
немесе гетерофилді 
деп аталады. Цитоплазманың шеткі аймактарында түйіршіктер мен орга- 
неллалар болмайды. Бүл жерлерде гликоген түйірлері, актинді филамент- 
тер, микротүтікшелер орналасып, жасушанын козғалуын камтамасыз ететін 
псевдоподиялардын түзелуін іске асырады. Актинді филаменттердін жиыры- 
луы жасушаның дәнекер тінменен жылжуын камтамасыз етеді.
Цитоплазманың ішкі бөлігінде органеллалар орналаскан (Гольджи кеше- 
ні, түйіршікті эндоплазмалык тор, жекелеген митохондриялар), түйіршіктер 
байкалады. Түйіршіктердін саны әрбір нейтрофилде әр түрлі болып, 50-ден 
200-ге дейін болады.
Нейтрофилдерде түйіршіктердің екі түрін ажыратады: 
арнайы
және, бір 
кабатты мембранамен капталған, 
азурофилді
(7.8-сурет, 
а
). Арнайы түйіршік- 
тер бүкіл түйіршіктердің 80-90% күрап, ашык түсті, ұсак және көп болады. 
Олардың көлемдері 0,2 мкм шамасында, электронды-мөлдір болады, кей­
де кристаллоидтың болуы мүмкін. Қүрамында сілтілі фосфатаза, бактери- 
цидті ферменттер (лизоцим, лактоферрин), В12 дәруменін байланыстыратын 
нәруыз, коллагеназа аныкталған. Азурофилді түйіршіктер (лизосомаларға 
ұксас) ірілеу (~0,4 мкм), күлгін-кызыл түсті, электронды-тығыз өзегі бо­
лады; олар бүкіл популяциянын 10—20% түзейді. Олардың кұрамында ми- 
елопероксидаза, әр түрлі гидролиттік ферменттер жиынтығы, катионды 
нәруыздар, лизоцим, гликозаминогликандар аныкталады. Сүйек майында 
нейтрофилдердің саралануының барысында азурофилді түйіршіктер ертерек

7.2. Қан
157
пайда болады, сондыктан олар, екінші 
регтік — айрыкша түйіршіктерден 
айырмашылығы, бірінші реттік деп 
аталады. 
Нейтрофилдердін 
негізгі 
кызметі микроорганизмдердің фаго- 
цитозы, сондыктан оларды микро- 
фагтар деп атайды. Бактериялардын 
фагоиитозынын барысында алдымен 
(0,5-1 минут аралығында) түзеліп 
жаткан фагосомамен (кармалған бак­
терия) арнайы түйіршіктер косылып, 
олар бактерияны өлтіреді, осының 
нәтижесінде фагосомадан және ар­
найы түйіршіктен түратын кешен 
түзеледі. Кешіректеу мерзімде бұл 
кешенмен лизосомалар косылады, 
оның 
гидролиттік 
ферменттері 
микроорганизмді корыта бастайды. 
Нейтрофилдердің 
ыдыратылуының 
және 
бактериялык 
токсиндердін 
бөлінуінің 
салдарынан 
пироген­
дер
деп аталатын заттар өндіріледі. 
Акырғылар 
кан 
ағымымен 
дене 
кызуын 
реттейтін 
орталыктарға 
жеткізіледі де, 
онын 
көтерілуіне 
әкеледі. Одан баска ол сүйек майын- 
да нейтрофилдердін пайда болуын 
да арттырады. 18—45 жастағы дені 
сау адамдардын нейтрофилдерінің 
популяциясында 
фагоциттеуші 
жасушалардын үлесі 69—99% жетеді. 
Бұл 
көрсеткішті 
фагоцитарлык 
белсенділік деп атайды. Жасушанын 
жұткан 
бөлшектерінің 
саны 
бағаланатын екінші көрсеткіш — 
фагоцитарлык индекс болып та- 
былады. 
Нейтрофилдер үшін 
ол
4

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: