Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы

227 
болатын. 
III.
Наурыздың қазақтың дәстүр-салтын есіне түсіретін этнографиялық тойына айналып 
кеткені де рас. Әркім өзінің есінде қалғанын, білген дәстүрін істеп жүр. Біреулер келін түсіру 
ырымын жасайды, біреулер баланың тұсаукесерін өткізеді деген сияқты. Наурыз жаңа жылдың 
басы, бірнеше мың жылдық тарихы бар қасиетті мейрам есебінде тойланбай келеді, Менің 
ойымша, Наурыз біздің ұлттық жаңғыруымыздың, ұлттық құндылықтарымызға деген 
көзқарасымыздың, ұлтжандылығымыздың көрсеткіші. 
IV.
Егер қазақтың байырғы дәстүрлеріне келсек, Мәшһүр Жүсіп шежіресінде қызықты деректер 
бар екенін айтқан жөн, «Наурыздың келген сәтін жандыда балық біледі» дейді шежіреші. 
Наурызнама той қылатын жұрттың патшалары тірі балықты көп қылып ұстатып алып, бір 
керсен суға салып, көптің алдына қойдырады. Отырған көп әлеумет сол балықтарға көздерін 
тігіп қарап отырады. Бір мезгілде балық біткен бірі қалмай теп-тегіс шалқасынан жата қалады. 
Қарындары жарқырап, лезде балықтар аунаған жағынан екінші жағына қарай аунап түседі. 
Сонан соң патшалар барабан соқтырады: «Ескі жыл шықты, жаңа жыл келді!» дегені бұл. «Жаңа 
жыл тойы!» - деп, сегіз күн ұдайымен қол астына қараған жұртқа той, тамаша береді. Қазақтың 
«Наурыздың келгенін жандыда балық біледі, жансызда Самарқанның көк тасы біледі» деген 
сөзінің шешімі осы. «Самарқанның көк тасы» Мәуреннахр өлкесінде хан тағына иелік 
жасаймын деген патшаларды ақ киізбен көтергеннен кейін, әдейілеп алып келіп отырғызатын 
қасиетті тас. Қазақтың хандарының ішінен бұл тасқа Тәуекел oтырған. Наурыз туғанда хандар 
мен сұлтандар тұтқындарға кешірім жасайды, зынданда отырғандарды босатады, құлдар 
азаттық алады, сол себепті «Самарқанның көк тасы жібіді» делінеді. 
V.
Ертеде Әзірет Сұлтан мешіті ішіндегі құжыраларды мекен қылған қаптаған дуаналар әлем- 
жәлем киініп, аса таяқтарын салдыратып тойдың қызығына олар да қосылған. Нағыз карнавал 
деуге келеді. Қызық думан кезінде жастар қазақтың мүшел деген он екі жылдық есебіне сәйкес 
кеб киіп шығады. «Кеб» қазіргі бет перде деп жургеніміз, яғни бет-жүзін жасырып киіп алатын 
жасанды түр. Қозы Көрпештің Баян сұлу ауылына келгенде Тазшаның кебін киетінін есіңізге 
алыңыз, «Маска-шоудың» орнына бәріміз он екі мүшелдің бейнесінен костюм жасап, кеб киіп 
«Наурыз-шоу» неге өткізбеске?! Наурыз келгенде он екі жылға ие болған жануардың біреуі 
таққа мінеді, біреуі тақтан түседі, өзгелері де орнынан бір-бір саты жылжиды. Наурыз тойында 
шығырды алып келіп алаңның ортасына орнатып он екі жылға ие болған жануарлардың кеб- 
маскасын киген адамдардың бәрін сол шығырға отырғызады. Әрине, той мереке өзінен өзі 
басталып, әнші- күйшілер ортаға шығып жаз бен қыстың айтыстарын жасайды, бишілер тойды 
қыздырып жатады. 
VI.
Наурызда арнайы наурызнама жасап құрбы-құрдас, сырлас азаматтар бір-бірінің ауылына 
барады. Наурызнама жасап арнайы келген адамға деген құрмет шексіз болады. Дәулеті 
жеткендері «тоғыз» деп тоғыз мал байлайды, орта шаруалар ат мінгізіп, шапан кигізіп жатады. 
Әйтеуір наурызнама жасап келген адам құр қол қайтпау керек, жоқ дегенде бір көйлектік деп 
мата береді. 
VII.
Қазақ - қызықшыл халық. Наурыз мейрамы күндері туыс-туған көрісіп жатады. Даланың 
бала сияқты аңғалақ халқы әр әдемі қимыл, әр маңызды сөзге бола той-мереке жасайды. 
Осының бәрі елді көңілдендіріп, бәрі де мәз-мейрам, қыстың ызғары той мерекемен естен 
шығады, қыстың шығыны, қиындығы ұмытылады. Наурыз мейрамы да осы үшін керек. 
13.
М.Жүсіп Көпеев жазбалары бойынша Ұлыстың Ұлы күні неше күн 
тойланған? 
A) 8 
B) 3 
C) 5 
D) 40 
E) 10 
14.
Мәтіннің бірінші бөлігіндегі Наурызға байланысты ұғым 
A)
Ұлыстың ұлы күні 
D) Самарқанның көк тасы жібіген күн 
B)
Халықаралық наурыз күні 
E) Наурызнама тойы 
C)
Жаңа жыл тойы 
15.
Мәтінде жауабы жоқ нұсқаны табыңыз 
A)
Қазақ хандарынан қасиетті Самарқанның көк тасына кім отырған? 
B)
Наурыз мерекесінде үлкен кісілер қандай бата берген? 
C)
«Самарқанның көк тасы жібіді» деген ұғымның мағынасы қандай? 
D)
Мәшһүр Жүсіптің шежіресінде қандай қызықты деректер айтылған? 
E)
ЮНЕСКО Наурыз мейрамын материалдық емес, мәдени мұралар 
тізіміне қашан енгізді? 
16.
Қазақстанда «Наурыз» мерекесі 
A)
Ұлттық мереке 
D) Діни мереке 

228 
B)
Халықаралық мереке 
E) Мемлекеттік мереке 
C)
Салт-дәстүрлік мереке 
17.
Бас БҰҰ Ассамблея түсініктемесінде кездеспейтін атау 
A)
Батыс Еуропа 
C) Таяу Шығыс 
E) Балқан түбегі 
B)
Қара теңіз 
D) Орта Азия 
18.
Мәтіндегі лиро-эпос жырларының бірімен байланысты қолданылған сөз 
A) кеб 
B) керсен 
C) тоғыз 
D) құжыра 
E) балық 
19.
Мәтін бойынша «Самарқанның көк тасы жібіді» сөзінің мағынасы 
A)
Хан, патшаларды ақ киізбен көтеру. 
D) Күн жылынып, қар еру. 
B)
Жүрек жібіп, мейірімділік таныту. 
E) Мұз жібіп, балық аулау. 
C)
Жаңа жылдық басталуы. 
20.
Мәтінде жауабы бар сұрақты табыңыз 
A)
Наурыз мейрамы «Халықаралық Наурыз күні» ретінде қашаннан бері тойланып келеді? 
B)
Неліктен наурыз мейрамын «Әз Наурыз» деп атаймыз? 
C)
Қазақ халқының Наурыз мерекесінде бозбала бойжеткенге не сыйлаған? 
D)
Мерекеде пісірілетін наурызкөже қалай дайындалатын болған? 
E)
Наурыз айында ең бірінші ұшып келетін құсты қалай атаймыз? 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: