Халық ақыны, жыраулық өнердің шебері Жамбыл Жабаевтың туғанына 175 жыл толуына орай «Жаһандану дәуіріндегі жамбылтанудың жаңа арналары және оны оқыту мәселелері» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция
ҚАЗАҚ ДРАМАТУРГИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛЫ
жүктеу/скачать 1,81 Mb. Pdf көрінісі
|
28.12.2021-zhinak 2
| ҚАЗАҚ ДРАМАТУРГИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛЫ
Бердібек Д. Қазақ тілі мен әдебиеті ББ 1-курс студенті Ғылыми жетекші: Толетова Ж. Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университетінің оқытушысы Ақтау, Қазақстан Аңдатпа. Драматургия жанрының қалыптасуы мен даму тарихына шолу жасалып, қазақ драматургиясындағы Б.Мұқай шығармашылығы пайымдалады. Түйін сөздер: Баққожа Мұқай, драматургия, тартыс, драма, фольклор. Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы, Жамбылдың жырлары мен Құрманғазының күйлері, ғасырлар қойнауынан келе жатқан бабалар үні-бұлар біздің рухани мәдениетіміздің бір парасы ғана», - деп атап өткендей, рухани жаңғырудың негізі-ана тіліміз, ұлттық тарихымыз бен салт-дәстүр, жоралғыларымызға құрметпен, халықтық қасиеттерімізді сақтап ,келер ұрпаққа лайықты табыстаудан басталмақшы.Баққожа Мұқайдың драматургиясының идеялық-көркемдік ерекшілігін тануда бүкіл драматургиялық шығармаларын әдебиеттану тұрғысынан талдап, заман үндестігін,көрерменге берер рухани әсерін, тарихи және заманауи тақырыптарды игерудегі жетістіктерін сараптау қазіргі ұлттық әдебиеттану ғылымында өзекті болып табылады. Қазіргі қазақ драматургиясы – халқымыздың ХХ ғасырдағы әдебиетінің дамуының заңды жалғасы. Драматургия-көркем әдеби тектік жанрларының өнернамалық жүйесі.Қазақтың сөз өнеріндегі дәстүрлі негізгі әдебиет шығармалары мен фольклорлық мұралары негізінде қаланған ұлттық сөз өнерінің бұл саласы қазақтың рухани мәдениетінің әлем өркениетіндегі көрнекті орнын да танытып келеді. Қазақ топырағында драматургияны дамытқандар қатарында Жүсіпбек Аймауытов, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Жұмат Шанин пъесалары ұлттық классикалық дәстүр жолын қалыптастырды және басқа да кейінгі толқын драматург қаламгерлер шығармашылығы арқылы жалғасты. Әдебиеттану, теартану, өнертану тұрғысында жазылған қазақ зерттеушілерінің еңбектері осы саладағызерттеулер жүйесін құрайды. ХХ ғасырдағы әдеби үдерістегі ұлттық әдебиет алыптарының драматургияны құрайтын шығармашылығы көрнек өнері туындыларына тән ортақ көркемдік-эстетикалық дүниетаным болмысын дәлелдеді.Ахмет Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқыш»кітабында «Айтыс-тартыс»тақырыбымен берілген драматургияға байланысты айтылған бағалау да сахналық қойылымның көру, қабылдау аясындағы танымдық-эстетикалық табиғатын түсінуге бағдарлайды: «Уақиға көз алдымызда болып,адамдардың тіршілік жүзінде айтысып- тартысып өмір шеккенін көреміз.Тіршілік майданында адамдардың ақылы жеткенше амалдап,қайратына қарай қару қылып, алысқаны, арбағаны, қуанғаны, жылағаны, ойнағаны, күлгені, жауласқаны,дауласқаны бітіскені, жарасқаны, өмір жүзіндегідей көрініп, көз алдымыздан өтеді». Еліміздің әр аймағында жазылған қолжазба пъесалар ХХ ғасырдың басында, 1910- 1915 жылдар аралығында өмірге келді. Қоғам дамуымен бірге ілгері басып, ұлттық өнерімізбен қанаттаса отырып, белгілі бір дәрежеге көтерілді. Бұл пъесалар қолжазба түрінде таратылып,алғашқыда сауыққой өнерпаз жастардың күшімен ойын-сауық үйірме кештерінде бірнеше рет көрсетілгені бүгіндері анық болып отыр.Қолжазба түрінде ол пъесалар заман тынысын, дәуір жағдайын, көкейкесті мәселелерін, кезеңнің толғақты сырларын дер кезінде өткір қозғады. Алғашқы пеъсалар авторлары қатарына-Ишанғали Мендіханов,қызылжарлық Бекмұхамед Серкебаев, Семейлік Көлбай Төгісов, Алматылық А.Лихановтарды т.б. жатқызамыз. Қазақ халқы үшін ХХ ғасыр-ұлтымыздың оқуға,білімге бет бұру заманы болды. 178 Мұсылманша оқу орындары-мектептер мен медреселер діни сабақтармен қатар есеп, жағрапия,тарих,ана тілі шетел тілдері де қоса оқытылды. Қазан, Орынбор, Петербург, Уфа қалаларындағы баспаханалардан қазақ тілінде біршама кітаптар шықты. Соңғы жылдары қазақтың драмалық фольклорын арнайы зерттеуші Қ.Бижанов шағын айтыстарды драмалық жанрға жақындататын өзіндік бірнеше белгілерін атап көрсетеді.Ал,арнайы ғылыми айналымға,нысанаға алынып зерттеу ісі ХХ ғасырдың 50- жылдарынан басталады.Осы уақыттан бастап диссертациялар қорғалып,монографиялық еңбектер жарыққа шыға бастады. ХХ ғасырдың 20-жылдарындағы қазақтың белгілі ғалымы, жазушы-драматург, тарихшы, сыншы, алаш қайраткері Қ.Кемеңгерұлының қаламынан «Алтын сақина», «Парашылар», «Ескі оқу» пъесалары туды.Негізінен, Қ.Кемеңгерұлының қайраткерлігі, шығармашылығы,еңбектерінің жиналуы, жариялануы турасында қазақтың белгілі ғалымдары Р.Рүстембекованың, Д.Қамзабекұлының еңбектерінің орны жоғары.Қаламгердің драматургиялық шеберлігі жайында Б.Сұлттанованың кандидаттық диссертациясында арнайы сөз болады. Тәуелсіздіктен алған ширек ғасырдан астам уақыт ішінде қазақ әдебиетінде драма жанры да – тәуелсіздік жырларында театр сүйер қауымды жаңа шығармаларымен қуантып,отандық драматургияның дамуына өзіндік үлес қосқан, уақыт пен замана сырын шертіп,жанды бейнелерге көрермендер мен оқырмандардың назарын аудартқан дүниелер екендігін айту лазым. Баққожа Мұқай – қазақ әдебиетінде өзіндік із қалдырған,тамаша туындыларымен оқырмандардың жүрегіне жол тауып өткен көрнекті жазушы, драматург, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері. Шығармашылығының өнімді бір саласы- драматургиялары.Оның оннан астам драмалық шығармалары Қазақстандағы және шет елдердегі театрларда қойылған.Драматург қаламынан «Қош бол,менің ертегім», «Иірім», «Тоят түні», «Ерулік», «Раушан гүлі», драмалары, «Сергелдең болған серілер» комедиясы, «Заманақыр», «Өмірзая» трагедиялары, «Дүние кезек», «Тойы көп үй» трагокомедиялары дүниеге келді. Драматург шығармаларының өзегі,негізгі тақырыптары бүгінгі күн шындығы, замандастарымыздың бойындағы түрлі адами қасиеттер мен көріксіз қылықтар,жақсылық пен жамандықтың мәңгі бітіспес күресі болып келеді. Автор нені жазса да,қандай мәселеге қалам тартса да, өмірдің өз шындығын көрермен назарына ұсынып,ойлы оқырманның талқысына салады. Оның кейіпкерлері де көрерменнің көз таныстары, арамызда жүрген қарапайым тіршілік иелері болғанымен,әрқайсысының өз тіршілігі,өмірлік ұстаған қағидасы мен ой-тамымы көрініп отырады. Жазушының пьесаларында қазіргі заманғы отбасылық- тұрмыстық өзекті мәселелер драмалық, трагедиялық, комедиялық сипаттар тұтастығымен бейнелеген. Суреткердің «Қош бол,менің ертегім» атты драмасы жасөспірімдердің толысу кезеңіне арналып,өмірге деген көзқарасының қалыптасуына өздері өскен ортаның ықпал етіп, келешекке бағыт беретін көзқарас пен танымның орын алуының уәжділігін алға тартады. Орманшы ата-әжесінің аулына келіп,жазғы демалысын өткізіп жатқан Нұрбек есімді суретші жас бозбала омарташы Қожабектің қызы Маржанмен танысады.Жастардың көңілдері жарасып, жастық романтикаға ұласады.Ел тарихы мен аталар аманаты жақсы сезірген олар кешегі азамат соғысында қаза тапқан қызыләскердің қабірінің басына ескерткіш қояды. Екеуінің де армандары асқақ,болашағы зор. Өмірге сергек қарайды, айналадағы болып жатқан оқиғаларға сын көзімен қарайтын жалынды жастар. Шығармадағы негізгі тартыс – табиғатты аялап,орман күзеткен омарташы Әли ақсақал мен орманды отап,ағашын құрылысқа заңсыз пайладанбақ болған, оған Әли ақсақалдар қарсы болған соң,ақыры орманды өртеп тынған Асан секілді жеке басының қамын ойлаған адамдар арасынада өрбиді.Мұндай тартысты жеке бас мүддесін ойлаған рухани қорқаулар мен елдің жайын,туған табиғатты аялаушы көзқарастың арасындағы тартыс деуге болады.Мұрат пен Маржан секілді жастар лбразы да отанының болашағын ойлайтын,ертеңгң қоғамның тірегі болатын азаматтар ретінде шынайы сомдалған. 179 Қаламгердің жастар тақырыбына жазған тағы бір шығармасы – «Раушан гүлі» деп аталатын бір актілі драма. Пъесаның оқиғасы мектептің 9-сынып оқушыларының арасында өтеді. Қатысушылар – тоғызыншы сыныпта оқитын оқушылар Сәуле мен Сайран, олардың сынып жетекшісі, химия пәнінің мұғалімі Гүлсім апай мен Сайранның студент ағасы Дархан. Бір сыныпта оқитын Сәуле мен Сайран өзара достық қатынаста болып,жақсы араласып,сыйласып тұрады. Сәуле – ашық, көңілді, ерке қыз. Оны Сайран жақсы көргенмен, көңілін ашып айта алмай жүреді.Сайран – оқу озаты, жуас оқушы, Сәулені жақсы көреді.Алайда оның өз ағасы Дарқанмен арада сезімі бар екенін пъесаның соңында байқап, көңілі түсіп кетеді. Дарқан – Сайранның қалада оқып жатқан студент ағасы, ауылға каникулға келіп жатыр. Сайран Сәулеге Дарқанның атынан өлең жазып жібереді,әйтседе оны өзі жақсы көреді. Дарқан мен Сайран – бір үйдің балалары,Олар анасымен бірге тұрады,әкесі кезінде бұларды тастап, анасымен ажырасып кеткен. Б.Мұқайдың драмалық шығармалары өмірдің түрлі көріністерін бейнелеп, адам тағдырын, замана жайын тереңнен толғаған, солардың персонаждардың қимыл-әрекеті мен ой-танымы көрінетін сөзі арқылы көрермендер мен оқырмандарға ой салатын дүниелер болып табылады.Қаламгердің шығармаларының тақырыптары әр алуан,көбінесе өз кезеңінің,яғни кеңестік кезеңдегі қоғамдық өмір мен замандастарының тіршілігінің түрлі тұрмыстық түйткілдерерін бейнелейді. Солардың ішінде біз айтып өткен балалар мен жасөспірімдерге арналған пъесаларының да өзіндік маңызы жоғары. жүктеу/скачать 1,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|