Психолингвистика пәні бойынша

Американдық психолог Сьюзен Эрвин-Трипп ӛзгеше бір пікірін айтқан болатын: 

«Тіл  иесі  (носителем  языка)  болу  үшін  ережелерді  үйрену  керек.  Яғни,  бұл  ережелерді 

білетін секілді өз-өзін ұстауды үйрену қажет». Бала ересектер тілінің ережесін білетіндей 

ӛзін ӛте шебер ұстайды. Алдымен ол сӛйлемнің коммуникативтік күшіне ие, бірақ бір ғана 

сӛзді  сӛйлемдермен  сӛйлей  бастайды.  Бір  сӛз  (80)  тек  тілдік  емес  контексте  ғана 

анықталатын бірнеше мағынаға ие болады.  

 

Бала сӛзі 

(80) 

 

Міне мама 

 

Мен тамақ ішкім келеді 

Бұдан кейін екіқұрамды сӛйлемді айту кезеңі басталады. Бала екі сӛзді кездейсоқ 

Бірінші  класс  –  бұл  «негізгі  тіреу  сӛздер»  (опорные  слова  –  pivot  words)  немесе 

операторлар,  олар  кӛп  емес.  Бұл  -  салыстырмалы  түрде  «жабық»  жүйе.  Екінші  класс  – 

«ашық»  (open-class  words),  ол  -  кеңірек.  Бұл  кластағы  сӛздердің  кӛпшілігі  бірқұрамды 

сӛйлем  болып  келеді.  Екіқұрамды  сӛйлемдерді  жасау  үшін  «негізгі»  кластан  сӛздерін 

(олар  сӛйлемнің  семантикалық  негізі  болып  табылады)  таңдалып  алынады,  ал  мағынасы 

«ашық»  класс  сӛздерінің  есебінен  мағынасы  ӛзгеріп  отырады.  Бұл  -  кез  келген  сӛздер 

болуы  мүмкін.  Бұл  элементтердің  орналасу  тәртібі  түрлі  болуы  мүмкін.  Ата-аналар 

балалармен  сӛйлескенде  мұндай  сӛйлемдерді  қолданбайтыны  анық.  Бала  ӛзінің  күрделі 

емес,  бірақ  құрылымдық  жүйесінің  аясында  жаңа  сӛйлемдерді  құрау  үшін  тапшы  тілдік 

құралдарды пайдаланады деп топшылауға болады.  

 

34 

Екіқұрамды  сӛйлемдер  түрлі  функцияларда  пайдаланады:  мекенді  атау  үшін 

(82,86,88),  ӛтіну  үшін  (81,83),  іс-әрекеттерді  сипаттау  үшін  (85),  болымсыздық  мәнді 

білдіру үшін (87). Олар сондай-ақ, ситуативті мағынаға ие (89-92). 

 

 

«Жабық» 

класс 

«Ашық» класс 

   

«Жабық» класс 

«Ашық» класс 

(81)  тағы 

сүт 

  (85)  more 

milk 

(82)  Тося 

сонда 

  (86)  Қаз 

ту-ту 

(83)  Бер 

сағат 

  (87)  Не (жоқ) 

сулы 

(84)  Папа 

бай-бай 

  (88)  Баба 

кресло 

    

Бала тілінде негізгі сӛздер кӛп емес, бірақ олар қолданудың жоғары жиілігіне ие. 

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: