Ф КазНПУ 0703
-03-18 (1).
Пәннің оқу
-
әдістемелік кешені. Екінші
басылым
.
құлап түсу тәжірибесін талдаймыз. Олар деформацияланады және қызады, лай болса
денені құрайтын бөлшектердің кинетикалық және потенциалық энергиялары
артады. Бөлшектердің орташа кинетикалық энергиясы көбейсе,
онда дененің
температурасы жоғарылайды. Осы жерде тағы да температура молекулалардың
хаосты қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының өлшемі екендігін ескертіп
кеткен жөн. Сонан соң ішкі энергияның анықтамасы беріледі.
Тақырыпты түсіндіріп болған соң 8
-
класс оқушыларымен мынадай
қорытындыға келеміз:
денелерде механикалық энергиядан басқа энергияның тағы
бір түрі бар, ол –
ішкі энергия.
Бұдан кейін оқушыларға дененің ішкі энергиясының
механикалық энергиядан айырмашылығын түсіндіру керек. Механикалық энергия
дененің қозғалыс жылдамдығы мен массасына және
сол дененің басқа денелерге
қатысты орналасуына тәуелді. Ішкі энергия болса бүкіл дененің қозғалыс
жылдамдығына тәуелді болмайды. Ол денені құрайтын бөлшектердің қозғалыс
жылдамдығы мен олардың өзара орналасуымен анықталады.
Келесі мәселе –
оқушыларды дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдерімен
таныстыру. Алдымен денеге жұмыс жасағанда оның ішкі энергиясының
артатындығын дәлелдейтін
тәжірибелерді
көрсетеміз:
1.
Екі тақтайшаны бір
-
біріне үйкеу.
2.
Монетаны үстел үстіндегі қағазға үйкеу.
3.
Мыстың кішкене кесегін темір төстің үстіне қойып балғамен ұру.
Мұнан кейін дене жұмыс жасағанда ішкі энергияның азаятындығын
көрсететін тәжірибелерді демонстрациялаған дұрыс: мыс,
ішіне ауа толтырылған
баллончектің аузын инемен тессе, одан шуменен ауа шығады, баллончик мұздайды.
Осы тәжірибелер көрсетілген соң, оқушыларды мынадай қорытынды жасауға алып
келеміз: денеге басқа денелер жұмыс жасағанда оның ішкі энергиясы артады, ал
дененің өзі жұмыс жасағанда оның ішкі энергиясы кемиді. Жұмыс жасау
нәтижесінде дененің ішкі энергиясы өзгереді.
Енді денелердің ішкі энергиясын өзгертудің екінші тәсілі жөніндегі мәселені
қарастыруға болады,
-
ол –
жылу алмасу деп аталады. Жылу алмасу үрдісін
түсіндіргеннен кейін жалпы мынадай қорытынды жасалады: дененің ішкі
энергиясын екі тәсілмен –
механикалық жұмыс жасау
арқылы және жылу берілу
арқылы
-
өзгертуге болады.
Кейінгі
сабақтарда
жылу
берілудің
түрлері
қарастырылады:
жылуөткізгіштік, конвекция және сәуле шығару (сурет).
Ішкі энергия, жұмыс,
жылу алмасу ұғымдарын оқушыларға меңгертуде және осы ұғымдар арасындағы
логикалық байланыстарды көрсетуде суреттегі сызбаны пайдалануға болады.
Достарыңызбен бөлісу: