тілеспейтінінің ,
рас сөзі аз болатынының ,
қызметке таласқыш болатынының, өздерінің
жалқау болатынының себебі не?
Мәтін бөлігінің екінші сөйлемі түгелдей жаман адамның сипаты қандай болады деген
сұраққа жауап беріп тұр. Бұл тілдік материалды сабақ барысында сын есім мен оның
жұрнақтарын өткен кезде қолдансақ, төмендегідей таксономия құруға болады:
Басы
Жалғасы
жалқау кісі
надан
қорқақ;
арсыз
қайратсыз
сұрамсақ
мақтаншақ
өзі тойымсыз
мақтаншақ
өнерсіз
ақылсыз
достығы жоқ
Жоғарыда сөз болған қара сөзді сабақта пайдалану кезінде «Жаман айтпай, жақсы
жоқ» деген халық даналығына сүйене отырып, Абай ескерткен жаман қасиеттерден аулақ
болу үшін, тіл үйренушілердің ойында қазіргі заман адамының жағымды бейнесін жасау
мотивациясы пайда болады.
Кәсіби қарым-қатынастар немесе мамандық және қызмет тақырыбының аясына
Абайдың бірінші қара сөзінің мазмұнын ала отырып, білім алушыларға сұраулы
сөйлемдердің қысқа формасын (сұраулық шылаусыз қолданылатын түрін) игертуге
болады:
«
– Ал, енді қалған өмірімізді қайтіп, не қылып өткіземіз?
–
Ел бағу? Жоқ, елге бағым жоқ.
–
Мал бағу? Жоқ, баға алмаймын. Балалар өздеріне керегінше өздері бағар.
–
Ғылым бағу? Жоқ, ғылым бағарға да ғылым сөзін сөйлесер адам жоқ.
–
Софылық қылып, дін бағу? Жоқ, ол да болмайды, оған да тыныштық керек.
–
Балаларды бағу? Жоқ, баға алмаймын. Бағар едім, қалайша бағудың мәнісін де
білмеймін, не болсын деп бағам, қай елге қосайын, қай харекетке қосайын?» [2, 5-б.].
Берілген мәтін үзіндісімен таныса отырып, тіл үйренушілер ауыспалы осы/келер шақ,
модаль сөздер, күшейткіш шылаулар, тұйық етістік, интонацияға негізделген сұраулы
сөйлемдердің сынды тілдік құбылыстардың қолданысын үйренеді.
Бірінші қара сөз жедел өткен шақты үйрету үшін де таптырмас тілдік материал болып
табылады. Мысалы: «Бұл жасқа келгенше жақсы өткіз
