К. Маркс. Капитал, 1-том, Алматы, 1963, 31-бет

Сүтпен кірген мінез сүйекпен кетеді-міс. Б і р а қ мінез 
де туа п ай да б олғ аныме н ж ү р е қ а л ы п т ас а ды , түзеледі .
Ы. Ал тынс ари н бір әңгі месінде б а л а ғ а бір қ и сы қ а ғ а ш т ы
көрсетіп: 
О л күтілмегендіктен сондай қ и с ы қ б о лы п өскен,
тәрбиелемесе сен де с он дай қ и с ы қ -қ ы ң ы р б о л ы п өсесің
десе; 
А д а м м ін е зін ж өндеуге б о лм а й д ы деген к ісінің тілін
кесер едім
дейді Абай. Д е м е к а д а м ны ң ақ ыл ын т о лықты-
руға, мінезін ж а қ с а р т у ғ а әбден болады.
Х а л ы қ а қ ы л ды , мінезді а д а м д а р д ы бір сөзбен ж а қ сы ,
ал а қ ыл сы з , мінезсіз а д а м д а р д ы ж а м а н деп атағ ан. Ж а қ -
с ы л ы қ т ы ң белгі лері : ад ал дық , қ а й ы р ы мд ы л ы қ , а р л ы л ык ,
әдепті лік, е ң б е к к ер л і к т. б. Ж а м а н д ы қ т ы ң көріністерін 
а р а м д ы қ , мейірімсіздік, а р с ыз д ық, әдепсіздік, 
ж а л қ а у -
л ық , қ о р қ а қ т ы қ . Х а л ы қ өзінің м а қа л- м ә т е л де р і н де ж а қ -
сы мен ж а м а н д ы с а лыстырып, біріне-бірін қа рс ы қойып,
қ а т а р ата йды, т ы ң д ау шыс ын , оқу шыс ын
ж а м а н д ы қ т а н
жиі ркенді рі п, ж а қ с ы л ы қ қ а сүйсіндіріп отырады.
Ж щ с ы -
м е н ж олдас болсаң, жетерсің мұратқа, ж аманмен ж олдас
б олсаң, қ а л а р с ы ң ұятқа; Ж щ с ы сөйлесе, а у з ы н а н г ү л тө-
гіледі, жаман сөйлесе, а узь ш а н жын төгіледі.
Д е ме к, ж а қ -
с ы л ы қ пен ж а м а н д ы қ ең а л д ымен а д а м д ы с ыйла уынан,
б а с қ а м е н қ а р ы м - қ а т ы н а с ы н а н көрінеді, ж а қ с ы ад а м к а ­
р а басын ғ ан а о й ла ма й , х а л ы қ қ а мы н ойлайды, к е мт а р ғ а 
қ а р а с а д ы , әлсізге болыса ды, істес 
болған 
а д ам д а р м е н
с ы й л а с а біледі. 
Е к і ж ақсы қосы лса, а й р ы л у ғ а қиы спай-
ды, екі жаман қосы лса, к е ң д ү н и е ге сы йы спайды ; А л ғ а -
ньің ж ақсы болса, ү йіңне н кісі, кетпейді, а л ғ а н ы қ жаман
болса, досы ң да іиеттейді; Ж а қ с ы жүрген жеріне
— 
кент,
жаман жүрген жеріне
— 
өрт
дейді халық.
Ж а м а н а да м ж а с ы қ , ж а л т а қ , т ү р а қ е ы з келеді, қорық- 
ка ны н ғ ан а с ыйла йды, онысын өзі нше өнер көреді. Ондай 
а д а м ж а й ы н д а
Ж а қ с ы н ы ң басы на іс түссе, аш ы нар 
да
а ш ы л а р , ж аманны ң басы на іс түссе, бір тулар да басы-
ла р ; Ж а қ с ы ар ы на қ ұ л , ж аман м а л ы н а қ ү л ; Ж о р ғ а жү-
рісімен п ү л б олад ы , жаман жүрісімен қ ұ л б о ла д ы дейді.
Ж а қ с ы н ы ң белгісі — кіші пейілділік, кексіздік жә не 
өзіне ж а с а ғ а н біреудің ж а қс ы л ы ғ ы н , қ а й ы р ымы н баға- 
л ай білу. 
Б и д а й д ы ң тіктігі
— 
дәні жоқтығьі, жігіттің тік-
тігі
— 
а қ ы л ы жоқтығы; Б іл ім д ін ің сөзі жібектей, б і л і м -
сізд ің сөзі білектей
; 
Ж щ с ы н ы сы й л а с а ң есінен кетпейді,
ж аманды сы й л а с а ң есігің нен кетпейді
дейтін 
м а қ а л д а р
ж а қ с ы мен ж а м а н д ы с а л ы ст ы р а көрсетеді. Асылы, ақи- 
қ а т - с а л ы ст ы р у а р қ ы л ы а ны қт а л ад ы.
Ж а м а н д ы қ т ы ң көріністері көп. Ж а м а н ад а м бас пай- 
дасын, б асының б ағ ас ын білмейді, білмегенін 
біреуден
38

сұрап ал уд ы а р- н а мы с көреді, ж а с ы қ , ұ я л ш а қ келеді. 
М ом ы н
— 
ж ам анны ң інісі
; 
Ү я л и іа қ с ы б а ға с ы н а н қ ү р қа-
лады ; Ж а м а н ғ а а қ ы л айтсаң а л д а й д ы дер; Ж а р а м с а қ на-
дан
— 
ж аудан ж аман
дейді халық.
Ж а р а м с ы з мі незді ң т а ғ ы бір белгісі — күнші лдік, бак, 
күндестік. Әдетте, к ү н ші лд е р өтірікші, өсекші де келеді, 
кісіні с ыртына н ғ а й б а т т а у ғ а , біреумен-бі реуді ша ғ ыс ты- 
руға, д о с - жа р а д а м д а р д ы ң арасыыа от т а с т а у ғ а
бейім 
тұрады.
А у з ы жаман е л б ы л ғ а й д ы , а я ғы ж аман төр б ы л -
ғайды; Қ ас жаман щасындағысын қарақт айды
дейтін сөз- 
дер с о н д а й л а р ғ а айтыл ға н.
Ос ын д ай әр т үрл і ж а ғ ы м д ы - ж а ғ ы м с ы з
мі нез-қулық- 
т а р д ы көрсете келіп х а л ы қ :
Ж а қ с ы л ы қ т а н қ а ш п а , жа~
м а н д ы щ а баспа; Ж щ с ы ғ а ізет, ж аманды күзет; Ж щ с ы -
дан үйрен, ж ам аннан ж ирен
деген өсиет ай т ад ы.
Тәлі м-т әрбие беретін, өнер-бі лімге ш а қ ы р а т ы н х а л ы к 
м а қ а л- м ә т е лд ер і ж а с т а р д ы , келесі ү р п а қ т ы туған 
жері 
мен елін сүйе білуге, 
өнер-бі лімді үйренуг е 
бау л ид ы,
а д а л д ық т ы, а д а м д ы қ т ы н ас и ха т т ай д ы, а қ ы л д ы
мінезді 
а д а м д а р д ы ж а с т а р ғ а үлгі етіп, н а д а н д ы қ т ы , т а л а п с ыз -
д ық ты ж ә н е ж а ғ ы м с ы з м і н ез - қ ұл ы қт ы м а нс ұқ т а й ды.

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: