Түмен — он мың кісілік қол (әскер) Б. А

ңызын а с ыр а б а ғ а л а у қиын. Үлы Ота н соғысы ж ы л д а -
р ын д а кеңес ж а уы н ге р л ер і н ерлікке, гі атриоттыққа ш а к ы -
р атын х а л ы қ м а қ а л д а р ы қ а йт а ж а ң ғ ы р д ы , ж а у ы н г е р л і к
ұ р а н ғ а ай н ал д ы. Д ә с т ү р л і х а л ы қ м а қ а л д а р ы үлгісімен 
Отан үш ін отқа түс, кү й м ей с ің
деген секілді ж а ң а м а қ а л -
д а р шықты.
Х а л ы қ
Өнер а л д ы
— 
қ ы з ы л тіл; Батырды ш е ш ен ат-
тан түсіріпті
деп тіл өнерін қол өнерінен де, ерлі ктен де 
ж о ғ а р ы са на йды. Тіл — а қ ы л д ы ң көрінісі, бірлі кті ң кілті. 
Тілсіз ж е р д е бірлі к те жок, ті рлік те жоқ. Тілдің сондай 
сырын, с и қы р л ы күшін жіті а ң ғ ар ғ а н х а л ы қ 
Т іл тас жа-
рады, тас ж армаса бас ж арады
; 
Т ау м ен тасты су бүзады,
адамзатты сөз бүзады ; Қ ы л ы іи жарасы бітеді, тіл жара-
сы бітпейді
дегі т а с қын сумен, а л м а с қ ы л ышпе н қ а т а р
қояды.
А ң д а м а й сөйлеген. а уы р м а й ә л е д і
деп ескертеді.
Х а л ы қ а қ ы н д ы қ өнер мен ше шенді к өнерді қ а т а р қой- 
ған. 
А яқт ы ға оюол бермейтін, а у ы зд ы ға сөз бермейтін; От
ауы зды , орақ тілді
а қ ы н д а р мен шешендерді ма д а қ т а у -
мен бірге 
А з сөз
— 
алтын, көп сөз
— 
қо л а ; Сөз қ у ғ а н пә-
л е г е ж олығады , жол қ у ғ а н олж аға ж олығады; Атпас
жерде қ о л ы ң тарт, айтпас жерде тілің тарт
деп сөзге ұс- 
т а м д ы болуды ұ н атқа н.
Ән мен күй де тілмен, сөзбен тығ ыз байла ныст ы. К а ­
з а к әндері ні ң өлеңсізі, күйлері нің а ң ы з с ы з ы (та рихс ызы)
кемде-кем. Ад ам сөз өнерін ж ү р е үйренеді. Әрбір а д ам 
езі ні ң тіл білгендігі, сөздік қоры, ақ ыл - ой ы үшін қоғ ам- 
ға, өскен о рт ас ын а борышты. Адам білімді, тіпті өмірді 
қ а у ы м н а н есту, 
көру а р қ ы л ы үйренеді. С онд ы қ т ан
да 
х а л ы қ:
С аусағы с а л а л ы
—
биші, қ ұ л а ғ ы с а л а л ы
— 
күш иі;
К ө зі жоқ, ц ұ л а ғ ы саудьің а қ ы л ы толады, қ ұ л а ғ ы жоқ,
көзі. са у д ы ң б іл г е н і со л а д ы
деген.
Х а л ы қ
Ән
— 
к ү й д ің гүлі; Ән
— 
өм ірдің сәні; А қ ы н мен
ән іиіні адамзаттың б ұ л б ұ л ы
деп б а ғ а л а ғ а н, ал өнер иесін 
Он с а у с а ғы н а н өнер төгілген, Б а р м а ғ ы н а н б а л
тамған
деп дәріптейді.
Жігітке оюетпіс өнер де аз
дейді халық. Жі г і т сегіз 
ңьірлы, бір с ы р л ы б о л с ы н
дейтін сөздің мәнісі де сол.
Әнер
— 
б ү л а қ , б іл ім
— 
ш ы р а қ
деп х а л ы қ өнер мен бі- 
лімді ә р қ а ш а н қ а т а р қояды.
Білекті бірді жығады, білім-
ді м ы ң д ы ж ығады
; 
Б іл ім д іг е дү ни е жарық, 
б іл ім с ізд іқ
к ү н і кәріп
деп білімді күннің нұрына, мыңның күшіне ба- 
л ай ды. Бі лімді а д а м д ы қ а р а суды теріс а ғ ызғ ан ғ ал ым 
деп б а ғ ал ай ды .
Е ж е лг і х а л ы қ ү ғ ым ын ш а оқу ілімі, сана ілімі бар. Б а ­
л а
са на іліміне о қ ы м а й - а қ көрумен, естумен жетіледі .
36

Ондай а д а м д ы көпті көрген, 
көзі царақты, к ө зі
— 
хат,
к ө к і р е г і
—
шот, көзі
— 
таразы, к ө ң і л і — қ а з ы
деп атай- 
ды. 
К ө п ж асағанн ан сұрама, көпті к ө р ге н н е н с ұ р а ; Көре-
көре көсем болад ы , с ө й л е й -с ө й л е й ш еш ен б о л а д ы
дейтін 
м а қ а л д а р д ы ң да мәнісі сол. Д ү ни е н і ң сырын білгісі кел- 
ген ү р п а қ бір өзінің б а қ ы л а ғ а н ы н а , тәж і ри бе с і н е қ а на - 
ғ а т та нб ағ ан . Ал а л д ы ң ғ ы ү р п а қ кейінгі ұ р п а қ қ а өзінін, 
естіген-білгенін, т а б и ғ а т к у б ыл ыс ын ан , қ оғ а м 
өмірінен 
б ай қа ғ ан ы н , а ң ғ а р ғ а н ы н айтып кетуге т ы р ыс қа н . Ос ыдан 
келіп т ас қ а т а ң б а түскен, т а ң б а л ы ж а з у шы қ к ан .
Аға буынның білгені — іні буынғ а білім. 
Бі лі м 
ж о ­
лы — қиын жол.. « Ғ ы л ы мд а кең д а ң ғ ы л жо л жок, — дей- 
ді К а р л Маркс, — с он д ык т а н оныц сәулетті шы ң ын а шар- 
шагі-шалдығудан к о р ык п ай ты н , оның тас ты с о қ п а қ т а р ы -
мен т ырмысып ө рмелей беретін а д а м ғ а н а ш ы ғ а а л а д ы » 1. 
Ғылым жол ы ны ң , оку ілімінің осында й ки ы нд ы ғ ын сезіп- 
білген қ а з а к
О қ у
— 
ине м ен қ ұ д ы қ қ а з ғ а н д а й
деп б а ғ а л а -
ған. Х а л ы к өзінің осы бір ш ы к п а ғ а н
ш ы ң ы і і
, 
а л м а ғ а н
Камалын ү р п а к т а р ы н а а м а н а т етіп қ а л д ы р ғ а н , оған шы- 
ғудың, оны а лу д ың әдісін, ж о л д а р ы н сілтеген. 
М а қ а л
адам туа б іл м е й д і, жүре б іл е д і
деп сендіреді. Б і р а к өнер 
сияқты білім де өзінен-өзі келмейді , әрбі р табыс,
жеңі с 
сиякты білімді де ерінбей еңбектенумен, тіпті 
ерлі кпен 
жеңіп а л а р болар.
О қ у с ы з б іл ім жоқ, б іл ім с із к ү н ің жоқ;
О қы ға н б ілм ейді, к ө к е й ін е тоқыған біледі. 
Б іл м е г е н ің д і
кісіден сүра, ү л к е н б іл м е се кіш ід е н сүра
дейтін м а қ а л д а р -
дың ма змұн ы соған саяды.
Акыл-мі нез н ыш а н ы — а т а - ан а д а н . С о нд ык т а н да х а ­
л ы к эр нәрсе тегіне т а р т а д ы дейді. Б і р а к а к ыл -м і н е з ба- 
ламе н бірге туғанмен, ж ү р е жеті ле ді . Д ә н н і ң өсіп-өнуі 
топ ыра ғын а , күті мі не б ай ла ны с т ы б о л а ты н ы с и як т ы б а л а
акыл-есі нің қ а л ы п т а с у ы да өскен о р тас ын а, ал ға н тәрби- 
есіне байла ныст ы. Соны б а й к а ғ а н
х а л ы қ
Ү л ы қ ө с с е
— 
ү лы ү л г іл ім е н а у ы л д а с б ол, қ ы з ы ң ө с с е — қ ы з ы ү л г іл і-
мен а у ы л д а с б о л
дейді. Қ а з а қ а қ ы л д ы т а р т ы л м а й т ы н да- 
рияға, тот ы кп а й т ын а л тын ға , т а у с ыл м а й ты н к а з ы н а ғ а
балайды. А қ ы л д ы л ы қ т ы ң бір белгісі зер е кті к 
(А қ ы л д ы -
ға айтқан сез
— 
қ ұ л а ғ ы н ы ң астында, а қ ы л с ы з ғ а айтқан
сөз
— 
қ ү б а қ ы р д ы ң астында).
Ақыл көп көрумен, үлгі-өнеге алумен, окумен толы- 
сады. Со нд ык т а н х а л ы қ
Атың б а р д а жер таны
— 
ж еліп
Щ р і п , асың б ар д а е л т аны — беріп жүріп; Е л а р а л а ғ а н
сыншы болад ы , тоғай а р а л а ғ а н үйш і б о л а д ы
дейді.

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: