Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| шабытпен, ш а п ш а ң жауаптасуға,
ау- ызекі сөйлесуге ептейлі, оң тай л ы. Б і р а қ бүдан ше шенд і к т е р м е б іркелкі буын, б ірың ғ ай ұ й қ а с т а н қ а ш а д ы деген үғым т ұ м а с қ а керек. Қ а й т а ше шендер сөзді мәнділігіне, дәлді гі не қ а р а й і рі ктеп-сүрыптап алумен бірге о л а р д ы ң ө з а р а үй қас ып , үндесіп келуі не үлкен мән берген. Қ а м қ а тонның т оз ғ ан ын Көп ж а с а ғ а н қ а р т білер. А ғ ай ын н ың аз ға ны н Қ а р ы н д а с білмес, ж а т білер, — деген т о л ғ а у оған д ә л ел бола а л ад ы. Б і р а қ шешендік т е рмен і ң бәрі нде бірдей м а ғ ы н а л ы қ б а й л а н ы с ы н а ұйқа- сы сай келе бермейді. Қ а р а сөзбен а й ты ла т ын ше шен д і к сөздерді пернелі сөз дейміз. Ш е ше нд і к пернелі сөздің ерекшелі гі сөздері көркем, сөйлемдері ы қ ш а м ж ә н е бірімен-бірі көлемі жа- ғына н қ а р а й л а с келеді. Ше ше н кісі ж е л д і р т е сөйлеп о т ы р ғ а нд а пернелі сөз б і рд е ұй қас ып , бірде үндесіп о тырады, с а б а қ т а с сөйлем- дер с и яқ ты ой, у а қ и ғ а желі сі бірінен-бірі ту ы н д ап ж а л - ғ ас ып ж а т а д ы . А ғ а й ы н б ар б о лс а ң кө р е алмайдьі, жоқ 128 б о л с а ң б ө л іп б ере алм а й д ы . Ж а қ с ы б о л с а ң к үндейді, жа м ан б о лс а ң ж үндейді. Қ а й ы н жүртың қ о л ы ң н ы ң ұзы ны - на қарайды , ж ағаңны ң қ ы з ы л ы н а қ а р а й д ы ; Б е р с е ң жа- ғасың, берм есең жамансың... деген т о л ғ а у д а көркемді к- пен бірге ойға үйлес үндесті к те, ү й қ а с та бар. Ш е ше нд і к пернелі сөзде ой, пікір е жі к тел і п ж а т п а й д ы , т ұ ж ы р а м д а п қ ы с к а к а й р ы л а д ы . Термелі сөзге де, пернелі сөзге де ор тақ , ж а л п ы ше- шендік сөздерге тән бірнеше ер е кше лі к т ер бар. Ең а лды- мен шешендік сөздерді ң көлемі шағын, сөйлемі ы қ ш а м келеді де оның өзі қ а с а ң дау, ұ з а қ т ол ғ ау д ан қ а ж е т т і сөздерді қ а л ы п қ а қ ұ й ғ а н д а й іріктеп ал ып ж а т т а п , жа - д ын да с а қ т а у ғ а да, керек кезінде ж а ң ғ ы р т у ғ а да қол ай - лы, т ы ңд а у шыс ын ж а л ы қ т ы р м а й , з ері ктірмей үйіріп әке- туге әсерлі келеді. Өйткені х а л ы қ көп сөз қо л а, аз сөз алтын деп бос сөзді, көп сөзді ж а қ т ы р м а й д ы , одан гөрі т ауып а й т ыл ға н бір ауыз дәмді -мәнді сөзді а р т ы қ са- найды. Б і р а қ ше шенд і к сөз — қ ы с қ а болғ анмен м а қ а л - м ә т е л емес, бір у а қ и ғ а м е н б ай ла ны с т ы туған, белгілі а д а м д а р - дың атынан а й тыл ға н сөздер. Б ү л қа сиет ше шен д і к сөз- ге сенім ту ғы з а д ы. Өмірге үйлес келу, и л а н д ы р а білу — ауыз әдебиеті үшін де, ж а з б а әдебиет үшін де қ а ж е т т і қасиеттер. Ш еше нд і к сөздерді ң қ ұ н д ы л ы ғ ы тек шы н ды ғ ынд а емес, ойының т а п қ ы р л ығ ы н д а . Қ иынна н жол табу, қы- с ы л ғ ан д а сөз т а б у — нағ ыз ше шен д ер ге тән қасиет. К ө ш е р ім д і жел біледі, қ о н а р ы м д ы сай біледі, соны сүрата ж іберген х а н а қ ы м а қ па, сүрай к е л г е н сён а қ ы м а қ па? — деп қ а ң б а қ атын ан ханғ-а а й ты ла т ы н Ж и р е н ше ні ң т ү сп а л д а у ы — т а п қ ы р л ы қ сөздің т а м а ш а үл- гісі. Ш еше нд і к сөздерді ң т а р т ы м д ы л ы ғ ы т а п қ ы р л ығ ы м е н бірге б ат ыл ды ғ ын да , ойының дәлелді, сөздерінің мәнді- лігінде. С өздің ш ы ны на қарам а, қ и с ы н ы н а қара, — дей- тін халық, сөздің қисынды, ойдың жү й ел і болуына үлкен мән берген. Б е к б о л а т бидін бір інісі ж о р ы қ т а н қа йт ы п келе жа - тып Аб ы ла й ханның бір айғыр үйір ж ы л қ ы с ы н ай д ап кетеді. Оны хан кейін естіп бір топ а д ам ме н Б е к бо ла т- т ы ң а у л ын а келіп түседі. — жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|