Б. Адамбаев апық

б ілд ір е д і.
Б а с п ай д а с ы үші н ел мүддесін шенге, ердің қ ү -
нын тонғ а а й ы р б а ст а п кеткен төр ел е р мен билер де а» 
б о л м а ғ а н ғой.
Ш е ш е н д і к сө зд ерд і ң б і р с ып ыр ас ы м а л д ау ым е н бай- 
л а н ы с т ы туған. Әсіресе осы ма л д а у ы н а қ а т ыс т ы сөздер- 
де ру б а с ы л а р ы н ы ң үстемдігі, м а л - м ү л ік теңсіздігі айқы- 
н ы р а қ көрінеді. Б о л м а ш ы нәрсені с ы л т а у ғып күшті р у
әлсі з р у л а р д ы ң м а л д а р ы н а й д а т ы п алып, білсе « б а р ы м-
та», білмесе « сы р ым т а » деп сіңіріп кететін.
Момын деген а т а ны ң ж ү з ж ы л қ ы с ы н Ебей, Себей де- 
ген ү р ы л а р ай да п кетеді. М а л иелері ар т ы н а н сан рет 
қуып б а р с а д а К ө к ш о л а қ деген би тіл мен ж а ғ ы н а сүйе- 
ніп теңді к бермейді. С онд а қ у ғ ы н ш ы л а р ғ а ілесіп б а р ғ а н
он екі ж а с а р Д о с б о л :
Қ ы с ы р ы н д а бермесең,
Б у а з ы н д а берерсің.
А ры ғ ы н да бермесең,
деп тепсініп тұрып кетеді.
Со нд а К ө к ш о л а қ би:
— 
Мьіна б а л а түбі құтқармас, м о й н ы н а қосақ, құйрьі-
ғы н а тіркеу қосып, м а л ы н қ а й ы р ы ң д а р ,
— деген екен.
М а л б а қ қ а н а н д а у ш а р у а н ы п ыс ық та р а т қ а мінер қу- 
л а р қ а л а й а л д а п ақ ыс ын жейтінін, ә л де қ а л а й а у ы с қ ан
бір ма лын қ а л а й еселеп төлетіп а л ат ын ын бейнелейтін 
сөздер бар. Н а у дейтін бидің бір ешкісі ж о ғ а л а д ы . Ақы- 
р ын д а оны сойған ү ры с ы т а б ы л ып , төлеуі не екі ешкі бер- 
се а лм а й, айтысып қ а з ы ғ а жүгінбді.
— Ешк ім ні ң іші т ол ған л а қ еді,
С а у с а м сүті б ү л а қ еді.
Қ ап - қ а п қ ұрт ы бар еді,
Қ а р ы н - қ а р ы н ма йы бар еді.
Сойе ам терісі б ұтыма қ а п еді,
Мүйізі п ы ш а ғ ы м а сап еді.
Қ ат ы ны м қ а н д а й көретін еді,
Айыр емес н а р д а й көретін еді, —
деп шұ б ы р т а жөнел ед і Нау.
— 
Е ш к і ң н ің мақтауын жеткіздің, енді төлеуін айт-
шы!
— дейді ка зы.
Семі зі нде берерсің.
Өз а л д ы ң д а бермесең, 
Өнері мді көрерсің, —
122

— Төлеуіне төрт ешкі, 
Артына жетек,
Ай ыб ы н а ал ты ешкі. 
Өзімен он ү ш ешкі,
Б а с ы н а қос ақ,
Б и а қ ы с ы бір ат! —
дейді Нау.
Момын ш а ру а н ы ң м а ң д ай тер, т а б а н ақ ыс ым е н тап- 
қан малын б ай л а р мен билер ғ ан а емес, а т қ а м і н е р 
пы- 
■сықай кул ар, ж ы лп о с ұ р ы л а р бірге жескен.
Бі р ку мен момын т а м ыр болады. Қу с оғ ымғ а момын- 
н ың ту биесін сояды; момын б а л а л а р ғ а е рм ек болсын деп 
кудын бір л а қ т ы ешкісін а л а д ы . Ак ыр ы екеуі а р а з д а с ып ,
а й тысып қ а з ы ғ а жүгінеді.
— Рас, мүның б а й т а л ы ту еді,
Б і р а қ ту ма йт ү ғ ын қу еді.
Менің ешкі мні ң іші м а ң ы р а ғ а н л а қ еді,
Б а у ы р ы ағып т ұрғ ан б ұ л а қ еді... 
дейді қу.
М а л ы бар момын ш а р у а н ы көрсе қ у л а р мен ү р ы л а р
қ ү д а - ж е г ж а т болғансып, н а ғ а ш ы - жи е н , тіпті с ыл т а у тап- 
паса т ам ыр - т а н ыс болып, ма лы н қ ү р т қ а н ш а м а йл ы шек- 
тей а й на л ды р а т ын . Ж о ғ а р ы д а келті рі лген м ы с а лд а х а л ы қ
сондай з а л ы м д ы қ т ы әшкерелейді , Қ ү л д ы ң т а п қ а н ы бидін 
а уз ы н а қ а л а й түсетінін көрсетеді.
Бі реу д і ң а қ - а д а л малын, мүлкін « тан ыдым» деп тіке- 
л ей немесе ж а н а м а «дәлел» т а уы п ж а б ы са т ын , кейде бі- 
реудін л а қ д ауын т о қ т ы ғ а са тып ал ат ын д ауке стер бол^ 
ған. Он д ай қ и ян а т т а р д ы , әрине, х а л ы қ ж е к көреді, а ж у а -
с ы қ а к етеді. Қейбір белгілі билерді ң б а с ы нд а ғ ы сондай 
«мінезді» мінеп, әшкере ле йті н д а у н ұ с қ а л а р ы с а қ т а л ғ ан .
Қ а з ы м б е т деген мініскер істеген бір ерге қы з ы ғ ы п Төле 
би «менің т оғ ай ым н ың а ғ а шы » деп ж а л а ж а б а д ы - мы с .
Д ү ң г е не деген қ а р т биге жүгі нгелі б ар а ж а т қ а н д а олар- 
ғ а бір ж ы л қ ы ш ы жі гі т был ай дейді:
Өзі ң Үйсін Төлесің, 
А қ ы л ғ а кең кемесің. 
Ж о р т а қи ял қ ы л м а с аң ,
Алыстан өзің көресің, 
Б а р ғ а н ы ң бүкір би болып, 
Б е рмесе қ и сы қ төресін.
Мүнымен қ а й д а б а р с а ң
да,
Түбінде сен күйесін. 
Қ а п т а л ы қа йың, қ а с ы без 
Қ а з ы мб е т қос қан ер екен, 
Қ а й т се ң де иесіне
бересін!
Ті л ма р шешендігі үшін ж о ғ а р ы б ағ а л ап , ә р к а ш а н дәріп- 
тейтін Төлені х а л ы қ қи ян а т ын көргенде есіркемейді. Қа- 
ра п а й ы м м а л ш ын ы ң атынан д ан да йс ыд ы ң, бұл іспен кім-

ге жү г і н се ц де сен же ңі л е с ің деп ескертеді
ж ә не ерді 
ең б е к иесіне к а й ы р у ы н т а л а п етеді. Осы 
ер 
д ау ы ны ң
б і рнеше түрі бар. Қ ай с ы біріне Қ а з ы б е к те а р а л а с а д ы .
Б і р а қ кі мні ң атын ан а й ты л са д а т өрел і кті ң м а з мү н ы бі- 
реу: ж а л а қ о р д ы а й ыпт а йд ы, еңбек иесін ж а қ т а й д ы .
Қ а з а қ т ы ң ж а с ы үл кен д і сыйлау, т а б ыс ы на н с ый лы к 
беру с и яқ ты е жел г і ж о л - ж о р а л ғ ы л а р ы н кейбір ру басы- 
л ар, ауыл а қ с а қ а л д а р ы еңбексіз м а л табу, біреуді ң та- 
быс ына о р т а қ т а с у үші н п а й д а л а н ғ а н . Е р т е д е көш а л ды-
нан бір түл кі қ а ш а д ы . К өш б а с ш ы л а р ж а б ы л а қуып, бәрі 
де же т е а л м а й қ а л ы п кетеді. Ас тын д а ж ү й р і к т а й ы б а р
І зб ас ты б ал а түлкі ні қуып жетіп, соғып алып, қ а н ж ығ а -
сына б ай л а п ж а т қ а н д а «б ай л а нс ын » дегі б а с қ а
кі сі лер 
келеді.
— 
Уа, б а л а ! Қ а н ж ы ға ң а б а й л а н ы п жатқаның қ а л а й ?
Аты жеткен соғатын, жасы у л к е н байланатын, бұрьінғы
ата-бабаңның ж олы қ а й д а ?
— дейді а у ы л д а с а ғ а йы н да -
ры.
— 
А л ғ а ш қ ь і т ы р н а қ а л д ы м
1 
еді. О л а й д е с е ң ізд е р
, 
гө-
р еш іге б а р м а й еш к ім ге түлкі берм ейм ін,
— дейді бала.
К өшт ің б ай с ал т а п қ а н ы ,
К ө к о р а й ғ а қонғаны.
Д а у д ы ң б ай са л т а п қа н ы ,
Төрешіге б а р ғ а н ы , —
дейді тү лк і де н дәме гөйлер.
— 
Б а л а ! Ат а-баб аңны қ ж ол ы н ан 
ш ы ғы п, 
олж аңды
ү л к е н д е р г е б а й л а м а ғ а н ы ң қ а л а й ?
— дейді төреші.
Сонда « т ы р н а қ а л д ы м еді» деп І зб ас т ы б а л а н ы ң қай- 
ырғ ан ж а у а б ы :
О й д ан қ а ш т ы бір түлкі,
Т о ғ ай ға к а р а й дем а л ма й
Ж а б ы л а ку д ы көп кісі,
Бәрі де к а л д ы ере а л ма й.
Сол түлкіні кім а л а р,
Ж е т і п с оқ қа н мен алмай.
Сөйтіп, б а л а ғ а түлкі ні жетіп алумен бірге сөзбен ұтып 
а лу ғ а т ур а келеді.
Б ү л д а у д ы ң д а бірнеше түрі бар. Соның бәрінде ха- 
л ы қ
б ар б о л с а ң кө р е алмайтын, жоқ б о лс а ң б ө л іп б ере

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: