Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| Ей, С әм екей! Е к і б а й қ ұ д а болса, а р а сы н д а жорға
жүреді, екі к ед е й ңұ д а болса, ара сы нд а дорб а ж үреді . Б і р бай, бір кед е й қ ұ д а болса, бір дор б а зо р ға ж үреді. Қатық іш іп сен жүрсің, цатып-семіп м ен ж үрмін; а л же- сіріңді, тарт кесіріңді. Б а л а м н ы ң б а ғы н б а й ла м а , ж олы н бөгеме! Б ү л сөзден бай мен кедей а р а с ы н д а ғ ы ә л еу м ет ті к қ а й ш ы л ы қ т ы , әйел к а у ы м ы н ы ң а я н ы ш т ы халін б а ғ д а р л а- уға болады. Ілгері ті леумен өніп-өсем деп, б а у ы р ы н д а ғ ы б ал а с ы н а л а й ы н дец отырып, а т ас ы н с ы й л а м а ғ а н қа ты- гез, с а р а ң б а й л а р м а т а п ма л беріп а л ғ а н әйелді ң қ а ді р і н е қ а л а й жетпек?! Б а й л а р д ы ң б а л а с ы кедей қ ы з д а р ы н менсінбесе ал- майтын, а л с а д а кемсітіп үйге отынмен кіріп, күлмен ш ы ға т ы н күң ғып ү ста ғ ан . Ағай ын бол, қ ү д а бол ма л- мүл- кі тең емес а д а м д а р а р а с ы н д а ғ ы қ а р ы м - қ а т ы н а с күні бүгінге дейін осында й болып келе ж а т ы р . Ел ді руға, руды а т а ғ а бөліп ру б а с ы л а р мен а к с а к а л - д а р билеп-төстеген елде бірлік, ы н т ы м а қ б олмад ы. Б і р а т а н ы ң б а л а л а р ы н екінші а т а ны ң т ү қ ы м ы н а ай да п с а лу билер мен б а й л а р д ы ң өз р ул ар ын төңі регі нде топтап үс- т а у үші н қ о л д а н ғ а н негізгі бір тәсілі болған. Мү ның өзі қ а р а ң ғ ы х ал ық т ың , еңбекші ш а р у а н ы ң н а з а р ы н әділет- ті ліктен б а с қ а ж а қ қ а а у д арып , теңсі зді кті ж а с ы р ы п - ж а - уып келген перде ді. Он ы ң үстіне ан а күндестігін көрген б а л а да бас а ра з, б а қ кү нд есті кк е бейім өсті. Ос ын да й а л а ау ы з д ық , ру- ш ы л д ы қ с а л д а р ы н а н е л д е а д а м өлімі жи і болып тұрған. Әдетте, ру тарт ыс ы , бай м а л ы н ы ң б а р ы м та с ы үші н ал д ы- 120 мен к е д е й - ш а р у а л а р күйетін. Күшті ру б ас ы л а р б ер ешек б олс а теңді к бермей, алашак. болса аз ата, әлсі з рулар- дан күн а лу ғ а құнығып, сұғынып кететін. Кіші ж ү з Ж а р а с б а й елі Қ ы п ш а қ Хангелді б а т ы р д ы •өлтіріп, қүн төлемейді. Ы с м а й ы л деген қ а р т би тіл мен ж а ғ ы н а сүйеніп қ ы п ш а қ т а р ғ а т еңді к бермейді. Бі р ж о л ы қ ы п ш а қ т ы ң т а л а п к е р л е р і н е ілесіп ж а с Б а л а б и б а ра д ы . С о нд а Ы с м а йы л : — Б ұ л — к е л і н н і қ тойы, к е м п ір д ің ө л ім і емес; ердің қ ұ н ы н , на р д ы ң п ұ л ы н даулайтын, е р д ің арысын, е л д іқ н а м ы с ы н қорғайтын, ү л г і л і би, ү нем ді ж үйрік айтыса- тын жер емес пе! Т үй ен ің тайлағы, б а л а н ы ң о й н а ғы н д а й м ы н а л а р ы ң к і м ? — дейді. Сонда Б а л а б и түрып: — Үш жүздің б а л а с ы бас қ о с қ а н д а Орманбет би айтқан екен: «Е р д ің қ ү н ы н жастың ж айсаңы д а у л а й д ы , к ә р ін ің сайтаны д а у л а й д ы » деп. Сен к ә р ін ің сайтаны б о л- саң, м ен жастың ж айсақымын... деп сөзден т о қ ы р а т ы п т ы. Б ұд ан д ау д а үту үшін ру күші ғ а н а емес, ж ү й р і к ой, жүйелі сөздің де ма ңы з ы зор б ол ғ а н д ығ ы сезіледі. Ш е ше н д і к д ау ұзын сүре айтыс, немесе төрел і к- би л і к сөз болуы ша рт емес. Шеше нд ер а й ты с - д а у да ү з а қ сөз- бен үтпайды, бір ауыз т а п қ ы р оймен ұтады. Ш е ше нд і к д а у дегеніміз айтыс үстінде тауып а йт ыл ға н сол бір ауыз ү т ымд ы сөз. Ол — кейде толғ ау, кейде төрелі к, тіпті кі- ріспе сөз де бола береді. Ерт е д е Бәсентиін ж а ғ ы н а н біреулер Керейді ң ж ыл қ ы - сын а л ад ы. Оған қ а р с ы Қерей ж а ғ ы б а р ы м т а ғ а бар- ранда екі а р а д а ж а н ж а л болып Бәсентиін ж а ғ ы н а н кісі өледі. Қерейлер ү з а қ у а қ ы т теңді к бермейді. Осыған б а й ла ны с т ы болған бір ж и ы н д а Бәсентиі н ж а ғ ы н ы ң биі Қ а з а н ғ а п Керейді ң биіне: — жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|