«Tipi  хайуандарды»  (anim alculus viva)

24
ОКУЛЫК
ешкашанда cipкe кышкылы е р т н д ю ш пайдаланбаймыз деп ант бердг Ал егер де оларга адам тш ш щ
ецезш де мундай жэщцктер бYткiл карольджтеп адамдардан кеп деп айтсам не болар ед1?»
Левенгуктьщ замандастары оныц жацалыгына тац кал ад ы. Англияныц корольдж когамы оны езш щ
мушес1 етш сайлайды. 50 жыл бойы ол езш щ ашкан жацалыктары туралы есеп берш, хат жазып отырады. 
О зш щ микробтарын Ресей патшасы 1-Петрге де керсетедь
О зш щ барлык жацалыктарын жэне бащ ауларын 1695 жылы «Антони Левенгук ашкан табигат 
купиясы» деген ю табында жариялайды.
Сонымен, ете усак Нр1 организмдер ашылды... Б1рак, оларга микроорганизмдер деген ат бершмедц 
олардыц классификациясы жасалмады, биологиялык касиеттер1 зерттелмедц олардыц жукпалы аурулар 
коздырудагы себепш1 фактор р етш д еп рол1 дэлелденбедь М уньщ барлыгы ойда болатын. Кептеген 
сурактарга микроскоптар жетшд1ршп, эр турл1 зерттеу эдю терш щ енпзшу1 нэтижесшде 1,5-2 гасырдан 
кей1н гана жауап алынды. Осылардьщ бэрш аныктау уш1н коптеген елдерде ХУН-ХУШ гасырларда Гук, 
Кирхер, Спалланцина, Пленниц, Дженнер, Басси, Шенлейн, Груби, Эйкштедт, Лангебек, Поллендер, Давен, 
Рейэ, Генле, Холмс, Земмельвейс, Самойлович, Каньяр-Латур, Шванн, Кютцинг, Беркли, Шредер, Аппер 
жэне баска да галымдар мен дэржерлер жумыс аткарды.
Сонымен, 1,5-2 гасы р бойы бактериялар мен сацы раукулактарды ц н е п з п турлер1 аш ылып, 
сипатталды. Морфологиялык жацалыктар б1р1нен соц б1р1 ашылып жатты.
Осымен катар, микробтардыц таза дакылдарын бол1п алу, олардыц касиеттер1н зерттеу, турлерш 
ажыратып-аныктау мумк1нд1ктер1н1ц эд1стемелер1 жинакталды. Бул адамдар мен жануарлардыц н е п зп
жукпалы ауруларыныц коздыргыштары ашылган ец жаркын физиологиялык кезец болды; иммунитет 
кубылысы т.б. айкындала бастады.
Микробиология кызыкгы байкауцан пракгикалык мацызы бар жетекпп гылым саласыныц б1рше айналды.
М едициналык микробиологияныц, иммунологияныц, биотехнологияныц шын мэнш де н е п зш
калаушы Луи Пастер (1822-1895жж.) болды, оныц ецбектер1 микробиологиялык гылымныц нег1з1н калады. 
Ол алгаш рет ашыту жэне нпру процесш микроорганизмдер коздыратынын; т1р1 организмн1ц езшше панда 
болуыныц мумк1н емест1г1н, микробтардыц аэробты тыныс алуынан баска анаэробты жагдайда да тыныс 
алуы болатынын дэлелдед1. Л.Пастер асептика, антисептика, залалсыздандыру тэсшдер1н1ц дамуына эсер 
етт1; пракгикалык иммунологияныц непзш калады, кутыру ауруына, куйд!рг1, тауык тырыскагына карсы 
вакцина жасап шыгарды. Б1ркатар аурулардыц алдын алу унин элс1зденд1ршген штамдардан т1р1 вакцина 
жасап, алгашкы рет Л.Пастер «аттенуациялау» деген терминд1 усынды. Пастер езш щ вакциналарын 
осындай аттенуацияланган микробтардан дайындады.
Ол жукпалы аурулар патологиясында микроорганизмдердщ рел1н гылыми тургыдан алгашкы рет 
дэлелдедц жукпалы аурулар коздыргыштарын зерттеудщ нег1зг1 эд1стер1н енг1зд1; стафилококтарды. 
стрептококтарды, шошкат1лмес1н1ц, тауык тырыскагыныц коздыргыштарын ашты. Аса жаркын тэж1рибе 
коюшы рет1нде ол теориямен практиканыц рел1н оте корегенджпен багалай 61
лд
1, жэне де ез ецбектер1мен 
«Г ылымдар жэне гылымга косымшалар бар; олар жем1с беретш агаш сиякты езара байланысты» болатынын 
дэлелдедг
Бактериологиялык зерттеу эд1стер1н жет1лд1руде жэне б1ркатар аурулардыц коздыргыштарын ашуда 
немю галымы Роберт Кохтыц (1843-1910) ецбеп зор. Ашкан жацалыктар тобы унпн Швеция академиясы 
1905 жылы желтоксанда медицина саласы бойынша оны Нобель сыйлыгымен марапазтады.
Р.Кох коп жылдар бойы жукпалы ауруларды коздырудагы микробтардыц мацызы ту ралы козкарасты 
дамытты, тэж1рибе жуз1нде микробтардыц этиологиялык рол1н дэлелдеу мумкшджш карастыр> ды колдады. 
Ол зертханалык микробиологиялык техниканыц дамуына зор улес косты: тыгыз орталарда (картопты, 
желатищц, уйытылган сары суды, т.б.) микробтардыц таза дакылын бол1п алудыц сешмд1 эд1с1н енг1зд1. 
Дегенмен, агар-агарды алгашкы рет нем1с зерттеуш!с1 Гессе 1884 жылы колданган болатын; микроскопта 
карау уш1н иммерсиялык жуйе жэне конденсор (Аббемен бф ге) колдануды, микрофотографиялык од1ст1 
усынды.
Куйд1рг1 ауруына шалдыккан малдардыц канынан 1849 жылы Поллендертапкан таякшалардыц сол 
аурудыц коздыргышы екен1н Р.Кох 1876 жылы толык дэлелдед1. 1882 жылы ол туберкулез таякшасын

М Е Д И Ц И Н А Л Ы К М И К Р О БИ О Л О Г И Я
25
белш алды жэне жан-жакты зерттедк 1883 жылы - тырыскак вибрионын тапты; 1886 жылы - туберкулин 
препаратын жасады.
Микробиологияньщ дамуына жэне оныц 6ip саласы - иммунология гылымыньщ калыптасуында 
Ресей галымы И.И. Мечниковтыц (1845-1916 жж.) ецбеп ерекше. Ол квптеген агзалар жасушаларыныц 
фагоцитарльщ белсендгшп болатынын, ягни, бегде заттарды, соньщ ¡шшде микроорганизмдерд1 корытып, 
организмд1 ¡ндеттен коргайтынын дэлелдедг Ол кабыну реакциясыньщ механизмш ашты. Осындай 
байкаулардыц нэтижесшде иммунитеттщ жасушалык теориясыньщ нег1з1н жасады, сол упнн 1908 жылы 
(П.Эрлихпен 6ipre - ол иммунитеттщ гуморалдык теориясын ашкан) Нобель сыйлыгын алды. Иммунитет 
туралы козкарасы «Кдбылдамаушылык жэне жукпалы аурулар» туралы ютабында 1901 жылы жарияланган 
болатын.
И.И. Мечниковтыц микроорганизмдер антагонизм! туралы жумысы осы кезге деш н классикалык 
ецбек болып табылады, жукпалы ауруларды антибиотиктермен емдеуд! дамытудыц Heri3i рет!нде кызмет 
етед!. Мерез ауруыныц тэж!рибел!к моделш кояндарда жасау т эс ш н усынды. Оныц тамаша уйымдасты- 
рушылык таланты болды, 1886 жылы Ресейдеп ец 

жүктеу/скачать 47,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: