Медициналык, микробиология

М Е Д И Ц И Н А Л ЬЩ М И К Р О Б И О Л О Г И Я
81
Х ром осом алы к м утациялар ДБЩ - ныц жеке ф рагм ен ттерш де 
ipi 
о згер ш тер д щ болуы мен 
сипатталады. Олар нуклеотидтердщ шамалы немесе кеп болшшщ тусш калуы (делеция), немесе ДНК| -
ныц 
6ip 
болшшщ 180° -ка буралуы (инверсия), немесе ДНК^ - ныц кандайда -
6ip 
болшшщ кайталануы 
(дупликация) салдарынан болады. Хромосомалык мутациялардыц тузшу механизмшщ 
6ipine 
Is -тзр кес- 
тердщ жэне транспозондардыц ДНК^ - ныц 
6ip 
болшшен келесюше, немесе репликоннан репликонга 
(хромосомадан плазмидага немесе 
KepiciHme) 
кошу!мен байланысты.
Нэтижесшде мутация тузшедц ce
6
e
6
i транспозондык элемент косылган кезде геннщ кызымет! 
бузылады. Кешу кeзiндe олар гендж материалдын делециясын немесе инверсиясын, ал ДНК^ - ныц жаца 
бол!мше косылганда 6 - 9 жуп нуклеотидтер жубыныц дупликациясын тугызуы мумюн.
Ф енотипах 
03repicTepiHe 
байланысты мутацияны бейтарапты, шартты - летальдк летальд! деп боледк 
Бейтарапты мутациялар кандайда 
6ip 
касиеттершщ фенотиптж ©згерютер!мен коршбейдц 
ce6e6i 
олар 
синтезделетш ферменттердщ белсендш к касиеттерше эсер етпейдь
Озгерюке экелсе, 
6ipaK 
ферменттщ белсендш к касиетш жогалтпаса оларды шартты - летальд! деп 
атайды. Крршаган орта жагдайларына байланысты микроорганизмдер ез TipLumiKTepiH сактап калуы мумюн 
немесе керюшше жойылады. М ысалы, ts - мутант бактериялар (температурага сез1мтал) 37°С - та 
ферменттерд1 синтездеу кaбiлeттiлiктepiн сактайды, ал 42°С - та бул касиеттерш жояды. Сондай - ак, 
жабайы бактериялардыц типтершде сэйкес ферменттер ею температурада да белсенд! келед
1
.
Летальд! мутациялар бактерия жасушасыныц мацызды ферменты синтездеу кабш етш ш толык 
жойылуымен сипаталады. Кобшде бундай мутациялар гендердщ топтарын коршап алган улкен делециялар 
кезшде немесе хромосомалык мутацияныц баска турлершде кездесу! мумюн. Сонымен оларга гендершде 
ДНЬу - полимераза синтез! туралы информацияны алып журетш мутациялар жатады.
Мутациялар фенотипшде морфологиялыкжэне биохимиялык касиеттершщ жойылуы немесе e
3
repyi 
турш де коршедц мысалы: талшыктарын, юрпжшелерш, капсулаларын, жасуша кабыктарын; к а н д а й -д а
6
ip KeMip суларды ферменттеу, б е л гш -
6
ip аминкышкылдарын, витаминдерд! баска да байланыстарды 
синтездеу касиеттерц д э р ш к немесе дезинфекциялык заттарга жэне т.б. турактылыктыц калыптасуы.
Б е л г ш -
6
ip аминкышкылдарына, азоттык непздерге, осу факторларына тэуелд! мутанттар - 
ауксотрофтылар деп аталады. Олар осу кабшетш тек, сондай жетюпейтш фермент косылган дайын коректж 
ортада толыктырылган жагдайда тана сактайды.
М икроорганизмнш кандайда 
6
ip ф ен оти п ах касиеттерш ш озгеруш модификация деп атайды. 
Мутациядан ерекшел!п олар геноммен бакыланып отырса да ДИК^-лык курылымы 
6
ipiHiumiK ©
3
repicTepre 
ушырап, жойылып кетпейдь
Модификациялар жеке микроб жасушасыныц немесе жалпы популяцияныц озгерюке ушыраган 
коршаган ортага жауабы болып табылатын адаптациялык реакциясы ретшде корш едь Бундай ©
3
repic 
Typi 
микроб популяцияларыныц коршаган ортага тез уйренш, сол жагдайда оз ы р ш ш п н сактап калуларына 
мумю ндж бередь
Модификациялар морфологиялык, биохимиялык жэне баска да модификациялык кубылысты сактау 
кажет болмаганда оларды тугызатын факторлардыц эсерш жою аркылы бастапкы фенотипше орала алу 
касиеттер!мен коршедь
М одификацияныц биохимиялык н епзш индуцибельд! ферменттердщ синтез! курайды, ал олар 
реттеуип гендермен бакыланатын сэйкес курылымдык гендерд!ц индукциясы жэне реперессиясымен 
аякталады. Мысалы, !шек таякшасы лактоза болган жагдайда гана оны ферменттеуге кажетт! ферменггерд! 
синтездей алады. Стафилококтар тек пенициллин болганда гана сол антибиотика бузатын ферментт! 
синтездей алады.
Модификацияларга кейб1р микроорганизмдерд!ц «унс!з» гендерш щ косындыларын (озгермеген) 
ж аткы зуга болады, себеб! ж укпалы аурулар кез!нде олардыц антигендер! алмасады .С оны мен 
6
ipre 
модификацияларга багдарламаланган гендж акпараттардыц ©згеру!н де жаткызуга болады, ол геннщ
хромосомага миграцияланып (кошу!), эр турл! жи!л!кте б е л г ш
6
ip локустарга TipKecin, нэтижес!нде 
касиеттер!н!ц озгеру!мен сипатталады. Генд1 калпына келт!ру механизм! де болады, ол кезде оз касиеттерш

82
о ц у л ъ щ
кайта калпына келп р ед ъ Бундай модификация турлерш е гонококтардыц, мерез трепонемасыныц, 
кайталам а сузек боррелиялары ны ц, ты ры скак вибрионыныц антигендш курлысындагы езгерю тер 
жаткызылады.
Модификациялар антибиотиктермен, мысалы пенициллинмен тжелей эсер еткенде пайда болуы 
мумюн. Соныц салдарынан тузш ген, жасуша кабыгын жогалткан Ь - шшшд1 бактериялар и есш щ
жасушасыныц ¡шшде сакталып кана коймай, кебешп, пенициллиннщ эсер
1
токтатылган жагдайда кайта 
калпына келе алады. Кептеген бактерияларды антисептиктердщ суббактериостатикалык концентрациясы 
бар корекпк ортасында ешргенде олар модификацияга ушырап, морфологиялык жэне баска да касиеттерш 
езгерту
1
мумюн.
Я - £ -
диссоциациялар.
О згерпш пктщ б
1
р тур! бактериялардыц Я - Б - диссоциациялары болып 
табылады. Олар бактерия жасушасыныц б1р - б1ршен тыгыз коректж ортада тузген колонияларыныц 
сипатына байланысты ерекш еленетш езгер п ш тж . Я - колониялардыц айнала ш еп будыр, ал Б -
колониялардыц айналасы теп е болып келедь Колониясыныц езгеру!мен катар микроорганизмнш баска 
да касиеттер! езгеру! мумюн.

жүктеу/скачать 47,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: