21
«баҳоланиши» оқибати. Лекин фанга маълум турдаги янгича бир тадқиқ
ва таҳлил тамойилни киритиш ва оммалаштириш жараёнининг
диалектикаси шуни кўрсатадики, илк босқичида – дастлаб эклектик
(тушуниб-тушунмай) тақлид қилинади, усул ва тушунча оммалашгач,
эклектикликдан онгли татбиққа – усул ва тушунчани янги шароит ва
муҳитга мослаштириш босқичига ўтилади. Бу тарихий тараққиётнинг
умумий қонуниятидан бири, янгиликни тез оммалаштиришда шу усулдан
бошқа йўл ҳам йўқ.
Рус тилшунослигини жаҳонга машҳур қилган
муосир тилнинг
синхроник формал тавсифи методи
нинг қиёсий-типологик (ҳатто,
қисман тарихий-қиёсий) татбиқининг энг яхши намунасини (унча кўп
оммалашмаган О.Бётлингкнинг немис тилида 1851 йилда Санкт-
Петербургда нашр этган «Ёқут тили ҳақида» улкан тадқиқотидан кейин)
Н.Катанов 1903 йилда Қозонда нашр этган «Урянхай тили тадқиқи
тажрибаси» номли қарийб минг бетлик, ўнлаб қиёсий жадвалли асарида
берди. Ўтган асрнинг 70- йилигача мана шу икки асар Россия ва СССР
таркибида бўлган туркий тил қурилиши тавсиф ва талқинида бевосита ва
билвосита катта таъсир кўрсатиб келди. Шунинг учун Россия ва СССР
таркибида маълум бир даврда бўлган туркий тил бўйича тилшунослик
тарихини, хусусан, бу фанда – ҳ о д и с а силсиласини (ёзилган ва нашр
этилган илмий асар рўйхатини) эмас, илмий метод, илмий тушунча ва ғоя
тарихи ва тараққиётини ўрганмоқчи бўлган талабгор бу икки асарни
четлаб ўтса, ҳақиқатга хилоф, эклектик, кўр-кўрона йўл тутган бўлади.
Ўтган асрнинг 20-йилида СССР таркибидаги туркий халқ ва тил
бўйича замонавий адабий тил меъёрини белгилаш, ўрта ва олий таълим
тизими учун дарслик яратиш масаласи кун тартибида турганда 1926 йилда
Е.Поливановнинг мазкур «
Достарыңызбен бөлісу: