19
(1894–1969) жаҳон тилшунослигида ф о р м а л т и л ш у н о с л и к деб
юритилади
1
. Бундай ёндашишда таянч, бошланғич нуқта шакл
бўлганлиги сабабли шаклан фарқли, лекин мазмунан (мазмун сифатида,
табиийки, вазифа ҳам тушунилади) яқин ҳодиса осонликча парадигмага –
грамматик категорияга бирлаштирилади. Шу билан бирга, масалан,
Китобни акамга/ акам учун олдим
каби қурилмада -
га
ва
учун
бирлиги
семантик-функционал яқин бўлса ҳам, соф шаклий (формал) тамойил
асосида – бири аффикс, иккинчиси ёрдамчи сўз бўлганлиги учун – у
синоним ва бир хил парадигма бирлиги деб саналмайди. Лекин
қўшимчанинг фонетик хусусият билан боғлиқ бўлган кўриниши (чунончи,
бобом, бобоси
, ва
китобим, китоби
каби сўзидаги
-м
ва
-им
,
-си
ва
-и
,
ёздирмоқ
ва
ишлатмоқ
каби сўздаги
-дир
ва
-т
), ҳамда грамматик маъно
ва функция жиҳатидан умумий бўлиб, шаклан ҳар хил бўлган қўшимча
ҳам (чунончи,
тўлғазмоқ – тўлдирмоқ
каби сўзда
-ғаз-
ва
-дир-
) вариант –
айни бир лисоний ҳодиса (грамматик шакл) қўшимчасининг кўриниши
деб қабул қилинар эди.
Туркий
тил
синхроник
формал
тавсифинининг
рус
туркийшунослигида биринчи ва энг яхши намунасидан бири сифатида
1869 йилда Қозонда нашр этилган ва Н.И.Ильминский (1822–1891)
бошчилигидаги муаллиф жамоаси томонидан тузилган катта – 300 бетдан
зиёдроқ ҳажмдаги «
Достарыңызбен бөлісу: