Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Монография «Елтаным баспасы»
| ба
с мүшелері екен- дігі белгілі болды. Бас мүшелеріне қатысты тұрақты тіркестер бүкіл дене мүшелеріне қатысты фразеологизмдердің 45 пайызын қамтитындығын айқындадық. Фразеологиздердің саны жағынан екінші орында ішкі мүшелері алады. Бұлар анатомиялық атауларға қатысты фразеологизмдердің бестен біріне жуығын қамтиды. Сөз саны жағынан да, тұрақты тіркестердің көлемі жағынан болсын, ең шағыны қол мүшелері екендігі анықталды. [Болғанбаев, 1989, 121 б.]. Қазақ тіліндегі соматикалық фразеологимздердің тақырыптық топта- ры əр алуан болып келеді. Бұл жөнінде соматикалық фразеологизмдерді төмендегідей топтастырылады: Ø Əлеуметтік өмір мен қоғамдық қарым-қатынасқа байланысты: қолы ұзын, беттің арын бес төгу, шаш ал десе бас алу, тістегеннің аузында, ұстағанның қолында кету. Ø Адамдардың жеке өз басына жəне қарым-қатынасына байланыс- ты: мұрнын көкке көтеру , бүйрегі бұру, қол ұшын жалғау, төбесі көкке жеткендей /қуану/. Ø Салт-дəстүр, əдет ғұрып, наным-сенімге байланысты: мойнына бұршақ салу, бой жасау, шыбын жаны көзіне көріну. Ø Халық медицинасына байланысты: көз тию, мұрттай ұшу, басының сақинасы ұстау. Ø Адамның психикалық, физиологиялық т.б жай күйіне қатысты: қабырғасы қайысу, жігері құм болу, құлағының құрышы қану, жылы қабақ таныту, . Ø Халықтық өлшемге қатысты: көз ұшынан көріну, көзді ашып жұмғанша, қас пен көздің арасында, арқаны кеңге салу, қарыс табан. Ø Табиғи қажеттіліктерді өтеуге қатысты: ақ ауыз қылу, ас ауыз тию, аузына су тамызу, жүрегі қараю, қарны ашу, аш өзегіне түсу. Ø Алғыс-қарғыс жəне тілек мəнді: тілің кесілгір, жағына жылан жұмыртқалағыр, жағың түскенше жаманшылық көрме, құдай қолыңа қуат берсін, көзайым болу. Соматикалық фразеологизмдердің семантикалық топтары есім жəне етістік мəндегі тіркестерден құралған. |