ҧғымына сенімсіздік білдірді

22 
мҥліктілер билігі, байлар билігі орнайды, бай болу- онда қҧдіретті болу деген сӛз. Шын мәнінде 
темір жҧдырықпен кҥреске тиым салынғанда, фунт пен цент кҥрестеріне рҧқсат беріледі, ең 
жақсы қызметтер кім ақшамен жақсы қамтамасыз етілсе соған тиеді». Г.Моска пікірінше мҧнда 
екі жақты бағыт пайда болады: байлық саяси билікті қалыптастырады, сонымен бірге саяси 
билік ақшаны әкеледі. 
Г.Моска пікірінше басқарушы азшылық әрқашанда белгілі бір деңгейде бірігеді, ол жабық 
тапқа айналу ҥрдісіне ие. Барлық билеуші таптар мҧрагерлік болуға тырысады, егер заң 
бойынша болмаса, онда іс жҥзінде». Мҧнда шындық ӛлшемі кӛп, ол деспоттық шығыстан 
партноменклатуралық социализм элитасына тән. Г.Москаның элитаны жабық тап деуі де 
орынды. Мҧрагерлік элитада оның қҧрамы отбасы мҥшелерімен шектелген, бала туу ғана бҧл 
тапқа ӛту ӛлшемі. Ал, ашық қоғамда білім билеуші тапқа жол ашады. Дегенмен, билеуші тап 
мҧнда білім беруді монополияландырады, белгілі бір индивидтер ғана элитный білім алады. 
Г.Моска ҥшін элитаға жаңа адамдардың келуі- қоғам денсаулығының кепілі. Бірақ 
Г.Моска пікірі бойынша бҧл консервативті ҥрдіс тҧрақты қоғамда ғана мҥмкін, яғни элитаны 
бҧқарадан шыққан таңдаулылармен толықтыру мен сабақтастықты сақтауы. Демек, Г.Моска 
элитаның ауысуы емес, трансформациялануы концепциясына жақын келді.
Г.Москаны тарихтағы бҧқара рӛлін жоққа шығарғаны ҥшін және демократияға негилистік 
қатынасы ҥшін сынға алуға болады. Г.Моска билеуші таптағы екі ҥрдісті атап кӛрсетті- 
аристократиялық және демократиялық. Біріншісі, элита мобилділігінің жоқтығымен, қоғам 
жаңармауымен ерекшелінеді, ал екіншісі, әлеуметтік ӛзгерістер кезеңі, билеуші таптың 
әлеуметтік тӛмендегілердің біршама динамикалық және қабілетті ӛкілдерімен толықтырылуына 
мҥмкіндік жасалынады.
Сонымен қорыта айтқанда, Г.Москаның элита билігі идеясы- билеуші азшылық билігін 
ақтауға деген талпыныс, кӛпшілікті оның легитимділігіне сендіру. 
В.Парето - позитивті социологияның кӛрнекті ӛкілі, ол элитаға кім жататындығын 
анықтау ҥшін статистикалық әдісті ҧсынады: «... ӛз қызметінің саласында ең жоғары баға алған 
адамдардың әрқайсысын элита деп атаймыз»- деп жазады.
Сонымен байлар әлеуметтік пирамиданың шыңын қалыптастырады, кедейлер негізін 
қҧрайды. В.Парето пікірінше қоғамды басқа негізде, мәселен, кез келген қызмет облысындағы 
қабілет негізінде жіктеуге болады. Оның тҧжырымы бойынша ӛмір сҥру ҥшін кҥресте кімдер ең 
жоғары шыңға жетсе, олар элитаны қҧрайды. Индивидтер, кҥшті ықпал мен байлыққа ие,
«қоғамның жоғары қабаты элитаны» қҧрайды. Оларға В.Парето ең алдымен коммерциялық, 
саяси, әскери, діни тӛбелтопты жатқызды. Бҧл элитаны кең тҧжырымдау. Дегенмен В.Парето 
элитаны тар мағынада да тҧжырымдайды. Бҧл элитаның саясатта шешуші рӛл атқаратын бӛлігі, 
яғни билеуші элита. Демек, элитаның барлық мҥшелері оның тар мағынасына енбейді. 
Әлеуметтік қҧрылым В.Парето бойынша былай бӛлінеді: жоғары қабат- элита, билеуші және 
билемеуші; тӛменгі қабат- бҧқара. 
Қоғамдағы материалдық және рухани қҧндылықтарды бӛлу, әсіресе, билік, байлық, 
беделді тең емес. «Байлықты бӛлудегі теңсіздік қоғамның экономикалық ҧйымдастырылуынан 
гӛрі, адамның табиғатына кӛбірек тәуелді».
Әлеуметтік динамиканы тҥсіндіру ҥшін В.Парето «элитаның циркуляциялану» теориясын 
жасады: әлеуметтік жҥйе тепе-теңдікке ҧмтылады және ол тепе-теңдіктен шыққанда белгілі бір 
мерзімде оған қайтып келеді; жҥйенің теңселу процесімен оның тепе-теңдіктің «бірқалыпты 
жағдайына» келуі әлеуметтік циклді қалыптастырады; цикл ағымы элитаның циркуляциялану
сипатына тәуелді. В.Парето тарихи процесті элитаның негізгі тҥрінің мәңгілік цикуляциялануы 
ретінде кӛрсетуге талпынды. Бҧл циркуляциялану схемасының қоғамдық дамудың тарихи 
тҧрғысымен байланысы шамалы. Ол «элита қоғамның тӛменгі қабатынан пайда болады және 
кҥрес барысында жоғары кӛтеріледі, гҥлденеді және ақыр соңында жойылады және 
жаншылады. Бҧл элита айналымы тарихтың әмбебап заңы болып табылады»- деп жазады. 
В.Парето ҥшін тарих- артықшылыққа ие азшылықтың сабақтастық тарихы, олардың 
қалыптасуы, кҥресі, билікке жетуі, биліктен қҧмарының қануы, қҧлауы, басқа артықшылыққа 
ие таптың келуі. 

23 
Неге элитаның ауысуы болады, ал олардың ҥстемдігінің тҧрақсыз және ҧзақ болмау 
себебі неде? Бір элитаның тҧрақты тҥрде екіншісін ауыстырып отыруы қоғамды басқару 
сҧранысына басқару әдісінің сай келмеуінен. Демек, әлеуметтік жҥйеде тепе-теңдікті сақтау 
ҥшін бір элитаны басқасымен ауыстыру процесін талап етеді, элиталар алдында бҧл талап қайта 
ауысып пайда болып отырады.
В.Парето элита кҥштілігін кҥштеумен шатастыруға болмайды, ол әлсіздік сыңары деп 
санады. Тӛменгі қабатта барлық уақытта қоғамды басқаруға қабілетті адамдар бар. Элитада 
тҧрақты тҥрде қоғамды басқаруға қажетті сапасы болмайды. Кҥштеуге жҥгінетін элементтер 
жинақталынып отырады. «Аристократияда сандық ғана емес, сапалық та қҧлдырау болып 
тҧрады». Яғни билеуші элита уақыты келгенде ӛзінің сапалық қасиеттерінен айырылады, сол 
кезеде халық ҥшін қажетті сапалық қасиеттерге ие жаңа, жас элита ӛмірге келеді. 

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: