Постмодернизм мәдениетінін негізгі даму

183 
жылдардағы жастар қөзғалыстары модернінін идеялдық-
қөркемдік қүндылығына сенімсіздік білдірді.
Постмодернизм контур мәдениетке қөркемдік реакция 
болып 
келді. 
Онын 
сабағын 
(урок) 
қабылдап, 
модернизімнін контурмәдениетін сынауын - қәсібі 
дайындығы жоқ түтунушылардын - қәдімгі «қөшедегі жай 
адамдардын» қөзқарастарына сүеніп, ол қөпжағдайын 
терендетіп, қүшейтіп, эмоциальдықтан концептуальдық
денгейге ауыстырды. 
Басында айтқандай 
Постмодернизм дамыған батыстын 
мәдениетінін санасында соңғы 25-30 жылдын ішіндегі пайда 
болған ұғым.
Бұл жердегі мәселенін шіеленісіп турғаны «Постмодерн» 
қәзіргі мәдениеттін екі болек мәдениеттін тенденциясын 
қөрсетіп түр. Оларды шатастырмау ұшін 
«постмодернизм»
және 
«қәзіргі кездегі»
деген екі аудармасында пайдалану 
керек. 
Постмодернизмнін геналогиялык (басты) терміні 1917 
жылда шыққан. Бірінші рет бул терминді неміс философы 
Рудольф Панвиц «Кризис европейской культуры» деген 
еңбегінде қолданды.
Бүл жердегі сөз
қүлдырауды
жеңетін жаңа адам, яғни 
жоғарғы 
(сверх) 
адам
туралы айтылған. Бүл термінін кейңгі 
пікірталастын соңынын жалғасы 1960 жылдары АҚШ дағы 
әдебиетшілердін дискусиясында жалғасты.
Алғашкы кездегі пікір таласта «постмодерн» аванғардық 
(алдынғы қөзғалыс) әдебиетін дағдарыс жағдайы деп 
қөрсетті. Брақ соңында бул термінге (постмодерн) 
дағдарысты женеді деп үмітпен оңтайлы мағна берді, мысалы
элитарлықпен
бұқаралық
мәдениетін арасындағы
арақашықтығын.
Бул термин әдебиетпен өнердегі жаңалығына сипаттама 
бергенде жиі қөлданды, сонымен қатар әлеуметтік-
экономикалық, 
технологиялық 
және 
әлеуметтік-саяси 
шеңберінде болған өзгерістергеде. 

184 
Постмодерниз түсінігін статусын 1980 жылдар, алдыменен 
Лиотаронын еңбегіне байланысты философия саласындада 
піқір талас болғанына. 
Постмодернизм философиясы өзінше болмайды оған бір 
қөзқарастык 
жоқтыктығығана 
емес, 
негізгі 
себебі 
постмодернизм философиясында пайда болған өзінше 
теоретикалық-дүниетанымдық және жанырлы бірліктін
радикалдык қүдік түғызғаны. 
Орынды 
болар 
еді 
егер 
сөзді 
«постмодернизм 
философиясы» емес философиядағы «постмодернизмнін 
ахуалы туралы», жалпы мәдениеттегі «посмодернизмнін 
ахуалы» деген. 
Постмодернистік жаңа архитектуралык қүрылысын үлгісі – 
Штурттгартегі 
ағылшын 
Дж.Стерлинганын 
проектісі 
бойынша соғылған қөркемдік галереянын гимараты. Бүл 
жерде барлык дәурдін архитекторлык курылыстарынын 
стилдері кездеседі. 
Фасады, яғни сырткы қөрнісі, дуалдарын бәрі түрлі түсті 
жарык беретін құырлармен жарықтандырылып өндіріс 
курылыс белгісін береді. Гимараттын жарык залдарынын іші, 
шыннан және темирден жасалынған, содан кейін бірдестен 
египеттін храмындағыдай колоналарға трелесесін. Ішкі 
әулінде «антикалық курылыстын куйреп жатканын», бул 
жерде қөне статуялар, бірін үстіне бірі күлап жаткан плиталар 
«архиологиялык қазба жасалынып жатқан секілді (хаос). 
Осынысымен қәзіргі архитектурадағы қөркісін жокқа 
шығарып, назарлык білдіріп тарихпен традицияға сағыныш 
білдіру. Постмодернистік архитекторлар откен формаларын 
алуға тырсада өте сирек ойдағыдай сәтті болып шығып 
жатты, қөбінше дәмсіз,тәтімсіз болып жатты.
Ағылшынын 
архитекторы 
Чарлз 
Дженкс 
«Язык 
архитектуры постмодернизма» деген кітабінде былай дейді: 
«Күндылыктарды қайта қарастыру басталды: жаңа қалалық 
архитектура футуристік қөрністен шығармашылык нәр 

185 
алудан қалды. Керсінше өздерін ойларында олар тарихқа 
отпейтінге бет бурып тур. 
Батыстын жаңа сунғатымен скульптурасындада тупикке 
кіріптур (одан шығуга брак жол, кері шегіну), брак 
архитектурадан айырмашылығы бул жерде жуататын ештене 
жок. 
«Бул жерде мен бір қөрмедегі қөргенім дейді А.В.Гулыга, - 
одан қалған сезімін - мазаратта болдандаймын: бул жерде 
онер өлген. Бул жердеде постмодерн туралы әмгімелер 
болды, әртулі модернизмнін вариантарын қөрсетті брақ олар 
өнерді жойуға алып келді».
Посмоденистік философия постмодернистік өнердегі 
жаңалыктарды (обосновать) негіздеп оларды жойылудан 
қорғау брак онын қәзіргі рухани өмірдегі позитивтік жағын 
түсіндіріп 
берелмау, 
мысалы 
жоғарыдағы 
айтылған 
архитектураны алаыік. 
Плюрализмді (қөп піқірлікті) талап ететін постмодернизм 
жаксы брақ шегінде білу керек. 
Біздің ғасырымыздын мәдениетінде сәйкестік, қөркемдік, 
түтастык және шығармалардын түсініктігіде болу деген 
ұғымдарды жоғалтып отыр. Мысалы Рене Магританын 
темеке шегетін трубкамен сүретін мнандай жазумен 
жазылғанын алайык «Бүл трубкаемес». Бұл жерде қөріп 
турган сұретке сембеу не болмаса сөзге сембеу. 
2. Постмодернизм мәдениетінін онтологиялык (шығу 
мағнасы), гнесеологиялык (білімдік), мәдени-тарихы және 
эстетікалык параметірлері бар. Онтологиялык фенномені 
бойынша постмодернизм адамнын затқа әсер етуне, өзгертуне 
байланысты оған керсінше карамақарсылык білдіреді. 
Постмодернистік 
философия негізгі интелектуальдык 
істеріндегі базалык түсініктерін және бағдарларымен, 
бағытарын қәзіргі дәурдін ойлау стиліне сай аныктады.
Булар: біріншіден, шындыктан бас тарту, сондыктан 
мнандай түсініктерден «бастау», «себеп» дегендерден. Онын 
орнына («след») «ізі» деген термин еңгізді;

186 
Екіншіден, «мағна» деген категорияны қабылдамау, 
изденушіні терең зденуге бағыттандыратын, керсінше 
устіртін, женіл-желпі ізденуге; 
Ұшіншіден, модерн дискурсінде «метафизика» мен 
«транцентричность» ке қөп мән берілді; 
Төртіншіден - Постмодерн «метафизикеге» «иронияны» 
қарсыкояды, «транцентричностьке» - «имманентность»;
Бесіншіден- 
егер 
модерн 
«анықтыққа,ақіқаттықа» 
талпынса посмодерн «анықтыққа» емес; 
Алтыншыдан – «жаныр», «текстін шеқарасы» деген 
терминдердін орнына «текст» неболмаса «интертекст», бул 
ойынша жасауға бостандық, дәстурдін (традициядан) талабын 
елемеу, 
соңыңда 
постмодерн 
жасампаздыққа, 
шығармашылыққа 
бағытталған 
емес, 
керсінше 
«деконструкцияға», 
«деструкцияға», 
яғни 
бурынғы 
курылымды бузуға, жалпы мәдениетті бүзуға.
Посмодернистік өнердін қөп деген класификациялык 
бағыттарын американдык әдебиеттанушы Ихабом Хассаннын 
жасаған жіктеу: 
1.Белгісіз, түсініксіздік культ, қателік, қалдыру. 
2.Фрагментік, монтаждық қағида. 
3.«Деконизация», дәстурлі қүндылыктармен қуресу. 
4. «Бәрі шала-палалық, некұрайлымдық» психологиялык 
және символикалык теренсіздік. 
5.Турли жанырлардын араласы, синкретистік стиль. 
6. Қәзіргі мәдениеттін теарлығы, қөпшілікқе жұмыс істеу, 
аудиторияны есепке алу. Т.б. 
Соңғы кезде посмодернизм туралы қөп талқыланады, 
сондыктан онын шекерасы аныксыз. Постмодернизмнін 
теориялык концепциясы көптеген жаңа тусініктермен
категорияларды еңгізіп жатыр. Олардын ішінде мысалы 
ризома, нарратив, симулякр, т.б. Сонымен катар «ескі» 
тұсініктерге жаңа мағна беріп жатыр. Постмодеринде 
принципальдык турде фундементальдык мәдениетанымдылык 

187 
категорияны өзгерту болыптур (тілін, санасын, адамды және 
оны қөршаптурған дұниені). 
Хрестоматикалық 
посмодернизмнін 
текстін 
жіи 
американдык әдебиетанушы Лесли Фидлердін «Пересекайте 
рвы, засыпайте границы» (1969) деген еңбегін жатқызады. 
Бул жерде автор элитарлык пен бұқаралық мәдениетінін, 
реальдыкпен ирреальдық арасындағы шеқарасын алыптастау.
Жазушы өзінін концепциясында «екі жүздік агент» деп 
атаған. 
Ұйткені 
ол 
бірдей 
элитарлыктында 
және 
қөпшіліктінде мәдени суранысын қанағатрандуру керек 
деген. Сондыктан өнер шығармашылығы қөп тілді секілді 
болу керек, екі құрымы социологиялык және символикалық-
тіл мағнада.
Осынын 
накты 
турлері 
қөптеген 
постмодернистік 
теоретиктердін дамуында орын тапты. Сонымен негізгі 
постмодернистік идеялар – мәдениетті демократтандыру, 
жоғарғы қөйылған қүндылыктарды төмендету, жоғарғы 
идеалдардан бас тарту, өз уактысында модернистердін 
шығармашылык 
өнерінде 
тартымды 
болған. 
Негізгі 
постмодернистердін қойып отырған талаптары плюрализімдік 
стілге. 
ХІХ-ХХ ғасырда адамдардын ой орісінде сана сезімінде 
қөптеген өзгерістер болды. Мысалы, ХІХ ғ. жоғарғы 
классикалык ой өздерінін жұмыс еңбектерінде секс 
проблемасын, ессіздікті және абаққана дегенді (тюрманы) 
еңгізбейтін, мемлекетте мүндай дүниеге репресивтік турде 
қарайтын.
Осы уақыттын соңында бул тақырыптар легилизоваться 
етіліп және бірте-бірте кеңее бастады, бул текқана 
ғалымдардын талқылау назарында емес барлык өнерді басып 
кетті. Аякжағында ХХ ғасырда гомосексуалистердін 
мәселесімен парламентерде айтабастады. Мысалы бір 
жынысты адамдардын некелерін заңдастыру, жастарға 
жыныстык қанастыкқа үйретумен айналысып жатыр. Бүл 

188 
процесс тілгеде аусты, мысалы адамнын махабаттык сезімін 
«сұемін» деген сөзді «секс» деген сөз сығыстырып жіберді.
Мұнын 
бәрі европанын теңдік, бостандык деген 
талаптарынан, 
мысалы 
экономикалык, 
саяси, 
ойлау, 
жыныстық т.б.
ХХ ғасырдын екінші жартысындағы
 
постмодернизмнін 
өнеріне анализ жасай келе мнандай тұжырымға келуге болады, 
ХХ ғасырда постмодернистердін қөзқарастары қөршап турған 
дүниенін мәніне ылғы өзгеріп турғанынын. Өзінін кезегінде олар 
куралымен формасын жаңалап образды турде іске асырып 
жататыны. 
1950 жылдын аякжағында қөркем мәдениетте жаңа феномен 
пайда болды. Ол 

жүктеу/скачать 2,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: