Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
| <ч>, <ф>, <ц>, <щ>
сияқты орыс тілі дыбыстарына таңба арналған, <к>, <г>, <ң> фоне- малары к’, g’, n’ арқылы белгіленеді. Бірақ аталған әліпбиде апостроф жіңішкелікті екінші мәрте көрсететін кезі бар: ’k’өr – көр , сондай-ақ басқа функцияда да ( n’<ң> ) жұмсалды. Шет тіл дыбыстарына қосар таңба алынды да, бұл і түркітанушылардың құрылтайында қабылданған қаулыға сәйкес келмеді. Жалпы, латын жазуына көшу Орта азия түркі халықтарын- да, әсіресе татар халқы мен қазақ даласында бірауыздан қол- дау тапқан жоқ. Процесс өте баяу, жай өрбіді. Сондықтан 1928 жылы 18-23 желтоқсан аралығында Қазанда жаңа түркі әліпбиі- нің бүкілодақтық орталық комитетінің ііі пленумы шақыры- лады. Қазақстаннан асфендияров, О.Жандосов, нұрмақов, т.Шонанұлы, тоғжанов, т.рысқұлов сынды білімпаздар қатына- сады. Пленумда көтерілген мәселелер негізінен латын әліпбиіне көшу баяулығы, әзірбайжан жазуы қабылданған әліпби не- гізінде өзге түркі халықтарының әліпбиін бірдейлестіру, жазу тарихындағы сол дәуірді мұрағат ретінде сақтау, бас әріп мәсе- лесі, емле принципі, фонетикалық пен морфологиялық прин- ципті қатар ұстау деген мәселелер төңірегінде болды. н.Ф.Яков- лев унификацияның графикалық, фонетикалық, орфографиялық түрлері болады. негізгі бірлестіру фонетикалық болып табыла- ды, ол әр таңбаның ортақ дыбыстық мағынасы бар болу деген сөз деді. О.Жандосов Қазақстан латын жазуына көшуді кешеу- ілдетіп отырса да, бірлестіру жағынан Әзірбайжаннан алда тұр, бірлестіру негізіне бір жазуды алу деген дұрыс емес, өйткенде әр халық өз жазуының дұрыстығын дәлелдейді. толық унифика- ция жасау мүмкін емес, дауыссыздарды да бірлестіру керек деді автор және Қазақстанда ескі арабшылдардың күні таяды деген- ді былай білдірді: “было время, когда казахский крестьянин по поводу любого вопроса, имеющего большое общественное зна- чение, спрашивал, что скажут Букейханов и Байтурсынов. Это два толпа казахского прошлого, казахского национализма, смесь патриархальных предрассудков с буржуазно-националистичес- кими представлениями”. Сөйтіп, 1929 жылы қазақ жазуының араб әліпбиінен латын графикасына түпкілікті көшкенін хабарлайтын “Жаңа алфавит туралы қаулы” шықты. мұндағы әліпбиде 29 әріп болады (3- кесте). |