Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

3-
дəрісбаян
. 
Педагогикадағы
 
тұлға
 
дамуына
 
 
байланысты
 
проблемалар
 
 
“
Адам
 
баласы
 
туа
 
есті
 
болмайды
. 
Естіп
, 
көріп
, 
ұстап
, 
татып
, 
естілердің
 
айтқандарын
 
есте
 
сақтап
 
қана
 
естілер
 
қатарында
 
болады
. 
Естіген
 
нəрсені
 
есте
 
сақтау
, 
ғибрат
 
алу
 
ғана
 
есті
 
етеді
.”

Абай
 
 
Жоспары
: 
1. 
Тұлғаның
даму
процесі
2. 
Нəсілдік
жəне
қоршаған
орта
3. 
Іс
-
əрекет
жəне
тұлға
дамуы
4. 
Даму
диагностикасы
 
3.1. 
Тұлғаның
 
даму
 
процесі
 
 
Даму
 – 
адамның
 
сандық
 
жəне
 
сапалық
 
өзгерістерінің
 
жүрісі
 
мен
 
нəтижесі
. 
Даму
нəтижесінде
адам
биологиялық
түр
жəне
əлеуметтік
тіршілік
иесі
болып
жетіледі
. 
Адамның
биологиялық
сипаты
өз
ішіне
морфологиялық
, 
биохимиялық
, 
физиологиялық
өзгерістерді
қамтыған
тəн
- 
дене
дамуынан
көрінеді
. 
Ал
əлеуметтік
 
даму
оның
психикалық
, 
рухани
, 
интелектуал
кемелденуінен
байқалады
. 
Егер
адам
сана
жəне
өзіндік
санаға
ие
болып
, 
өз
бетінше
жаңғыртушы
іс
-
əрекет
орындауға
қабілетті
болса
, 
онда
ол
адам
тұлға
деп
аталады
. 
Адам
тұлға
болып
туылмайды
, 
ол
қасиеттік
дəреже
даму
барысында
қалыптасады
. “
Адам
” 
ұғымынан
өзгеше
“
тұлға
” 
түсінігі
– 
адамның
қоғамдық
қатынастар
, 
басқа
адамдармен
араласу
ықпалында
қалыптасқан
əлеуметтік
сапа
-
қасиеттерін
білдіреді
. 
Тұлға
ретінде
əрбір
адам
əлеуметтік
жүйеде
мақсат
бағдарлы
жəне
ойластырылған
тəрбие
барысында
қалыптасады
. 
Əрбір
тұлға
, 
бір
жағынан
, 
қоғамдық
тəжірибені
игеру
деңгейімен
, 
екінші
жағынан
, 
материалдық
жəне
рухани
құндылықтар
қорына
қосқан
қоғамдық
үлесімен
танылады
. 
Тұлға
болып
жетілу
үшін
адам
өзіне
табиғаттан
берілген
жəне
өмір
мен
тəрбие
желісінде
қалыптасқан
ішкі
қасиеттерін
нақты
практикалық
қызметте
аша
білуі
шарт
.
Адам
дамуы
– 
бұл
өте
күрделі
, 
ұзақ
мерзімді
жəне
қарама
-
қайшылықты
процесс
. 
Біздің
ағзамызда
болып
жатқан
өзгерістер
өмір
бойына
ұласады
. 
Ал
адамның
тəн
-
дене
болмысы
мен
рухани
дүниесі
, 
əсіресе
, 
балалық
жəне
жас
өспірімдік
шақта
қарқынды
ауысуларға
кезігеді
. 
Адамның
дамуы
сандық
өзгерістердің
қарапайым
жиынтығы

немесе
төменннен
жоғарыға
бағытталған
ілгерілі
қозғалыс
тобы
емес
., 
бұл
процестің
өзіне
тəн
ерекшелігі
– 
сандық
өзгерістердің
тұлғаның
физикалық
, 
психикалық
жəне
рухани
сапалық
қасиеттеріне
диалектикалық
түрде
өтіп
, 
жаңалануы
. 
Бұл
құбылыстарды
түсіндіруде
əртүрлі
көзқарастар
қалыптасқан
. 
Мамандардың
бір
бөлігі
адамдардың
дамуын
кездейсоқ
, 
басқарымға
келмейтін
өзінше
жүрісі
бар
, 
даму
өмір
шарттарына
тəуелсіз
, 
сондықтан
, 
тумадан
берілген
күштерге
байланысты
; 
адамның
дамуын
ешкім
, 
еш
уақытта
өзгертуі
мүмкін
емес
, 
тағдыр
белгілейді
. 
Ал
басқа
бір
зерттеушілер
тобының
пайымдауынша
: 
даму
– 
бұл
əуел
бастан
қозғалысқа
қабілетті
тірі
материя
. 
Даму
жолында
көне
жойылып
, 
жаңа
туындап
барады
. 
Өмірге
енжар
икемдесуші
жануарлардан
адам
өз
дамуы
үшін
қажеттерін
өз
еңбегімен
жасай
алатындығымен
ажыралады
. 
Дамуды
қозғаушы
күш
– 
қарама
-
қарсылықтар
 
тайталасы
. 
Қарама
-
қарсылықтардың
арқасында
үздіксіз
қайта
жасалулар
мен
жаңғыртулар
дүниеге
келеді
. 
Қарама
-
қарсылықтар
 
– 
бұл
өзара
екі
полярлы
күштердің
бір
-
біріне
сиымсыздығынан
туындайтын
диалектикалық
процесс
. 
Адам
қайшылықтарды
іздеп
немесе
ойдан
шығарып
, 
əлектенуінің
қажеті
жоқ
, 
олар
қадам
сайын
өмірлік
қажеттіктердің
өзгеру
салдарынан
пайда
болып
отырады
. 
Табиғатынан
адамның
өзі
де
қарама
-
қайшылықты
дүние
болмысы
. 
Қарама
-
қайшылықтар
барша
адамдардың
дамуына
ықпал
жасаушы
ішкі
 
жəне
сыртқы
, 
жалпы
 
(
əмбебап
), 
сонымен
бірге
қарапайым
материалдық
жəне
ең
жоғары
рухани
қажеттерінің
 
жəне
оларды
қанағаттандыру
мүмкіндіктері
арасындағы
қарама
-
қайшылықтар
əмбебап
сипатқа
ие
. 
Ішкі
қарама
-
қайшылықтар
əр
адамның
өз
болмысына
қанағаттанбауынан
туындайды
. 
Олар
жеке
-
дара
ниеттерде
 
көрінеді
. 
Негізгі
ішкі
қайшылықтардың
бірі
– 
жаңадан
пайда
болған
қажеттер
мен
оларды
іске
асыру
мүмкіндіктерінің
арасындағы
алшақтықтар
. 
Мысалы
, 
оқушылардың
өз
психикасы
мен
интеллект
, 
əлеуметтік
деңгейінің
жетімсіздігіне
қарамай
, 
мүмкіндіктері
толысқан
ересектермен
бірге
іс
алып
баруға
ұмтылуы
. “
Қалаймын
-“
қолымнан
келмейді
”, “
білемін
” - “
білмеймін
”, “
мүмкін
”-“
болмайды
”, “
бар
”-“
жоқ
” 
– 
мəңгі
қарама
-
қайшылықтарды
белгілейтін
қосарлы
ұғымдар
. 
Адам
дамуын
зерттей
отырып
, 
ғалымдар
даму
жəне
оның
нəтижелері
– 
бір
жағынан
, 
жəне
оларға
ықпал
жасаушы
себептер
– 
екінші
жағынан
, 
арасындағы
заңдылықты
байланыстарды
аңдатушы
бірнеше
маңызды
тəуелділіктерді
ашты
.
Неліктен
кей
адамдар
өз
дамуында
өте
биік
нəтижелерге
жетіседі
, 
ал
екінші
біреулер
- 
ондай
мүмкіндікке
ие
емес
? 
Бұл
процестің
жəне
оның
нəтижесі
неге
байланысты
? 
Ұзаққа
созылған
зерттеулер
осы
сұраққа
орай
жалпы
заңдылық
ашты
: 
адам
дамуы
ішкі
жəне
сыртқы
жағдайларға
тəуелді
. 
Ішкі
 
жағдайлар
– 
адам
ағзасының

физиологиялық
жəне
психикалық
қасиеттері
. 
Сыртқы
 
жағдайлар
– 
бұл
адамның
қоршаған
ортасы
, 
ол
жасаған
жəне
дамыған
аймақ
, 
сыртқы
ортамен
ықпалды
араласу
процесінде
адамның
ішкі
мəні
өзгереді
, 
жаңа
қасиеттері
қалыптасады
, 
ал
бұл
, 
өз
кезегінде
алдағы
өзгерістерге
жол
ашады
.
Сонымен
, 
адамның
дамуы
сандық
жəне
сапалық
өзгерістердің
желісі
мен
нəтижесі
. 
Даму
барысында
адам
тұлғаға
айналып
, 
сана
мен
өзіндік
сана
, 
дербес
жаңғыртушы
іс
-
əрекет
иесі
болып
жетіледі
. 
Дамудың
қозғаушы
күші
-
қарама
-
қарсылықтар
күресі
. 
Адамның
дамуы
ішкі
жəне
сыртқы
жағдайлармен
анықталады
.
3.2. 
Нəсілдік
 
жəне
 
қоршаған
 
орта
Дамудың
қай
қырлары
адамның
өзіне
тəуелді
жəне
қай
тараптары
сыртқы
жағдайларға
, 
жағдаяттарға
байланысты
? 
Дамуды
айқындаушы
себептер
 
тобы
 
– 
жағдайлар
деп
аталады
,
ал
сол
қарапайым
себептердің
ішіндегі
ең
маңызды
, 
мəнді
 
себеп
 – 
жағдаят
(
фактор
) 
деп
аталады
. 
Даму
процесі
мен
оның
нəтижесіне
əсер
етуші
жалпы
жағдайлар
мен
жағдаяттар
қандай
?
Белгілі
болғандай
, 
адамның
даму
процесі
мен
оның
нəтижесі
үш
өзекті
жағдаяттардың
бірлікті
əрекетімен
жасалады
, 
олар
–
нəсілдік
, 
қоршаған
 
орта
 
жəне
 
тəрбие
.
Негізге
“
нəсілдік
” 
деп
аталатын
адамның
тума
, 
табиғи
ерешеліктері
алынады
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: