Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Гуманистік
педагогикада
тəрбие
–
көзделген
мақсатқа
жеткізуші
тəрбиелеуші
мен
тəрбиеленуші
арасындағы
тиімді
қызметтестік
процесі
. 
Мақсат
–
адамның
қол
жеткізуі
тиіс
нəтижені
саналық
деңгейде
алдын
-
ала
ниеттеуі
. 
Тəрбие
мұраттарын
анықтауда
жаңа
жағдайлар
мен
жаңа
қоғамға
икемдескен
адам
мұраты
арқау
етіледі
. 
Тəрбие
мазмұны
, 
формасы
, 
əдістері
– 
бəрі
де
мақсатқа
тəуелді
. 
Тəрбие
мақсатын
түсінуден
оны
іске
асырудың
технологияларын
таңдауға
жол
ашылады
. 
Жан
-
жақты
əрі
үйлесімді
дамыған
тұлға
тəрбиелеу
мақсаты
ҚР
«
Білім
туралы
» 
Заңында
бекітілген
. 
Оның
баптары
: 
- 
тəрбие
процесінің
мазмұнын
анықтайды
; 
- 
тəрбие
нəтижесінің
шарттарын
белгілейді
;
 
- 
педагог
қызметінің
өлшемдері
ретінде
қызмет
етеді
;
 
- 
тəрбие
жүйесін
толықтай
айқындайды
.
 
Тəрбие
мақсаттары
жалпы
(
барша
адамдарға
арналған
) 
жəне
даралықты
(
жеке
адамға
арналған
) 
болып
бөлінеді
. 
Тəрбие
мақсатын
белгілеуде
жекеленген
іс
-
əрекеттердің
ғана
емес
, 
бүкіл
оқу
–
тəрбие
процесінің
де
бірлік
элементі
ретінде
психологиялық
-
педагогикалық
 
диагностика
маңызды
роль
атқарады
. 
Осыдан
, 
тұлғаны
зерттеудің
əрқилы
əдістерін
білу
жəне
олар
негізінде
тұлға
мен
ұжымды
зерттеудің
бағдарламаларын
түзе
алу
қажеттіктері
туындайды
. 
Бір
тəрбиелік
жүйеде
əрдайым
бір
тəрбие
мақсаты
көзделеді
, 
ал
мақсатқа
орай
орындалатын
міндеттер
(
жалпы
не
нақты
) 
көптеген
болуы
мүмкін
. 
Тəрбие
мақсаттары
қоғамның
даму
қажеттерімен
айқындалып
, 
əлеуметтік
жəне
техникалық
прогреске
, 
қоғам
, 
ересектер
мен
балалардың
мүмкіндіктеріне
тəуелді
келеді
. 
Тəрбиелік
іс
-
əрекет
нəтижесінде
көрініс
беретін
көкейкесті
мақсаттар
: 
əр
адамның
даралықты
дамуы
жəне
оның
əлеуметтенуі
, 
ал
бұл
өз
кезегінде
ақыл
-
ес
, 
адамгершілік
, 
əсемдік
(
эстетикалық
), 
азаматтық
, 
еңбектік
жəне
тəн
-
дене
тəрбиесі
міндеттерінің
орындалуымен
анықталады
. 
Тəрбие
міндеттерінің
шешімі
тұлға
мəдениеттілігінің
негізін
қалайды
. 
12.2. 
Тəрбие
 
процесінің
 
ерекшеліктері
Оқу
жəне
тəрбие
- 
өзара
байланысты
екі
процесс
. 
Олардың
міндеттері
əрқилы
, 
дегенмен
, 
бір
-
бірімен
ажырамас
ұштасқан
күйде
бір
уақытта
қатар
жүріп
отырады
, 
бірақ
ұйымдасу
əдістері
жəне
формалары
тұрғысынан
түбегейлі
өзгеше
. 

Тəрбиелік
іс
-
əрекет
тəрбиешінің
жекеленген
əрекет
аймағы
түрінде
(
өз
мақсаттарына
, 
міндеттеріне
, 
мазмұнына
ие
) 
немесе
оқу
процесіне
тікелей
енген
(
себебі
оқу
тəрбиелік
сипатқа
ие
) 
қалыпта
болуы
мүмкін
. 
Оқу
мен
тəрбиенің
ортақ
белгілері
: 
- 
тəрбие
процесі
өз
ішіне
оқу
элементтерін
қамтиды
: 
қандай
да
ережені
орындауды
талап
етуден
бұрын
оның
іске
асырылу
жолдарын
үйрету
қажет
; 
- 
оқу
процесі
мұғалім
мен
оқушы
арасындағы
ықпалдасты
іс
-
əрекеттің
ұйымдастырылу
формасына
сəйкес
өтеді
. 
Өз
қызметі
барысында
мұғалім
оқушыға
тəрбиелік
ықпал
жасайды
; 
- 
оқу
жəне
тəрбие
процестерінде
бірдей
əдістер
(
түсіндіру
, 
қадағалау
жəне
т
.
б
.) 
пайдаланылады
. 
Жалпы
педагогикалық
процестің
аталған
екі
қызметінің
арасындағы
принциптік
айырмашылық
: 
оқу
барысында
шəкірт
əртүрлі
ғылымдар
негізін
меңгереді
, 
ал
тəрбие
процесі
оқушының
тұлғалық
сапа
-
қасиеттерін
қалыптастыруға
бағышталады
. 
Тəрбие
процесіне
тəн
ерекшеліктер
: 
- 
мақсатты
бағыттылық
(
мақсаттың
түсінікті
болуы
нəтиже
тиімділігінің
кепілі
); 
- 
мақсаттар
бірлігі
(
тəрбиеші
мен
тəрбиеленушінің
арасындағы
қызметтестіктің
көрсеткіші
); 
- 
нəтиже
ұзақтығы
(
оқу
процесіндегідей
нəтиже
бірден
көрінбейді
); 
- 
көп
жағдаяттылығы
(
тұлға
көп
əрі
сан
қилы
ұнамды
да
, 
ұнамсыз
да
ықпалдарға
кезігеді
. 
Тəрбие
барысында
олар
реттеледі
. 
Тараптардың
тұлғаға
болған
ықпалы
өзара
сəйкес
келсе
, 
тəрбие
нəтижесі
тиімді
болады
. 
- 
ауыспалылығы
(
тəрбиеленуші
мақсатты
, 
көзделген
жəне
кездейсоқ
əсерлерге
бірдей
кезігіп
отырады
). 
- 
үздіксіздігі
(
ешқандай
науқанды
, 
бір
мəртелік
шара
қаншама
жарқын
болмасын
, 
аса
ыждағаттылықпен
жүйелі
дайындалған
тəрбие
істерінің
орнын
баса
алмайды
); 
- 
кешенділігі
(
тəрбие
мақсаты
мен
міндеттерінің
, 
мазмұн
, 
форма
жəне
əдістерінің
бірлігі
); 
- 
баламалылығы
(
тəрбиеленушілер
даралық
ерекшеліктері
жəне
əлеуметтік
тəжірибесінің
əр
түрлілігімен
ажыралады
. 
Тəрбие
процесінде
бұлар
ескерілуі
шарт
, 
себебі
əсері
бірдей
болғанның
өзінде
де
тəрбиелік
нəтиже
əрқилы
болуы
ықтимал
); 
- 
екі
тараптылығы
(
тəрбиелік
ықпалды
жүргізуші
– 
мұғалім
, 
ол
ықпалды
қабылдаушы
- 
оқушы
); 
- 
тəрбие
процесі
- 
өмірлік
, 
ол
қозғалмалы
да
ауыспалы
; 

- 
тəрбиеші
тұлғасы
– 
тəрбие
барысына
ықпалды
маңызды
жағдаят
(
тəрбие
процесінің
өнімді
болуының
кепілі
– 
мұғалім
ептілігі
, 
шеберлігі
, 
құндылықты
бағыт
-
бағдары
, 
қызметтестік
қатынасқа
түсе
білу
қабілеті
); 
- 
қарама
-
қайшылықты
болуы
(
қарама
-
қарсылықтар
тəрбиенің
қозғаушы
күші
ретінде
қарастырылады
). 
Тəрбиенің
негізгі
қайшылықтары
оқу
-
тəрбие
процесінде
кездесетін
келесідей
құбылыстар
арасында
көрінеді
: 
қоғамдық
өмірдің
жаңа
шарттары
мен
оған
дайындауға
арналған
əдістер
мен
формалардың
ескіруі
; 
адамның
табиғи
даму
мүмкіндіктерінің
шексіздігі
мен
бұл
дамудың
əлеуметтік
жағдайлар
бағдарламаларына
тəуелді
шегерілуі
; 
адамның
табиғаттан
белсенді
, 
əрекетшең
болуы
, 
оның
қоғамдық
өмірге
араласу
ынта
-
ықыласы
мен
өмірлік
процеске
нақты
қатысу
үшін
қажет
тəжірибе
, 
білім
, 
ептілік
пен
дағдылардың
жетіспеуі
жəне
т
.
б
. 
Сонымен
, 
жоғарыда
аталғандарды
ескерумен
келесідей
қорытынды
шығаруға
болады
: 
тəрбие
процесі
оқу
процесімен
бір
қатар
жүріп
жатса
да
, 
ол
бірнеше
мəнді
ерекшеліктерге
ие
, 
сондықтан
да
өз
алдына
дербес
қарастырылады
. 
12.3. 
Тұлғаның
 
өзіндік
 
тəрбиесі
 
мен
 
қайта
 
тəрбиесі
 
 
Өзіндік
 
тəрбие
 – 
адамның
өзіндік
дамуға
, 
өзіндік
білім
алуға
, 
өз
ұнамды
қасиеттерін
жетілдіріп
, 
келеңсіз
тұлғалық
сапаларын
жоюға
бағытталған
саналы
əрі
мақсатты
бағдарланған
іс
-
əрекеттері
. 
Өзіндік
тəрбие
бірліктері
- 
өзіндік
таным
, 
өзіндік
талдау
, 
өзіндік
бағалау
, 
өзіндік
есеп
жəне
өзіндік
қадағалау
. 
Өзіндік
тəрбие
тəсілдері
- 
өз
өзіне
бұйрық
беру
, 
өзіндік
сергектік
көтеру
, 
өзіндік
қолдап
-
қуаттау
, 
өзіндік
мадақ
, 
өзіндік
жаза
. 
Өзіндік
тəрбиеге
ынталандырушы
жағдай
– 
тек
тəрбиешінің
тəрбиелік
іс
-
əрекетін
ғана
емес
, 
сонымен
бірге
тəрбиеленушінің
өз
қалауы
мен
ынта
-
ықыласын
қамтыған
дұрыс
тəрбие
. 
Өзіндік
тəрбие
элементтері
мектеп
жасына
дейінгі
балалардың
өздерінде
де
көрініп
жатады
: 
олар
əзірше
өз
тұлғалық
қасиеттерінің
мəнін
жете
түсіне
бермеуі
мүмкін
, 
бірақ
ненің
жақсы
, 
қандай
өз
əрекеттерінің
ересектерге
ұнамайтынын
сезінеді
. 
Бозбалалық
жаста
өзіндік
тəрбие
процесі
біршама
саналы
сипат
алып
, 
бағдарлы
мақсатпен
ұштасады
. 
Өзіндік
тəрбие
адамның
нақты
қабілеттеріне
, 
өзінің
даралықты
мүмкіндіктерін
түбегейлі
талдай
білуіне
сай
баға
беруге
негізделеді
. 
Саналылық
дəрежесі
неғұрлым

жоғары
болса
, 
тұлғаның
өзіндік
дамуына
бағытталған
өзіндік
тəрбие
мəні
болымды
сипат
алады
. 
Тұлғаның
жалпы
тəрбиелілігі
өзіндік
тəрбие
деңгейімен
сипатталады
, 
өзіндік
тəрбие
сырттай
педагогикалық
тəрбиемен
ажыралмас
өзара
байланыста
болып
, 
тұлғаның
қалыптасу
процесіне
қолдау
-
қуаттау
береді
, 
əрі
оны
дамытады
. 
Оқу
, 
тəрбие
жəне
өзіндік
тəрбие
біртұтас
оқу
-
тəрбие
процесінде
өзара
байланысты
. 
Бұл
процестің
қаншалықты
нəтижелі
болары
, 
осы
бірліктің
есебінен
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: